Οι πόλεμοι των posts
Στη περίπτωση του συριακού εμφυλίου, το youtube και τα κοινωνικά δίκτυα αποτέλεσαν ένα παράλληλο θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, «διαδικτυακών» αυτή τη φορά, και ταυτόχρονα το πεδίο εκδήλωσης ενός κατακερματισμένου λόγου συχνά διανθισμένου από τυφλό μίσος.
Περπατώντας στην οδό Τρικούπη, στη παλιά Λευκωσία διακρίνει κανείς μια μικρή αραβική κοινότητα. Πολύχρωμα μπαρμπέρικα, κρεοπωλεία με το διάσημοκρέας ‘halal’, φρουταρίες και μαγαζιά σε ένα πολύχρωμο μωσαϊκό εθνοτήτων από τις χώρες της Μ. Ανατολής. Η επονομασία ‘Al Sham’ παραπέμπει ευθύς αμέσως στη Συρία αλλά και σημειολογικά σε ολόκληρη την υποπεριφέρεια της Μ. Ανατολής. Και στον εμφύλιο που μαίνεται εκεί εδώ και σχεδόν δυόμιση χρόνια. Ο Μοχάμεντ, με καταγωγή από το προπύργιο των αντιπολιτευομένων, στα περίχωρα της Χομς, με ξυρίζει νευρικός. Μου εξηγεί πως έχει από το Πάσχα να επικοινωνήσει με τους γονείς του και την αδερφή του. Η όποια επικοινωνία γίνεται με κινητά μέσω Ιορδανίας. Μου εξηγεί όμως πως με το iPhone 5 του παρακολουθεί όλες τις εξελίξεις στη χώρα από το facebook και το youtube. Δεν εμπιστεύεται και πολύ την επίσημη πληροφόρηση των συριακών Μέσων.
Από την εποχή των αυτοκρατορικών πολέμων που περιγράφει ο Σουν Τζου μέχρι την μοντέρνα εκδοχή του κατακερματισμένου εμφύλιου της Συρίας κάτι παραμένει αναλλοίωτο. Η έννοια της πληροφορίας και της διάχυσής της σε καιρό πολέμου. Μοιάζει σαν και το φάντασμα του Γιόζεφ Γκαίμπελς να έχει στοιχειώσει καλά το ανθρώπινο γένος και να γεμίζει ακόμη σελίδες στο βιβλίο του για την προπαγάνδα. Στη περίπτωση της Συρίας η τελευταία δίνει και παίρνει. Εξ’ ορισμού, αν αναλογιστεί κανείς ότι την χώρα την κυβερνάει εδώ και μια 40ετία η ίδια οικογένεια, θεμιτή αν συνυπολογίσει κανείς πως η συριακή αντιπολίτευση δεν έχει άμεση πρόσβαση στην επίσημη ενημέρωση.
Παράλληλα, στη Συρία μαίνεται και ένας άλλος, διαφορετικός πόλεμος. Αυτός των κοινωνικών δικτύων. Οι πλατφόρμες του facebook και του twitter είναι «πεδία μαχών», όργανα προπαγάνδας, πεδία εκδήλωσης ‘hate speech’ και ειδησεογραφικά πρακτορεία ενώ το youtube, στην εποχή των κινητών με τις προηγμένες κάμερες και της φτηνής HD φωτογραφικής, έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο τηλεοπτικό στούντιο αμοντάριστου και συχνά ωμού υλικού.
Από όποια σκοπιά και να το προσλάβεις, στην σύγχρονη «ποστ-μο» εποχή ο ρόλος του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις στρατιωτικές συγκρούσεις. Η «Αραβική Άνοιξη» από μόνη της ανάδειξε το twitter και το facebook σαν πεδία αντίστασης τα οποία ξέφευγαν από τον παραδοσιακό έλεγχο των δεσποτικών καθεστώτων. Στη περίπτωση όμως του συριακού εμφυλίου οι εν λόγω πλατφόρμες μετατράπηκαν σε πολεμικές μηχανές. Η συριακή αντιπολίτευση χρησιμοποίησε τόσο το facebook όσο και το twitter όχι μόνο για να οργανωθεί διοικητικά αλλά κι επιχειρησιακά. Ακτιβιστικές δράσεις, συλλογή χρημάτων, οπλισμού και ένας συνδυασμός αντιπληροφόρησης και προπαγάνδας αποτέλεσαν σημαντικά όπλα στα χέρια των επαναστατών. Παράλληλα, το youtube οπτικοποίησε όχι μόνο τα αποτελέσματα μαχών (με τις νικηφόρες να κάνουν το γύρο του κόσμου) αλλά και τις αβρότητες του καθεστώτος Άσαντ έναντι αμάχων (βλέπε Χαλέπι, Χομς κτλ).
Την ίδια στιγμή, στην πιο επικίνδυνη ζώνη του κόσμου αυτή τη στιγμή για τους δημοσιογράφους αναπτύχθηκε, εκ βάθρων, μια νέα μορφή DIY δημοσιογραφίας και πολεμικής ανταπόκρισης με τους ίδιους τους ανθρώπους της Συρίας να καταγράφουν, να αναπαράγουν και να μοιράζονται, μάλιστα με μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία, σημαντικά γεγονότα της εμφύλιας σύρραξης που συγκλονίζει τη χώρα τους.
Το καθεστώς Άσαντ απάντησε με τα δικά του μέσα τόσο στα κοινωνικά δίκτυα όσο και στη πτυχή που εδράζεται στον «Κυβερνοπόλεμο». Χαρακτηριστικό είναι ότι ο ίδιος ο Άσαντ διατηρεί και ανανεώνει συχνά λογαριασμό στο Instagram! Ενώ η πρόσφατη επίθεση στον ιστότοπο των New York Times και στο twitter από Σύριους χάκερς που πρόσκεινται στο καθεστώς δεν μπορούν να περάσουν απαρατήρητες. Ως εκ τούτου, ο συριακός εμφύλιος διακρίνεται για τη σφοδρότητά του και κάθε μέσο, από αμφότερες τις πλευρές, μπαίνει στη μάχη της τελικής επικράτησης. Αναπόφευκτα, η περίπτωση της χρήσης των κοινωνικών δικτύων στην εκδοχή της Συρίας, γεννάει το ερώτημα της ρητορικής του μίσους, του γνωστού ‘hate speech’ και του βαθμού διάχυσής του στη δημόσια σφαίρα μιας σύγκρουσης. Παρακολουθώντας κανείς τα postsτόσο του FSA (Ελεύθερος Στρατός Συρίας) όσο και των καθεστωτικών δυνάμεων αναρωτιέται εύλογα αν στη συριακή σύγκρουση έχει απομείνει ίχνος πολιτικής ορθότητας. Η ρητορική μίσους ανακυκλώνεται συνεχώς σε ένα ατέρμονο φαύλο κύκλο που κάθε φορά διανθίζεται από αναρτήσεις με υλικό (φωτογραφικό ή βίντεο) που στοχοποιεί ομάδες, παροτρύνει σε πράξεις βίας ή αυτοαναφέρεται σε περιπτώσεις νίκης ή θρήνου για το χαμό του μέλους της ομάδας. Μια απλή περιήγηση και στις δύο πλευρές προκαλεί απλά δυσφορία (σ.σ. ποιος δεν θα ξεχάσει το βίντεο με τον στρατιώτη που ξεριζώνει μια καρδιά και τον καταιγισμό posts στα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό η μια πλευρά να κατηγορήσει την άλλη).
Σε καμιά περίπτωση το ‘online hate speech’ δεν αποτελεί γενεσιουργό αιτία ενός πολέμου. Κάτι τέτοιο θα αντιτίθετο στην ιστορική, κοινωνιολογική και φυσιολογική διάσταση του πολέμου όπως αυτός στοιχειοθετήθηκε στον 20ο αιώνα. Στο σύγχρονο όμως περιβάλλον των περιορισμένης έντασης συγκρούσεων, της διεθνούς τρομοκρατίας και των ασύμμετρων απειλών αποτελεί σημαντικό καύσιμο στη μηχανή της αναπαραγωγής και διάχυσης της βίας. Ένας αμερικανός στρατιώτης μπορεί να εκτελούσε αμάχους κάπου στη Καμπότζη, στην εποχή του όμως δεν είχε πρόσβαση σε ένα κοινωνικό δίκτυο για να αναρτήσει μια παρότρυνση επί τούτου. Ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων διαχέει την, εγγενώς επιθετική ανθρώπινη, φύση, που υπό το βάρος ενός πολέμου συχνά αντικαθίσταται από μια ψυχοσύνθεση «μηχανής θανάτου»», στη δημόσια σφαίρα. Ή αντίστροφα λειτουργεί απο λογητικά στο επίπεδο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας για τις ασχήμιες αυτού του κόσμου (βλέπε hash tag στο twitter για τα θύματα της χημικής επίθεσης στη Γκούντα, αμέσως μετά την δημοσίευση του βίντεο).
Η αυξημένη επιρροή των κοινωνικών δικτύων και του ρόλου τους στην επικοινωνία, στη διάχυση και αξιολόγηση της πληροφορίας, στην δημοσιογραφική αξιοποίηση κτλ, αναπόφευκτα θα περάσει μέσα από το καλειδοσκόπιο της στράτευσης και θα οσμωθεί στη σωλήνα της προπαγάνδας, του μίσους και της βίας. Το βιώσαμε και το βιώνουμε στην Αίγυπτο, στη Συρία, στο Ιράκ –δέκα χρόνια μετά… Το ενδιαφέρον είναι πως αυτή η φαινομενικά αρνητική εξέλιξη θα διαφοροποιήσει τα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα προς μια καλύτερη κατεύθυνση και θα επισημάνει την ανοικτού κώδικα ελευθεριακή τους ταυτότητα με τον πιο εμφατικό τρόπο. Και η ελευθερία, είτε πρόκειται για τον λαό της Συρίας, είτε για αυτόν που παρακολουθεί άνετος από την οθόνη του υπολογιστή του είναι πάντοτε ‘politically incorrect’…
Γράφει: Γιάννης Ιωάννου
