Μια παλιά ιστορία ενός ξεχασμένου κοιμητηρίου έφερε ξανά στο φως η ανάρτηση του βουλευτή του ΑΚΕΛ Λεμεσού Κώστα Κώστα. Παλιότερα η εκπομπή “24 ώρες” από τον τηλεοπτικό σταθμό Alpha είχε επίσης ασχοληθεί με το θέμα.
Αρχικά να θυμίσουμε ότι το κλίμα της Κυπερούντας είναι ξηρό και σταθερό. Το χειμώνα η θερμοκρασία πέφτει κάτω από το μηδέν, με παγετούς και χιόνια, ενώ το καλοκαίρι είναι ήπιο και απολαυστικό. Εξαιτίας αυτού του μοναδικού κλίματος που κατέχει η Κυπερούντα σ’ ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, η Αγγλική Αποικιοκρατική Κυβέρνηση το 1937 επέλεξε το χωριό για ανέγερση Σανατόριου. Προηγουμένως είχε προταθεί η ανέγερση του Σανατορίου στα Μαντριά, στα Σπήλια και στο Φοινί αλλά οι κάτοικοι είχαν αντιδράσει και τελικώς επιλέχθηκε, ως ιδανικός τόπος η τοποθεσία «ΛειΒάδια», έξω από την Κυπερούντα. Εκεί οι βρετανικές Αρχές εξασφάλισαν τη συμφωνία του κοινοτάρχη, Γεώργιου Φάκα, ο οποίος υπέγραψε για την ανέγερση του Σανατορίου. Ωστόσο, ακολούθησε εξέγερση των Κυπερουνηωτών εναντίον του προοδευτικού μουχτάρη, οι οποίοι πέτυχαν μεν την παύση του (υπέγραψε ακόμη και η σύζυγος του εναντίον του), όμως το Σανατόριο λειτούργησε το 1942.
Επιστάτες και εργάτες κατά την ανέγερση του Κτιρίου διαμονής των νοσοκόμων στο Σανατόριο Κυπερούντας
Το Σανατόριο φιλοξένησε αρκετούς ασθενείς ανάμεσα τους δεκάδες μεταλλωρύχους θύματα της πνευμονοκονίαοης αλλά κυρίως φυματικούς. Η φυματίσωη χαρακτηρίστηκε ως η ασθένεια των φτωχών και αδύναμων όπου «θέριζε» νέους ανθρώπους στις αρχές του 20ου αιώνα και αποτελούσε μεγάλο κοινωνικό στίγμα τόσο για τους ασθενείς όσο και για τις οικογένειες τους. Το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο όταν ο ασθενής με το βήχα, το φτάρνισμα ή την ομιλία, μέσω του αέρα και της αναπνοής, μεταφέρει το μικρόβιο στους πνεύμονες του θύματος.
Κάπως έτσι το κοιμητήριων των φυματικών καθίσταται ανάγκη για την περιοχή και το 1948 γίνεται η αρχή. Όπως γράφει ο κ. Κώστας Κώστα:
” Το 1948 και λόγω του γεγονότος ότι οι συγγενείς των ασθενών με φυματίωση στο Σανατόριο Κυπερούντας, που τελικά πέθαιναν από την αρρώστια, αρνούνταν να παραλάβουν τις σορούς τους γιατί φοβόντουσαν τον κοινωνικό στιγματισμό και λόγω της άρνησης ταφής τους στο κοιμητήριο Κυπερούντας, όπως γινόταν τα προηγούμενα 4 με 5 χρόνια, οι αρχές του Σανατορίου αποφάσισαν όπως δημιουργηθεί ένα μικρό κοιμητήριο για να θάβονται αυτοί οι άνθρωποι..
Επέλεξαν μια μυστική τοποθεσία, μακριά από το χωριό, την οποία ήξεραν λίγοι και έφτιαξαν ένα μικρό νεκροταφείο, για να αναπαύονται τα ταλαιπωρημένα σώματα των φυματικών.
Στη ταφή συνήθως ήταν μόνο ο ιερέας και ένας ή δύο κηπουροί του Σανατορίου που άνοιγαν το τάφο και έθαβαν το νεκρό, κάποτε και κάποιος νοσοκόμος.. κανένας συγγενής αυτών των ανθρώπων, οι οποίοι τους είχαν εγκαταλείψει στο Σανατόριο, δεν τους επισκέφθηκαν ποτέ και αρνήθηκαν να τους παραλάβουν και να τους θάψουν.
Στο κοιμητήριο αυτό θάφτηκαν δεκάδες φυματικοί, κανένας δεν ξέρει πόσοι, θύματα μιας φοβερής προκατάληψης. Το κοιμητήριο εγκαταλείφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60 και η ύπαρξη του ξεχάστηκε με τη πάροδο των χρόνων.. χάθηκε μέσα στα δέντρα και τους θάμνους του δάσους.
Άκουσα για την ύπαρξη αυτού του ‘μυστικού’ κοιμητηρίου το καλοκαίρι του 2019, σε ένα διαφημιστικό της εκπομπής ’24 Ώρες’ του δημοσιογράφου Κωνσταντίνου Κωνσταντίνου στον Άλφα.
Όταν βρέθηκα στη Κυπερούντα πριν μερικούς μήνες, έψαξα στη περιοχή γύρω από το Σανατόριο αλλά δεν το βρήκα.. ήθελα απλά να δω τούτο το τόπο με αυτή τη φοβερή ιστορία..
Εκεί βρέθηκα σήμερα εντελώς τυχαία.. από τον Καρβουνά ανεβαίνοντας προς το Τρόοδος, σταμάτησα για να ανοίξω το μπουκάλι με το νερό και είδα μια πινακίδα, η οποία θεώρησα ότι αναφέρεται σ’ ένα από τα πολλά μονοπάτια της φύσης.. διαβάζοντας την, συνειδητοποίησα με έκπληξη, ότι αναφερόταν στο κοιμητήριο αυτό και στην εκστρατεία καθαρισμού του που έγινε πριν λίγα χρόνια..
Αμέσως κατέβηκα κάτω και προσπάθησα να βρω το μονοπάτι.. πολύ κατηφορικό, οδηγούσε μέσα στο δάσος, σε μια χαράδρα.. αφού περπάτησα για λίγο, είδα από μακριά αυτό τον μικρό, ιερό και μυστικό τόπο.. παγερή ησυχία που την σπάζουν μόνο τα κελαηδίσματα των πουλιών..
Μέσα στους πετρόχτιστους τοίχους, 6 πέτρινοι σταυροί μόνο αφού ο ιερέας έφτιαχνε πρόχειρους ξύλινους σταυρούς, οι οποίοι καταστράφηκαν με τη πάροδο των χρόνων.. και το μόνο που σκέφτεσαι όταν βρεθείς εκεί, είναι γιατί αυτοί οι άνθρωποι, που βασανίστηκαν όσο ζούσαν, έπρεπε να είχαν αυτό το τέλος..
Ο ένας σταυρός γράφει πάνω ‘Τίτος, 12/10/44-14/8/47’ και ένας άλλος ‘Θεοδώρα Ιεροδιακόνου, θανούσα 8/3/48 , ετών 22’..
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ανθρώπων που εργάζονταν στο Σανατόριο εκείνη την εποχή, στην εκπομπή του Κωνσταντίνου Κωνσταντίνου, το ‘Τίτος’ είναι ψευδώνυμο του τρίχρονου μωρού γιατί οι γονείς του δεν ήθελαν να γράφει στο σταυρό το αληθινό όνομα του και να στιγματιστούν.. και η Θεοδώρα από την πρώτη στιγμή που μπήκε στο Σανατόριο μέχρι τη στιγμή που πέθανε, δεν μίλησε ποτέ σε κανένα..ούτε μια λέξη..
Ένας τόπος, μια τραγική ιστορία, άγνωστη σε όλο σχεδόν το κόσμο..
Προβληματίστηκα πολύ αν θα έπρεπε να γράψω αυτά τα λόγια.. εξάλλου είναι προσωπικό βίωμα και προσωπικά συναισθήματα.. όμως είναι καλά να μάθουμε την ιστορία του τόπου μας.. γιατί το να μάθει ο κόσμος τη τραγική αυτή ιστορία, ίσως να είναι το καλύτερο μνημόσυνο γι αυτούς τους ανθρώπους που η ζωή και η τότε κοινωνία, αδίκησαν τόσο και τους πέταξαν κυριολεκτικά..’
Αυτά έγραψα στις 22 του περασμένου Νιόμβρη.. και φάνηκε από τα εκατοντάδες σχόλια του κόσμου, ότι σχεδόν κανένας συμπολίτης μας δεν ήξερε την τραγική ιστορία αυτών των ανθρώπων και την ύπαρξη του μυστικού κοιμητηρίου..
Η μνήμη των ανθρώπων αυτών πρέπει να τιμηθεί και να τιμάται.. ο φίλος Ανδρέας Χριστοφόρου, αφού διάβασε την ανάρτηση μου, μου είπε ότι πρέπει να κάνουμε κάτι την Παγκόσμια Μέρα κατά της Φυματίωσης που είναι η 24η Μαρτίου.. Μίλησα με τον Διευθυντή του Νοσοκομείου Κυπερούντας δρ. Μαρίνο Λεμέσιο, στον οποίο είπα ότι πρέπει να κάνουμε ένα μνημόσυνο για αυτούς τους ανθρώπους, ένα τρισάγιο στους τάφους τους και να το κάνουμε κάθε χρόνο, σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο Κυπερούντας και την εκκλησία του χωριού.. μου είπε ότι το είχαν ήδη σκεφθεί και προγραμματίσει για τον περασμένο Μάρτιο αλλά λόγω της πανδημίας δεν έγινε.. μίλησε ο γιατρός με το Κοινοτικό Συμβούλιο Κυπερούντας και την εκκλησία και προγραμματίσθηκε.. μίλησε επίσης με το Κοινοτικό Συμβούλιο Αμιάντου και καθαρίστηκε από τα αγριόχορτα το κοιμητήριο..
Σήμερα Κυριακή 21/3/21 βρέθηκα και πάλι εκεί, αυτή τη φορά όχι τυχαία.. μετά από μνημόσυνο στον Αγ. Αρσένιο Κυπερούντας.. με το διευθυντή του Νοσοκομείου Κυπερούντας δρ. Μαρίνο Λεμέσιο, τον εκπρόσωπο της Μητρόπολης Λεμεσού κ. Σταύρο Ολύμπιο, τον ιερέα της κοινότητας πάτερ Ιωάννη, τον Πρόεδρο Γιώργο Παναγιώτου και τον αντιπρόεδρο Μιχάλη Χατζημιχαήλ του Κοινοτικού Συμβουλίου Κυπερούντας, τον Πρόεδρο του Κοινοτικού Συμβουλίου Αμιάντου Κρίτωνα Κυριακίδη, τον επιδημιολόγο δρ. Μιχάλη Βωνιάτη (με δική του πρωτοβουλία το 2017, εντοπίσθηκε μέσα στο δάσος και αποκαταστάθηκε το κοιμητήριο με έξοδα της Λέσχης Λάϊονς Λευκωσίας Όνασαγόρας’) και τον Ανδρέα Χριστοφόρου.. αυτοί που συνέβαλαν, στο να γίνει σήμερα το πρώτο βήμα.. λίγα άτομα όπως και τότε..
Μνημόσυνο μετά από 73 χρόνια για αυτούς τους ανθρώπους και τρισάγιο σε αυτό τον χώρο με την φοβερή ιστορία .. με απίστευτα συναισθήματα να μας κυριεύουν και ένα τεράστιο γιατί να μας βασανίζει.. μια εμπειρία που δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια..
Σήμερα η κοινωνία, έκανε κάτι που έπρεπε να κάνει εδώ και καιρό..
Για να ηρεμήσουν οι ψυχές των δεκάδων φυματικών που κυριολεκτικά πετάχτηκαν εκεί πριν τόσα χρόνια..
Και είπαμε ότι θα πρέπει να αναλάβουμε ακόμα μια πρωτοβουλία, έτσι ώστε εκεί, να ανεγερθεί ένας μικρός μουσειακός χώρος, στον οποίο θα μπαίνεις και θα διαβάζεις και θα μαθαίνεις, τη τραγική ιστορία αυτού του χώρου..
Υποσχεθήκαμε ότι θα είμαστε όλοι κάθε χρόνο τέτοια μέρα εκεί.. για να ζητούμε συγγνώμη από τον Τίτο, τη Θεοδώρα και τους υπόλοιπους συνανθρώπους μας, που αδίκησε τόσο πολύ τούτος ο τόπος.”
Το κείμενο εκτός από την ανάρτηση του κ. Κώστα Κώστα, φέρει πληροφορίες από το άρθρο του κ. Παπαπολυβίου, και φωτογραφίες από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Αψίδα του ΤΕΠΑΚ.
Επιμέλεια: Χρι-νάνα CyprusNews Media D.S. LTD
