Είναι κοινά αποδεχτό ότι ενώ ο κόσμος έχει φτάσει στην εποχή μας σε εντυπωσιακά επίπεδα ανάπτυξης, εισήλθε επίσης σε βαθειά κρίση.
Ποτέ τόσοι πολλοί δεν μπορούσαν να πραγματώσουν τα όνειρά τους σε συνθήκες ειρήνης, ελευθερίας, δημοκρατίας, και σχετικής ευημερίας. Η ΕΕ, ως πολιτικό πλαίσιο διασφάλισης των αξιών αυτών, υπήρξε ένα από τα πιο επιτυχή πειράματα της ανθρώπινης ιστορίας—μέχρι σήμερα τουλάχιστον. Η σταθερότητα, η ειρήνη, η δημοκρατία, ο σεβασμός του ατόμου και, ως κάποια φάση, η ανάπτυξη που έφερε δεν έχουν ανάλογο στην ανθρώπινη ιστορία. Κτίζοντας πάνω στο φόβο των πολέμων αλλά και στις αξίες που το Ευρωπαικό πνεύμα καλλιέργησε για αιώνες, εμπνευσμένοι ηγέτες από όλα τα δημοκρατικά μέρη του πολιτικού φάσματος, συνέθεσαν ένα πλαίσιο που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Γι αυτό υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από τους Ευρωπαικούς λαούς ως το όραμα και το πολιτικό πλαίσιο για το μέλλον τους.
Η έξοδος από την ΕΕ ήταν αδιανόητη πριν μερικά χρόνια. Με το δημοψήφισμα στη Μεγάλη Βρεττανία το αδιανόητο συνέβη. Ήδη, η έξοδος πολλών άλλων χωρών δεν θα ήταν σήμερα έκπληξη. Τι κατέρρευσε; Γιατί μια ιστορική πορεία που φαινόταν χωρίς επιστροφή κατάντησε ανερμάτιστη και επίφοβη; Η τριάδα του κακού: Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και η έκλειψη της ισορροπίας του τρόμου ήρε τον αρχικό λόγο της δημιουργίας της ΕΕ (την απειλή του πολέμου μέσα στην Ευρώπη). Οι νεοσυντηρητικοί των ΗΠΑ, με τους θαυμαστές τους στην ίδια την Ευρώπη, πίστεψαν ότι ήλθε το τέλος της ιστορίας. Στην πραγματικότητα, εννοούσαν ότι η ιστορία ήρθε υπό τον έλεγχό τους. Η αλαζονεία των δυνάμεων αυτών, που κυβέρνησαν για μεγάλο διάστημα και στις ΗΠΑ και τις μεγάλες χώρες της ΕΕ, τους έδωσε μια ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας. Αυτή η ψευδαίσθηση έτρεψε τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις, συνολικά, προς δύο αλληλεξαρτώμενες καταστροφικές κατευθύνσεις:
(1) Τις στρατιωτικές επεμβάσεις που διέλυσαν πολλές χώρες (κατεξοχήν Ιράκ, Συρία, Λυβύη, αλλά και άλλες), ανοίγοντας κυριολεκτικά την πόρτα του παγκόσμιου φρενοκομείου. Στην πραγματικότητα, μέσα από τις επεμβάσεις αυτές, οι συντηρητικές δυνάμεις άρχισαν τον πόλεμο των πολιτισμών που ο Χάντιγκτον είχε προβλέψει.
(2) Την υποταγή της πολιτικής στην οικονομία και την υποταγή της οικονομίας στα συμφέροντα της λεγόμενης οικονομίας των αγορών και ενός πολύ περιορισμένου αριθμού τραπεζών και βιομηχανικών συγροτημάτων. Στον κόσμο της οικονομίας των αγορών μόνο το κέρδος μετρά. Όσο μικρότερο το κόστος της εργασίας τόσο μεγαλύτερο το κέρδος. Έτσι οι πρόσφυγες από τις διαλυμένες χώρες που έρχονται στις δυτικές χώρες ως μετανάστες είναι ένας καλός μηχανισμός ελέγχου του κόστους της εργασίας για όλους τους εργαζόμενους.
Ποια η ευθύνη της αριστεράς στη δημιουργία αυτής της κρίσης; Στο φιλοσοφικό-ιδεολογικό επίπεδο καμιά. Η κρίση προέκυψε από τη φιλοσοφία και τις πολιτικές των δυνάμεων για τις οποίες το κράτος υπάρχει για να προστατεύει την οικονομική δραστηριότητα των εχόντων και όχι την ευημερία, την αυτοπραγμάτωση, και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Στο πολιτικό επίπεδο όμως έχει ευθύνη γιατί συχνά ταυτίστηκε με τις πρακτικές και τις επιλογές των δυνάμεων με τις οποίες δεν έχει καμιά φιλοσοφική-ιδεολογική σχέση. Συγκεκριμένα, ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησαν οι διάφορες εκδοχές της αριστεράς στην Ευρώπη μετά την πτώση του τείχους την απογύμνωσαν από το ηθικό και το πολιτικό πλεονέκτημα ένατι των συντηρητικών δυνάμεων: Η σοσιαλδημοκρατική εκδοχή, παρόλο που μπόλιασε το κράτος, την πολιτική και την οικονομία με τις βασικές αξίες και πρακτικές της αριστεράς δημιουργώντας αυτό που σήμερα ονομάζεται «κοινωνικό κράτος», απαξιώθηκε μέσα από τη συμμαχία της με τις συντηρητικές δυνάμεις για την εφαρμογή των καταστροφικών πολιτικών που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Οι πόλεμοι του Blair, οι συγκυβερνήσεις Χριστανοδημοκρατών-Σοσιαλδημοκρατών στη Γερμανία και ο ασύστολος λαικισμός του Ελληνικού ΠΑΣΟΚ, είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα των πολιτικών που απαξίωσαν αυτή την εκδοχή της αριστεράς. Η πιο κλασσική εκδοχή που εκφράζεται από κομμουνιστικά κόμματα όπως το Γαλλικό η το Ελληνικό είναι επίσης παντελώς καταδικασμένη στη συνείδηση του σημερινού πολίτη. Η άρνησή τους να αποκηρύξουν τα αμαρτήματα της Σοβιετικής εφαρμογής, για τα οποία στην πραγματικότητα δεν έχουν καμιά ευθύνη, και η προσκόλλησή τους στο αρχαικό μοντέλλο της κρατικής μονοκρατορίας στην οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα έθεσε τα κόμματα αυτά εκτός των επιλογών της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών.
Είναι φανερό ότι το τέλος της ιστορίας που ανέμεναν οι νεοσυντηρητικοί δεν ήρθε. Στην πραγματικότητα η ιστορία σήμερα εκδικείται με έναν οιωνεί τρίτο παγκόσμιο πόλεμο που έχει ήδη εκαντοτάδες νεκρούς στην καρδιά των Ευρωπαικών πόλεων. Ο πόλεμος αυτός θα ενταθεί ακόμη κι αν νικηθεί το Ισλαμικό Κράτος. Θα υπάρχουν για πολλά χρόνια ξεσπιτωμένοι και ταπεινωμένοι μετανάστες των καταστραμένων αραβικών χωρών που θα είναι έτοιμοι να μετατρέψουν το ταλαιπωρημένο σαρκίο τους σε μια ακόμη βόμβα εκδίκησης, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι επιτελούν θρησκευτική αποστολή. Η οικονομική κρίση, που εξαθλιώνει μαζικά τους δυτικούς πληθυσμούς, μετατρέπει την ανασφάλεια που δημιουργούν οι μετανάστες, οι μουτζαχεντίν, και οι ψυχοπαθείς σε ακροδεξιές επιλογές. Αυτές θα φέρουν πρόσθετη εξαθλίωση κι άλλο αίμα.
Η κρίση θα ενταθεί σε όλα τα επίπεδα: κοινωνικό, οικονομικό, και της ασφάλειας. Στην ΕΕ το Ευρώ με τον συγκεκριμένο τρόπο που δημιουργήθηκε θα συντηρεί τις οικονομικές πολιτικές που οδήγησαν σε κατάρρευση τις οικονομίες των πλείστων χωρών της. Η δραματική αύξηση των ανισοτήτων και η αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας θα εντείνουν την κοινωνική κρίση που θα μεταφράζεται σε πολιτική κρίση σε όλες τις χώρες πλην ελάχιστων. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται στο όνομα της ελευθερίας στην κίνηση κεφαλαίων, αγαθών, και ανθρώπων καταλήγουν στη συγκέντρωση του πλούτου των πολλών στους ελάχιστους—τόσο στο επίπεδο των χωρών όσο και των ατόμων μέσα στις χώρες. Εξάλλου, οι πολιτικές της αυστηρής λιτότητας συνδυαζόμενες με την κατάργηση των εργασιακών δικαιωμάτων απειλούν όχι μόνο την ευημερία των πολιτών αλλά και την ίδια τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος αφού οδηγούν τους πολίτες εκτός της πολιτικής λειτουργίας. Ακόμη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναγνωρίζει πια αυτό που πολλοί μεγάλοι οικονομολόγοι επισημαίνουν εδώ και χρόνια: Ότι οι νεο-φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές συρρικνώνουν την οικονομία μέχρι βαθμού που παράγουν σοβαρή κοινωνική κρίση. Οι πρόσφατες ταραχές στη Γαλλία για την επιβολή των πολιτικών αυτών δείχνει τι θα ακολουθήσει και αλλού.
Αυτός ο κόσμος δεν είναι δημιούργημα της αριστεράς. Πουθενά η αριστερά δεν είχε την ευθύνη της διαμόρφωσης των πολιτικών που έφεραν το κόσμο και την Ευρώπη στη σημερινή κατάσταση. Και όταν έρχεται στην εξουσία, όπως συνέβη στην Κύπρο και συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα, καλείται να κυβερνήσει μέσα σε περιορισμούς που δυσχεραίνουν πολύ την εφαρμογή των πολιτικών που απορρέουν από τον πολιτικό της χαρακτήρα. Εγκαλείται, όμως, από τις δυνάμεις που παρήγαγαν την κρίση ότι δεν ξέρει να κυβερνά η να παράγει ανάπτυξη όταν στην πραγματικότητα είναι το δικό τους μοντέλο που καταρρέει. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι είναι θαυμαστή η δυνατότητα των δυνάμεων αυτών πρώτα να καταχρώνται το δημόσιο πλούτο και την εμπιστοσύνη των πολιτών μέχρι την εξάντλησή του και στη συνέχεια να χρεώνουν το κόστος στην αριστερά.
Είναι καιρός για την αριστερά να διατυπώσει με σαφήνεια τις βασικές της αρχές για να ανακτήσει την αξιοπιστία της ως κοινωνική και πολιτική δύναμη διασφάλισης της ισότητας, της αξιοπρέπειας και της ζωής του κάθε πολίτη:
1. Διασφαλίζεται οτι ο εθνικός πλούτος είναι διαθέσιμος πρώτα απόλα για την ποιότητα της ζωής του κάθε πολίτη. Το δικαίωμα στην εργασία, στη μόρφωση, την υγεία και άλλες σύγχρονες υπηρεσίες όπως η μεταφορά και η επικοινωνία και η δημόσια έκφραση είναι αδιαπραγμάτευτα στα πλαίσια του σύγχρονου κράτους δικαίου.
2. Η ελευθερία στο επίπεδο συλλογικών μηχανισμών όπως είναι η ελευθερία στη διακίνηση κεφαλαίων, δεν πρέπει να συγχέεται με τις αντίστοιχες ελευθερίες του ατόμου. Στην πραγματικότητα, η επίκληση των ελευθεριών του ατόμου συχνά γίνεται για να δικαιολογήσει πολιτικές που τις υπονομεύουν. Για παράδειγμα η ελευθερία διακίνησης κεφαλαίων και προϊόντων συχνά υπονομεύει τις οικονομίες των πιο αδύναμων χωρών, περιοχών, η ομάδων. Συνεπώς, ο συστηματικός έλεγχος τους προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών. Μεγάλοι οικονομολόγοι σήμερα θεωρούν ότι η προστασία της δυτικής δημοκρατίας προϋποθέτει ότι κράτος και κοινωνία οφείλουν να παρεμβαίνουν.
3. Η οικονομική δραστηριότητα του κάθε πολίτη η ιδρύματος είναι ελεύθερη, αρκεί να ασκείται υπό τους περιορισμούς που διασφαλίζουν τις πιο πάνω αρχές. Στην πραγματικότητα, ένα σύγχρονο δημοκρατικά προσανατολισμένο σοσιαλιστικό κράτος οφείλει να διασφαλίζει δύο πράγματα: Πρώτο, ότι θα θέτει μεγάλους στόχους και θα διασφαλίζει το πλαίσιο της υλοποίησής τους, ακόμη κι αν η ιδιωτική πρωτοβουλία θα εμπλακεί σε κάποια φάση (π.χ., ταξίδι στο φεγγάρι στη δεκαετία του 60 στις ΗΠΑ). Δεύτερο, ότι, επίσης, θα διασφαλίζει ότι νέες πρωτοβουλίες που μπορούν να δημιουργήσουν πλούτο από άτομα που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα θα έχουν τη θεσμική και οικονομική στήριξη του κράτους μέχρι να σταθούν στα πόδια τους. Οι μηχανισμοί της αγοράς δεν αρκούν ή δεν συμβάλλουν πάντα καθώς ισχυρά κατεστημένα συμφέροντα πάντα έχουν τον τρόπο να ανακόψουν ό,τι μπορεί να είναι αυριανή απειλή γι αυτά.
4. Το πείραμα της ΕΕ υπήρξε ένα από τα πιο θετικά πειράματα της ανθρώπινης ιστορίας. Η σταθερότητα, η ειρήνη, η δημοκρατία, ο σεβασμός του ατόμου και, ως κάποια φάση, η ανάπτυξη που έφερε δεν έχουν ανάλογο στην ανθρώπινη ιστορία. Αυτό το πείραμα έχει δομικά ενσωματωνένες τις βασικές αξίες της ευρωπαϊκής αριστεράς. Η αριστερά πρέπει να επανενσωματώσει αυτό το όραμα στις αρχές και την καθημερινή πολιτική της πρακτική, πείθοντας ότι έχει σχέδια, στελέχωση, και μέσα να εμπνεύσει στους ευρωπαικούς λαούς τις αξίες της και να τους καταστήσει μέσα ανάπτυξης και διακυβέρνησης. Έτσι η αριστερά πρέπει να είναι η πρώτη επιλογή της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών.
5. Παραταύτα, η έξοδος απο την ΕΕ πρέπει να παραμένει ως επιλογή, τουλάχιστον για όσο η αρχιτεκτονική του Ευρώ και οι μηχανισμοί διαμόρφωσης της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ παραμένουν στην υπηρεσία των δυνάμεων που παρήγαγαν την κρίση γιατί εξακολουθούν να οφελούνται από αυτήν. Η θέση αυτή πρέπει να γίνει γνωστή στους μηχανισμούς της ΕΕ, ώστε να είναι κατανοητό ότι η συνέχιση των πολτικών αυτών μπορεί να έχει ως τελική κατάληξη τη διάλυση της ίδιας της ΕΕ.
Η ελπίδα είναι εδώ.
Γράφει: Ανδρέας Δημητρίου
