Κριτική στην «Πρόταση» για Τριετή Πτυχία. Του Μάριου Μαυρονικόλα

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Παιδείας της Βουλής κατέθεσε πρόσφατα στην Επιτροπή (ανώνυμο) «Ενημερωτικό Σημείωμα» διά του οποίου προτείνεται ουσιαστικά η (σταδιακή) μετατροπή των Προπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών των Πανεπιστημίων από τετραετή, που είναι τώρα, σε τριετή.  Το παρόν αποτελεί οξύτατη κριτική κατά της «πρότασης» για τριετή πτυχία, για τους παρακάτω λόγους:

Α. Εκ Προοιμίου Αδυναμίες:

Μονομερής και Ερασιτεχνική Προσέγγιση:

Η «πρόταση» ουδόλως αφορά στην αποστολή των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, ούτε στο πώς η αποστολή αυτή εξυπηρετείται σήμερα από το Κυπριακό και άλλα συστήματα ανώτατης εκπαίδευσης και στο πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί μελλοντικά, ούτε και στο πώς λειτουργούν οι κύκλοι σπουδών σε άλλες χώρες, πού αποδίδουν ή όχι και γιατί. Ουδείς προβληματισμός αντανακλάται στην «πρόταση» για τα τεράστια προβλήματα αποτελεσματικότητας και εξυπηρέτησης επιστημονικών, πνευματικών, ανθρωπιστικών και οικονομικών στόχων που αντιμετωπίζει η ανώτατη εκπαίδευση στην Ευρώπη και την Αμερική σήμερα. Είναι προφανές στον επαρκή αναγνώστη ότι μοναδική πρόθεση του συντάκτη της «πρότασης» είναι η τελική μείωση της διάρκειας των σπουδών στα τρία έτη και η καθιέρωση τριετών πτυχίων. Καθώς, όμως, η καθιέρωση τριετών πτυχίων αποτελεί ένα σημαντικότατο θέμα εκπαιδευτικής πολιτικής της Κυπριακής Δημοκρατίας, που θα έπρεπε να εξεταστεί από ειδικούς σε όλο το βάθος και πλάτος του προτού καν διατυπωθούν οποιεσδήποτε προτάσεις, η «πρόταση» μπορεί μόνο να ερμηνευθεί ως μια μονομερής και ερασιτεχνική προσέγγιση σε ένα πολυδιάστατο θέμα.

Αμφισβητούμενα Στατιστικά Στοιχεία:

Η «πρόταση» παραθέτει κάποια στατιστικά στοιχεία – δίκην μίας παρωδίας συγκριτικής θεώρησης, η οποία, από μόνη της, ούτε αποδεικνύει πολλά ούτε μας κάνει σοφότερους  –  και τα συνοδεύει με τις συνηθισμένες πλην ατεκμηρίωτες κοινοτυπίες περί «προσέλκυσης ξένων φοιτητών» και «περιφερειακού κέντρου σπουδών». Η «πρόταση» δεν πείθει ότι τα στατιστικά στοιχεία είναι ορθά, πλήρη, αξιόπιστα, κατάλληλα ή έχουν σχέση με το συζητούμενο θέμα, και ότι δεν προέκυψαν παίζοντας απλά με το Excel του Eurostat. Για παράδειγμα, πολλές από τις χώρες που αναφέρονται ως πρότυπα ή για σύγκριση προσφέρουν τριετή πτυχία χωρίς επαγγελματική αναγνώριση. Στη Γαλλία, π.χ., ο τριετής κύκλος σπουδών (όπου ο τίτλος Licence απονέμεται με τη συμπλήρωση 180 ECTS) στις λεγόμενες «καθηγητικές σχολές» δεν έχει αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, όπου γίνονται δεκτοί ως καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οι επιτυχόντες σε ένα ή δύο κύκλους ενδογαλλικών εξετάσεων. Δεν υπάρχουν, επίσης, στοιχεία για άλλες χώρες (όπως, π.χ., Ισραήλ, ΗΠΑ και Ιαπωνία) με τετραετή Προγράμματα Σπουδών που είναι πολύ καλά.

Διάτρητη Επιχειρηματολογία:

Σύμφωνα με την «πρόταση», όσο νωρίτερα τελειώσουν οι φοιτητές τόσο νωρίτερα θα μπουν στην αγορά εργασίας και τόσο γρηγορότερα θα εισρεύσουν φόροι. Τουναντίον! Η μείωση στα τρία έτη θα αυξήσει τους αριθμούς των ανέργων επιστημόνων, που  θα γράφονται νωρίτερα (στους καταλόγους διορισμών και) στο Ταμείο Ανεργίας, στοιχίζοντας περισσότερα στο κράτος! (Κατά τη λογική της «πρότασης», οι διετείς ή οι μονοετείς σπουδές θα ήσαν επωφελέστερες για τον κρατικό κορβανά!) Ούτε και θα τονωθεί η Κυπριακή οικονομία από τον «επαναπατρισμό» των Κυπρίων φοιτητών. Θα παύσει, άραγε, η Κυπριακή μέση και ανώτερη αστική τάξη να στέλνει τα παιδιά της ακόμα και για τις προπτυχιακές τους σπουδές στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ; Εξάλλου, οι θέσεις μετεγγραφής που πρόσφεραν τα δύο δημόσια πανεπιστήμια στο 2013 δεν εξανάγκασαν τα ανώτερα και τα μέσα οικονομικά στρώματα να «επαναπατρίσουν» τα παιδιά τους. Ούτε και είναι με γνώμονα τα έτη σπουδών που γίνεται η προσέλκυση ξένων φοιτητών, αλλά την παράδοση, την αναγνώριση και την ποιότητα των σπουδών, καθώς και τη διεθνή αναγνώριση του Ακαδημαϊκού Προσωπικού. Αυτό ακριβώς που ξεχωρίζει τα καλά Προγράμματα Σπουδών από τα προγράμματα «της σειράς» είναι ο χρόνος που ενσωματώνουν για την αφομοίωση του περιεχομένου των σπουδών από τους φοιτητές.

Β. Ο Αντίκτυπος στην Ποιότητα:

Ο Χαρακτήρας και η Αξία των Σπουδών:

Τα τετραετή πτυχία των 240 ECTS στα δημόσια Πανεπιστήμια της Κύπρου δεν έγιναν εική και ως έτυχε, αλλά μετά από μακροχρόνιες διαβουλεύσεις, με διεθνή πρότυπα, και με γνώμονα τη μαθησιακή διαδικασία και το βέλτιστο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. Τα τετραετή πτυχία αποσκοπούν στην απόκτηση ολοκληρωμένης και σφαιρικής γνώσης, και επιστημονικών δεξιοτήτων που εφαρμόζονται σε πολλά πεδία. Συνεπώς, αυτά παρέχουν μεγάλη ευελιξία για επαγγελματική αποκατάσταση ή/και τη συνέχιση των σπουδών. Ως το προϊόν σοβαρών συμβιβασμών και ελλείψεων στην ποιότητα και τον χαρακτήρα των σπουδών, τα τριετή πτυχία είναι, εξ ορισμού και πράξης, περισσότερο προσανατολισμένα προς την εξειδίκευση και την προετοιμασία τεχνικών για την αγορά  (φτηνής) εργασίας, «προσόντα» που συνάδουν με ιδρύματα με κύρια αποστολή την εκπαίδευση τεχνικών. Γι’ αυτό και η αναγνώριση της αντιστοιχίας των τριετών πτυχίων προς τα εγχώρια τετραετή είναι συνήθως δυσχερής και αυτά δεν κατοχυρώνουν επαγγελματικά δικαιώματα. Γι’ αυτό και οι απόφοιτοί τους δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν επαρκώς μεταπτυχιακές σπουδές. Επιγραμματικά, ένα τετραετές Πρόγραμμα Σπουδών με 240 ECTS δεν είναι δυνατόν «απλώς» να συμπτυχθεί σε τρία έτη: τρία έτη δεν επαρκούν για τη μόρφωση επιστημόνων. 

Η Ανεπάρκεια των Προϋποθέσεων για τη Διασφάλιση της Ποιότητας:

Μπορεί όντως ο μέσος Κύπριος φοιτητής να ολοκληρώσει σπουδές των 240 ECTS σε τρία έτη; Τα δείγματα και τα σημεία μαρτυρούν το αντίθετο. Για να χρησιμοποιήσω στοιχεία που γνωρίζω, μόνο ένας φοιτητής από όλα τα πτυχία του Πανεπιστημίου Κύπρου ζήτησε και έλαβε εγκρίσεις, μέσω διαδικασίας για εγγραφή σε περισσότερες μονάδες ECTS, που είναι ήδη θεσμοθετημένη και δεν χρειάζεται περαιτέρω νομοθετική ρύθμιση, και πέτυχε να ολοκληρώσει τις σπουδές του σε τρία χρόνια, και περίπου 15 με 20 φοιτητές σε τρία και μισό. Στο Πανεπιστήμιο Κύπρου οι Πρόεδροι Τμημάτων αναγκάζονται συχνά να εγκρίνουν για να παρακολουθούν οι πιο αδύνατοι φοιτητές 42 και 45 ECTS ώστε να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους στο 9ο, 10ο, ή το 11ο εξάμηνο. Κατάπόσο οι επιδιωκόμενες δεξιότητες των πτυχιούχων επιστημόνων μπορούν να αποκτηθούν μέσα σε τρία χρόνια από τους σημερινούς αποφοίτους του Κυπριακού λυκείου, το γνωρίζουμε, νομίζω, πολύ καλά όσοι διδάσκουμε στα Πανεπιστήμια.  

Η Απόδοση των Φοιτητών, τα Μαθησιακά Αποτελέσματα και η Ποιότητα του Διδακτικού Έργου:

Πρώτη συνέπεια της μείωσης στα τρία έτη θα είναι η εντατικοποίηση των σπουδών, και, εξ αιτίας της, η πτώση της απόδοσης όλων των φοιτητών. (Νοείται άραγε εντατικοποίηση εκεί όπου ένα σημαντικό μέρος των φοιτητών δυσκολεύεται με τις σπουδές του;) Οι πιο αδύνατοι, μάλιστα, θα ασκούν πίεση για να εγγράφονται σε περισσότερες μονάδες ώστε να ολοκληρώσουν το πρόγραμμά τους στα τρία έτη. Τότε, όμως, επειδή ο χρόνος που θα αφιερώνουν σε κάθε μάθημα θα είναι μικρότερος, θα αποτυγχάνουν σε περισσότερα μαθήματα. Τα Πανεπιστήμια θα κληθούν να «προσαρμόσουν» τα Προγράμματα Σπουδών τους με προσφορά περισσοτέρων μαθημάτων ανά εξάμηνο ή με τη μετάβαση, λ.χ., σε σύστημα τριών τριμήνων αντί δύο εξαμήνων ή στην (απόλυτα αναποτελεσματική) επέκταση της διδασκαλίας για 2 και 3 καλοκαίρια. Τα ακροατήρια των μαθημάτων θα αυξηθούν με τους «λιμνάζοντες» φοιτητές, και οι διαθέσιμοι πόροι σε βοηθούς διδασκαλίας, ειδικούς επιστήμονες και χώρους θα είναι ανεπαρκείς. «Πίεση» θα ασκείται για πιο ελαστική βαθμολογία. Σε λιγότερο από μία πενταετία θα επιβληθεί defacto, και με Δούρειο Ίππο την «πρόταση», η μείωση των μαθημάτων και των μονάδων ECTS ώστε να «χωρούν» στο τριετές πρόγραμμα. Αυτό είναι το όραμα της Κυπριακής Δημοκρατίας για την τριτοβάθμια εκπαίδευση;

Η Αξία των Τριετών Πτυχίων:

Μία μονάδα ECTS αντιστοιχεί παντού σε 25-30 ώρες εργασίας του διδασκομένου. Η μείωση των σπουδών στα τρία έτη προϋποθέτει την εγγραφή των φοιτητών σε περισσότερες μονάδες ECTS ανά εξάμηνο. Αυτό συνεπάγεται μικρότερη αξία σε φόρτο εργασίας της μονάδας ECTS.  Όμως, ένα πτυχίο που αποτελείται από μονάδες ECTS μικρότερης αξίας θα έχει μικρότερη συνολική αξία από ένα αντίστοιχό του με μονάδες ECTS μεγαλύτερης αξίας.  Έτσι, η μείωση των σπουδών στα τρία έτη θα οδηγήσει στην υποβάθμιση των Κυπριακών πτυχίων  στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.   

Γ. Η Χιονοστιβάδα των Συνεπειών:

H Ελκυστικότητα των Αποφοίτων:

Όπως συνάγεται από τις εκθέσεις της Αρχής Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού σε σχέση με προβλέψεις για τη δυνατότητα απασχόλησης, η Κύπρος χρειάζεται λιγότερους και καλύτερους επιστήμονες σε σύγκριση με το τι πιστοποιείται αυτή τη στιγμή. Η μείωση της ποιότητας στα μαθησιακά αποτελέσματα για όλο το φάσμα των φοιτητών θα έχει ολέθριες επιπτώσεις στην ελκυστικότητα των αποφοίτων.

Τα Επαγγελματικά Δικαιώματα των Αποφοίτων:

Θα αναφερθούμε στα προγράμματα του Ηνωμένου Βασιλείου που συμπεριλαμβάνονται ως παράδειγμα στην «αιτιολόγηση» της «πρότασης». Μπορεί, λόγου χάριν, το Πτυχίο της Μηχανολογίας (Bachelor) να απονέμεται με τριετή φοίτηση, αλλά τα επαγγελματικά δικαιώματα απαιτούν περαιτέρω σπουδές, συνήθως ένα Μάστερ, και πάντως τετραετή φοίτηση. Έτσι και στην Κύπρο, το τριετές πτυχίο, που θα καταστεί τελικά το κύριο τυπικό προσόν του πρώτου κύκλου σπουδών, δεν θα κατοχυρώνει επαγγελματικά δικαιώματα. Συνεπώς, αλλάζοντας μόνο τον χρόνο φοίτησης αλλά διατηρώντας ταυτόχρονα (όπως πρέπει, άλλωστε) τις πρακτικές προσλήψεων και αναγνώρισης επαγγελματικών δικαιωμάτων, θα δημιουργήσει περιπλοκές που θα φέρουν την Κυπριακή Δημοκρατία αντιμέτωπη με θέματα επαγγελματικών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. (Γενικότερα,  η μεμονωμένη αλλαγή του χρόνου φοίτησης δεν θα συνιστούσε πανάκεια αλλά ιό για τη δημιουργία και την εξάπλωση πολλαπλών προβλημάτων.)  

Αύξηση του Οικονομικού Κόστους για τους Φοιτητές:

Παρά τους ισχυρισμούς της «πρότασης» για μείωση του κόστους σπουδών, στην πραγματικότητα ευνοείται η μετακύλιση μέρους του κόστους σπουδών στους ίδιους τους φοιτητές, που θα πληρώνουν για να «συμπληρώσουν» τις τριετείς δωρεάν σπουδές τους σε διετή Προγράμματα Master ώστε να αποκτήσουν τα επαγγελματικά δικαιώματα. Έτσι, θα καταργηθεί στην ουσία το δικαίωμα που έχουν οι Κύπριοι νέοι να απολαμβάνουν, ανεξαρτήτως οικονομικών δυνατοτήτων, ανώτατες σπουδές υψηλού επιπέδου.   

Η Αναγνώριση των Τριετών Πτυχίων:

Για το ΚΥΣΑΤΣ η μείωση της διάρκειας σπουδών θα δημιουργήσει επιπλέον προβλήματα αφού θα συνεπάγεται την απώλεια της εναρμόνισης με τα δεδομένα της Ελλάδας. Εξ όσων γνωρίζουμε το (ευρύτερο) θέμα των τριετών πτυχίων έχει κατ’ επανάληψη συζητηθεί στην Ελλάδα, η οποία δεν έχει ακόμη εναρμονισθεί με τις επιταγές της λεγόμενης (πλην έντονα αμφιλεγόμενης) Διαδικασίας της Bologna. Ως οξύμωρο παράδειγμα, ενώ τα τετραετή πτυχία των Ανωτάτων Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Ελλάδας (ΑΤΕΙ) αναγνωρίζονται μόνο ως ισότιμα προς Πτυχία Πανεπιστημιακού Επιπέδου, τα τριετή πτυχία των Δημοσίων Πανεπιστημίων της Κύπρου θα ήταν, ίσως και με μικρότερο τελικά αριθμό μονάδων ECTS, αυτόματα αναγνωρισμένα για την ισοτιμία και αντιστοιχία τους προς τέτοια.   

Το Πανεπιστημιακό Σύστημα της Κύπρου:

Η καθιέρωση τριετών πτυχίων, και η τυχόν εκκόλαψη «βιομηχανίας» για την επικερδή παραγωγή τους, θα εξυπηρετήσει τα βραχυπρόθεσμα ιδιωτικά συμφέροντα των επενδυτών σε κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και θα ευνοήσει την εμπορευματοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Έτσι θα ακυρώσει την αποστολή της, και θα καταστρέψει το πανεπιστημιακό σύστημα της Κύπρου, το οποίο, σε αντίθεση με χώρες με μακρά πανεπιστημιακή παράδοση που έχουν την πολυτέλεια να έχουν και τριετή προγράμματα, διανύει ακόμη την παιδική του ηλικία. Η Κύπρος οφείλει, με την εκπαιδευτική πολιτική της, να διασφαλίσει τις υψηλού επιπέδου επιστημονικές σπουδές και να προστατεύσει την αποστολή του πανεπιστημιακού της συστήματος, που δεν είναι παρά η μόρφωση επιστημόνων.

Γράφει:  Μάριος Μαυρονικόλας