Οι Τουρκικές Εκλογές και οι Κούρδοι. Του Ζήνωνα Τζιάρρα

Το φιλοκουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (HDP) της Τουρκίας ιδρύθηκε το 2012 μετά από παροτρύνσεις του φυλακισμένου Αμπντουλάχ Οτζαλάν, ηγέτη του παράνομου Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (PKK).

Το HDP είναι ένα από τα 70 και πλέον κόμματα της Τουρκίας και συναποτελείται από μικρότερα κουρδικά και αριστερά κόμματα και σύνολα. Προέκυψε από συνέδριο της Δημοκρατικής Συγκλήτου των Λαών (HDK) η οποία ιδρύθηκε κατά τις εκλογές του 2011 μετά από συνεργασία του φιλοκουρδικού Κόμματος Δημοκρατίας και Ειρήνης (BDP) και άλλων αριστερών πολιτικών συνόλων. Το HDP έχει από δημιουργίας του ταράξει τα πολιτικά νερά στην Τουρκία, καθότι συσπειρώνει μια ευρύτερη κοινωνική και εκλογική βάση, ενώ ο ρόλος του διαφαίνεται ιδιαίτερα καθοριστικός στις επικείμενες τουρκικές βουλευτικές εκλογές της 7^ης Ιουνίου 2015.

Σε μια προσπάθεια εξαργύρωσης του εκλογικού ποσοστού 9.7% που έλαβε ο Σελλαχατίν Ντεμιρτάς, ένας εκ των προεδρευόντων του HDP, στις προεδρικές εκλογές του 2014, το κόμμα αποφάσισε πρόσφατα να κατέλθει ως πολιτικό κόμμα στις βουλευτικές εκλογές. Η σημαντική αυτή κίνηση διαφοροποιείται από τη μέχρι τώρα πρακτική των (φιλο)Κούρδων υποψηφίων. Μέχρι τώρα, τα φιλοκουρδικά κόμματα αναγκάζονταν να προωθούν τους υποψηφίους τους ως ανεξάρτητους. Ο λόγος έγκειται στο εκλογικό όριο της τάξης του 10% (νόμος υπ’ αρ. 2839, 1983, αρ. 33) που ένα κόμμα πρέπει να ξεπεράσει για να εισέλθει στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση (βουλή). Τα φιλοκουρδικά κόμματα, θέτοντας τους υποψηφίους τους ως ανεξάρτητους κατάφερναν να εκλέγουν γύρω στους 25 βουλευτές χωρίς να ξεπερνούν το 10%, λόγω και των πολυάριθμων ψήφων που λάμβαναν από τις κατά κύριο λόγο κουρδικές επαρχίες.

Αν και αυτό το εκλογικό όριο είναι το υψηλότερο στον κόσμο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάσισε στην υπόθεση «Γιουμάκ και Σαντάκ εναντίον Τουρκίας» (2007), ότι η Τουρκία δεν παραβιάζει το δικαίωμα σε ελεύθερες εκλογές λόγω του ότι δεν θέτει όρια στους αριθμούς των ανεξάρτητων υποψηφίων, επιτρέποντας εμμέσως στους Κούρδους να ξεπεράσουν το σκόπελο του 10% κατερχόμενοι ως τέτοιοι. Ωστόσο, η απόφαση του HDP να αλλάξει τακτική και να κατέλθει ως πολιτικό κόμμα δύναται να μεταβάλει τις εκλογικές και πολιτικές πραγματικότητες με δύο βασικά σενάρια να επικρατούν: την επιτυχία του HDP με το ξεπέρασμα του 10% και την εκλογή μέχρι και 50 βουλευτών ή την αποτυχία του, κάτι το οποίο συνεπάγεται μια Εθνοσυνέλευση χωρίς Κούρδους βουλευτές.

Αν και εμφανώς ριψοκίνδυνη, η κίνηση του HDP είναι ιστορικής σημασίας καθώς σηματοδοτεί τη σταδιακή αλλά σταθερή μετακίνηση του κουρδικού κινήματος από τον ανταρτοπόλεμο και την παρανομία στο επίκεντρο της τουρκικής πολιτικής σκηνής. Ταυτόχρονα, εκφράζει τουλάχιστον μερικώς τη μετεξέλιξη του κουρδικού κινήματος από εθνικιστικό σε εθνικό, δημοκρατικό και πολυσυλλεκτικό. Ενδεικτικά, το εκλογικό μανιφέστο του HDP, όπως εξαγγέλθηκε από τους συμπροεδρεύοντες Ντεμιρτάς και Φιγκέν Υιουκσέκντα, αναφέρει: «είμαστε γυναίκες, είμαστε υπερασπιστές της δημοκρατίας, είμαστε εκπρόσωποι όλων των ταυτοτήτων, είμαστε υπερασπιστές ενός ελεύθερου κόσμου, είμαστε προστάτες της φύσης, είμαστε οικοδόμοι μιας οικονομίας ασφαλούς ζωής, είμαστε εργαζόμενοι, είμαστε εργάτες, είμαστε ο εγγυητής των κοινωνικών δικαιωμάτων». Η έκφραση ανησυχιών από μερίδα των Κούρδων ήταν φυσικό επακόλουθο εφόσον προκύπτουν φόβοι ότι το κίνημα αποπροσανατολίζεται από το στόχο της υπεράσπισης των κουρδικών δικαιωμάτων και της κουρδικής ταυτότητας έναντι του τουρκικού κράτους.

Στην πραγματικότητα όμως, η εξέλιξη αυτή είναι συνδεδεμένη με τη δυναμική που απέκτησε το κουρδικό κίνημα, όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και στη ευρύτερη περιοχή. Συγκεκριμένα, η διεθνοποίηση της κρίσης στην κουρδική πόλη Κομπανί της Συρίας όπου οι Κούρδοι μαζί με άλλες αραβικές δυνάμεις κέρδισαν τη μάχη ενάντια στο «Ισλαμικό Κράτος» αποκάλυψε, μεταξύ άλλων, τη δημοκρατική και προοδευτική πολιτική κουλτούρα των Κούρδων οι οποίοι κατάφεραν να οργανωθούν σε λειτουργικές και συμμετοχικές διοικητικές δομές όπου φύλο και εθνοτική ή θρησκευτική ταυτότητα δεν αποτελούσαν πρόσκομμα. Υπό αυτό το πρίσμα, η «επανάσταση» της Ροζάβα (Συριακό Κουρδιστάν) αποτελεί τον προπομπό και το πολιτικό πλαίσιο της εξέλιξης του κουρδικού κινήματος της Τουρκίας στη δεδομένη συγκυρία.

Πέρα όμως από τα αισιόδοξα μηνύματα, κρύβεται πάντα η άλλη όψη του νομίσματος. Στην προκειμένη περίπτωση, δύο είναι τα βασικά αρνητικά σενάρια που προκύπτουν από την κομματική παρουσία του HDP στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές της Τουρκίας. Πρώτο, η ανάδυση του HDP ως το τέταρτο μεγαλύτερο και δυνάμει σημαντικότερο αριστερό κόμμα στην Τουρκία θα οδηγήσει τις αριστερές δυνάμεις της Τουρκίας, σχεδόν νομοτελειακά, σε πόλωση και ιδεολογική τριβή με κίνδυνο να επωφεληθούν οι παραδοσιακές εθνικιστικές δυνάμεις του κατεστημένου ή το ίδιο το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ).

Δεύτερο και σημαντικότερο είναι η πιθανή αποτυχία του HDP να μπει στη βουλή – όπως προαναφέρθηκε. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε στο ΑΚΡ να αποκτήσει αυτοδυναμία, στόχος που έχει θέσει εδώ και χρόνια. Ως αποτέλεσμα, το ΑΚΡ και συγκεκριμένα ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν, θα αποκτούσε την ικανότητα να εφαρμόσει τις πολυπόθητες συνταγματικές αλλαγές οι οποίες, μέσω δημοψηφίσματος, θα μετέτρεπαν πλέον το πολιτικό σύστημα της χώρας από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό. Ως εκ τούτου ο Έρντογαν θα μετατρεπόταν – και επισήμως – στον ισχυρότερο άνδρα της χώρας αποκτώντας έτσι την ευκαιρία και τα μέσα να συνεχίσει στην πορεία αυταρχισμού που ακολουθεί. Στην ίδια περίπτωση, η αναζωπύρωση της βίας μεταξύ Κούρδων και τουρκικής κυβέρνησης θα ήταν πολύ πιθανή καθώς μικρότερα και πιο σκληροπυρηνικά κουρδικά κόμματα, περιλαμβανομένου του ΡΚΚ, θα έσπευδαν να γεμίσουν το κενό που θα άφηνε το HDP.

Σε κάθε περίπτωση, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) δεν πρέπει να παραβλέπονται καθώς υπολογίζεται ότι οι τελευταίες κινήσεις της κυβέρνησης ΑΚΡ έχουν βελτιώσει τα ποσοστά τους ενώ η εξέλιξη της ρητορικής ιδίως του CHP του προσδίδει μια νέα, έστω περιορισμένη, δυναμική. Πάντως, η ανάδειξη ενός ισχυρού κουρδικού-δημοκρατικού κινήματος στην τουρκική βουλή και πολιτική σκηνή την επόμενη των εκλογών θα ήταν αδιαμφησβήτητα μια θετική εξέλιξη τόσο για την Κύπρο όσο και για την ευρύτερη περιοχή.

Γράφει: Ζήνωνας Τζιάρρας