Ονομάστηκε «έργο του αιώνα» και για πολλούς ειδικούς του τομέα, εάν υλοποιηθεί θα αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία.
Ο λόγος για τον υποθαλάσσιο αγωγό μεταφοράς νερού από την Κύπρο στην Τουρκία, ο οποίος θα μεταφέρει 75 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως. Μελλοντικά σχεδιάζεται όπως ο αγωγός αυτός συμπεριλάβει και τη μεταφορά ηλεκτρισμού. Σύμφωνα με τους όρους του πρωτοκόλλου που υπογράφτηκε, τα δικαιώματα από την πώληση του νερού τόσο στην Κύπρο, όσο και σε άλλες χώρες, ανήκουν εξ ολοκλήρου στην Τουρκία. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς όλων των εγκαταστάσεων του έργου, επίσης ανήκει στην Τουρκία, είτε αυτές βρίσκονται σε τουρκικό είτε σε κυπριακό έδαφος. Δεν υπάρχει καμιά απολύτως πρόνοια για καταβολή ποσού ως μορφή δικαιωμάτων ή ενοικίου από την Τουρκία στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα για την χρήση της γης στην οποία χτίζονται οι εγκαταστάσεις (φράγματα, αγωγοί κλπ). Αντίθετα, στο πρωτόκολλο υπάρχουν ξεκάθαροι όροι για τη θέση/διασφάλιση των ιδιωτικών εταιρειών που ανέλαβαν την αποπεράτωση του έργου, αλλά και το διαμοιρασμό του νερού στην Κύπρο. Όμως οι προαναφερθείσες πληροφορίες – όντως σημαντικές – ίσως να μη δίνουν ολοκληρωμένα τη σημασία της αλλαγής παραδείγματος που προκαλεί η μελλοντική λειτουργία του αγωγού, αναφορικά με το Κυπριακό πρόβλημα.
Ο εκπολιτισμός ως ηγεμονική πτυχή της νέας Τουρκίας
Η κατανόηση των επιπτώσεων που θα έχει ο αγωγός μεταφοράς νερού σε συνθήκες μη επίλυσης του Κυπριακού προβλήματος, απαιτεί μια ευρύτερη ανάλυση του ιδεολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο τοποθετούνται έργα παρόμοιας εμβέλειας από την κυβέρνηση της Τουρκίας. Η επιλεκτική αντίληψη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) για τη δημοκρατία, σταδιακά έφερε στο προσκήνιο την πεποίθησή του ότι αποτελεί φορέα μιας «ιστορικής αποστολής». Το ΑΚΡ αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως τον καθοδηγητή μιας πορείας παλινόρθωσης της αυτοκρατορικής εμπειρίας της Ανατολίας και ανάδειξης της Τουρκίας σε δύναμη παγκόσμιας εμβέλειας. Μεταξύ πολλών άλλων στοιχείων που έχει, η αναγέννηση της μεγαλοσύνης της Τουρκίας – σύμφωνα με το ΑΚΡ – πρέπει να εκφράζεται χωρικά, χωροταξικά, οπτικά. Να καθρεφτίζεται μέσα από τα μεγάλα έργα υποδομής, τις γιγάντιες οικοδομές και ουρανοξύστες, το σύγχρονο οδικό δίκτυο και τα τεράστια εμπορικά κέντρα θεοποίησης του καταναλωτισμού.
Αυτός ο τύπος εκπολιτισμού, θέτει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο οικονομικής ανάπτυξης σε θέση κυρίαρχη και εντελώς αποκομμένη από ζητήματα εκδημοκρατισμού και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των υποδεέστερων. «Ο δρόμος είναι πολιτισμός» λέει συχνά ο Έρντογαν στις ομιλίες του, με τις οποίες επιμένει να μετρά τις δεκάδες χιλιάδες χιλιομέτρων νέου οδικού δικτύου που δημιούργησε η δική του διακυβέρνηση. Ο συγκεκριμένος υλικός πολιτισμός, η συγκεκριμένη μορφή εκσυγχρονισμού μετασχηματίζεται στην ηγεμονία ενός εναλλακτικού πολιτισμικού πλαισίου. Μετατρέπεται σε επιδίωξη εφαρμογής μιας νέας κοινωνικής μηχανικής, στην οποία η ιδεολογική ταυτότητα του νέου καθεστώτος θα γίνεται κατανοητή (και) μέσα από την αλλαγή του χώρου, του άμεσου περιβάλλοντος, των κτιρίων και άλλων έργων υποδομής.
Αυτή η «μονομανία» των μεγάλων έργων υποδομής και της αξιοποίησης της τεχνολογίας, τοποθετούμενη στο ευρύτερο πλαίσιο του «ισλαμικού εκμοντερνισμού» εκφράζει τελικά πτυχές του ίδιου του γεωπολιτικού οράματος της Τουρκίας. Η «εκπολιτιστική δύναμη» της χώρας, βρίσκει εφαρμογή και στην εξωτερική πολιτική. Μετατρέπεται σε ένα είδος «εξαγωγής εκσυγχρονισμού» που κάποιοι ονόμασαν «τουρκικό μοντέλο».
Μια «νέα Κύπρος» χωρίς Τουρκοκύπριους
Ποια η σχέση του πιο πάνω πλαισίου με την Κύπρο, τους Τουρκοκύπριους και τον αγωγό νερού; Οι όροι του πρωτοκόλλου που προαναφέρθηκαν σε αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικοί. Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί μια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις στην αλλαγή παραδείγματος στις σχέσεις Τουρκίας – Τουρκοκυπρίων. Η Τουρκία σε συνθήκες μη επίλυσης του Κυπριακού, μπαίνει πλέον και επίσημα σε μια πορεία αυτονόμησης της παρουσίας της στην Κύπρο. Εξάγει το δικό της εκσυγχρονισμό χωρίς να χρειάζεται τη νομιμοποιητική παρουσία της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Η Άγκυρα αναλαμβάνει να «εκπολιτίσει» το χώρο, να διευρύνει την ηγεμονία της, χωρίς τη διαμεσολάβηση της Τουρκοκυπριακής ηγεσίας. Αναλαμβάνει να δημιουργήσει μια «νέα ΤΔΒΚ» αγγίζοντας σχεδόν σε κάθε σφαίρα της κοινωνικής ζωής στα κατεχόμενα.
Η μέθοδος επίλυσης του υδατικού προβλήματος είναι χαρακτηριστική. Παραπέμπει στην προσπάθεια οικοδόμησης μιας παράλληλης κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας όμως που περιθωριοποιεί και αποξενώνει τους Τουρκοκύπριους, τόσο πολιτικά, όσο και πολιτιστικά. Έτσι ο εκσυγχρονισμός αυτής της ιδιότυπης αποικιοκρατικής σχέσης, έχει μια πολύ σημαντική παράπλευρη απώλεια για την ίδια την Τουρκία γιατί ταυτόχρονα εκσυγχρονίζει και αναπαράγει την τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση. Η ένταση με την οποία οι Τουρκοκύπριοι αντιδρούν στο νέο πλαίσιο της σχέσης τους με την Τουρκία, πολιτικοποιείται. Αποκτά σαφέστατους προσδιορισμούς με επίκεντρο τον κυπριακό-τουρκοκυπριακό χώρο. Η λόγος της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης ξεκάθαρα διεκδικεί την επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης με την Τουρκία και απονομιμοποιεί ταυτόχρονα τις πολιτικές της Άγκυρας στο Κυπριακό. Σε αυτό το σημείο, η καταγραφή των τουρκοκυπριακών διεκδικήσεων έναντι της Τουρκίας το 2011 στις μεγάλες κινητοποιήσεις, αποτέλεσε ένα ακόμα σημείο καμπής.
Η αλλαγή παραδείγματος και οι Ελληνοκύπριοι
Με αυτά τα δεδομένα, η γενικότερη διαπίστωση ότι η οριστική διχοτόμηση βρίσκεται στο κατώφλι μας, αποκτά μια νέα σημασία. Η αλλαγή παραδείγματος της παρουσίας της Τουρκίας στην Κύπρο χωρίς την επίλυση του Κυπριακού, η έναρξη της οικοδόμησης μιας «ΤΔΒΚ» χωρίς Τουρκοκύπριους, φέρνει ακόμα πιο κοντά την προοπτική πολιτικών, οικονομικών και πολιτιστικών «συνόρων» με την Τουρκία. Υπό αυτή την έννοια οι τουρκοκυπριακές αντιδράσεις υπογραμμίζουν ρήγματα και ερωτηματικά στην τουρκική ηγεμονία. Αλλά ταυτόχρονα δείχνουν ότι η «γραμμή άμυνας» των Ελληνοκυπρίων συμπεριλαμβάνει ή πρέπει να συμπεριλαμβάνει τους την Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Γιατί η προσπάθεια των Τουρκοκυπρίων να προστατεύσουν την κοινοτική τους ύπαρξη, είναι την ίδια στιγμή προσπάθεια να αποκρούσουν την αυτονόμηση της παρουσίας της Τουρκίας στην Κύπρο.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
