Εδώ και σχεδόν ένα μήνα, οι Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), που είναι η στρατιωτική πτέρυγα της Ανώτατης Κουρδικής Επιτροπής του συριακού Κουρδιστάν και, σύμφωνα με κάποιους, του κουρδικού Κόμματος Δημοκρατικής Ενότητας, μάχεται σθεναρά κατά του προελαύνοντος στην πόλη Κομπανί (Kobane), Ισλαμικού Κράτους.
Εκτός από αεροπορικές επιθέσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους από τον δυτικο-αραβικό «Συνασπισμό των Προθύμων», κανένας δεν προσέτρεξε σε βοήθεια των Κούρδων. Οι Σύριοι Κούρδοι πρόσφυγες που έχουν περάσει στην Τουρκία ξεπερνούν πλέον τις εκατό πενήντα χιλιάδες, ενώ η πόλη Κομπανί και το κουρδικό της στοιχείο απειλείται με απόλυτη καταστροφή.
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία δηλώνει υπέρ των Κούρδων αλλά είναι διατεθειμένη να αναλάβει δράση μόνο υπό προϋποθέσεις τις οποίες και έχει θέσει στους δυτικούς της συμμάχους. Εν τω μεταξύ, πολλοί Κούρδοι στην Τουρκία έχουν εξεγερθεί λόγω της στάσης της χώρας και διαδηλώνουν ταυτόχρονα κατά του Ισλαμικού Κράτους συγκρουόμενοι με τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας – οι συγκρούσεις απαριθμούν μέχρι στιγμής γύρω στους είκοσι νεκρούς Κούρδους. Αξίζει να σημειωθεί ότι κουρδικές διαδηλώσεις έλαβαν χώρα και σε σημαντικές πόλεις τις Ευρώπης όπου και υπήρξαν περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ Κούρδων και Ισλαμιστών. Όσον αφορά τη στάση της Τουρκίας, αποτελεί για πολλούς ένα γρίφο λόγω των αμφιταλαντεύσεών της μεταξύ των Κούρδων και του Ισλαμικού Κράτους στα πλαίσια μιας περίπλοκης εξίσωσης που περιλαμβάνει το συριακό καθεστώς, το Ιράν, τη Ρωσία, τη Δύση και όχι μόνο.
Ισλαμικό Κράτος
Τα αίτια και τα γεγονότα που οδήγησαν στην εμφάνιση και ενδυνάμωση του Ισλαμικού Κράτους είναι πλέον γνωστά. Στην προκειμένη περίπτωση μένει να αξιολογηθεί η παρούσα κρίση στο Κομπανί και οι στόχοι του κινήματος αυτού. Κατ’ αρχάς, το Ισλαμικό Κράτος έχει δεχθεί σημαντικά πλήγματα τόσο από τις δυτικές και αραβικές αεροπορικές επιχειρήσεις στο Ιράκ, όσο και από τις δυνάμεις ασφαλείας της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης του Ιράκ – τους λεγόμενους Πεσμεργκά.
Κάτω από αυτή τη πίεση το Ισλαμικό Κράτος ενέτεινε τις επιχειρήσεις του εντός της Συρίας. Λόγω του ότι η Συρία αποτελεί μια πολύ πιο ευαίσθητη γεωπολιτική περίπτωση, καθώς εκφράζει διεθνή συγκρουόμενα συμφέροντα, και ένα πολύ πιο περίπλοκο θέατρο πολέμου και επιχειρήσεων από το Ιράκ, αποτελεί ένα μέρος όπου το Ισλαμικό Κράτος μπορούσε να δράσει με περισσότερη ευκολία.
Η επιλογή της πόλης Κομπανί από τους Ισλαμιστές είναι τόσο ιδεολογική όσο και στρατηγική. Η ιδεολογική πτυχή έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι Κούρδοι, λόγω των κοσμικών τους (και όχι θρησκευτικών) προδιαθέσεων θεωρούνται άπιστοι και πρέπει συνεπώς να παταχθούν (σσ. το Κομπανί έχει και άλλους μη Μουσουλμανικούς πληθυσμούς όπως οι Χριστιανοί και οι Αρμένιοι). Σε στρατηγικό επίπεδο το Ισλαμικό Κράτος έχει τουλάχιστον δύο στόχους. Πρώτον, θέλει την καθολική αποδυνάμωση των Κούρδων καθώς έχουν αποδειχτεί ίσως οι ισχυρότεροί τους αντίπαλοι στο πεδίο της μάχης (βλ. και τις ιρακινές κουρδικές δυνάμεις ασφαλείας) κυρίως λόγω της μακράς πείρας που έχουν στον ανταρτοπόλεμο. Δεύτερον, το Κομπανί είναι πόλη που συνορεύει με την Τουρκία. Γνωρίζοντας ότι το Ισλαμικό Κράτος δεν αναγνωρίζει τα κρατικά σύνορα των χωρών της Μέσης Ανατολής τότε η πτώση του Κομπανί θα ισοδυναμούσε με την κατάργηση του συνόρου μεταξύ Τουρκίας και Συρίας. Αυτό με τη σειρά του θα επέτρεπε στους Ισλαμιστές να επεκτείνουν αφενός τα εδάφη τους και αφετέρου να αποκτήσουν μια στρατηγικά σημαντική θέση από την οποία θα μπορούσαν να επεκτείνουν και τις επιχειρήσεις τους στην Τουρκία.
Τουρκία: Όλα ή Τίποτα
Μπροστά σε αυτή την απειλή η πρώτη έγνοια του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν, ήταν να εξισώσει το Ισλαμικό Κράτος με το αυτονομιστικό Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν (PKK) ρίχνοντας λάδι στη φωτιά που σιγόκαιγε στην Τουρκία. Σε μεταγενέστερη φάση, ο Τούρκος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου, δήλωσε σε συνέντευξή του στο CNN πως η Τουρκία δεν θα δεχτεί να λάβει μέρος σε μη ολοκληρωμένες ή μη περιεκτικές λύσεις. Ήταν ξεκάθαρος όταν είπε πως δεν πρόκειται να εμπλακεί στη Συρία με άλλες δυτικές δυνάμεις προς βοήθεια των Κούρδων αν αυτή η στρατηγική δεν περιλαμβάνει τη διεξαγωγή πολέμου κατά του Ισλαμικού Κράτους και του καθεστώτος Άσσαντ ταυτόχρονα.
Ο στόχος της Τουρκίας, λοιπόν, είναι ξεκάθαρος. Επιδιώκει να πιέσει τη Δύση για ολομέτωπη επίθεση κατά των Ισλαμιστών και του συριακού καθεστώτος εκμεταλλευόμενη τη διεθνή κατακραυγή για την κρίση του Κομπανί και την προέλαση του Ισλαμικού Κράτους. Είναι μια στρατηγική που ακολουθείται έχοντας υπόψη την ανάγκη που έχει αυτή τη στιγμή η Δύση την Τουρκία, παρά τις μάλλον κακές διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον.
Οι προϋποθέσεις που τέθηκαν θεωρούνται ζωτικής σημασίας από την Άγκυρα σε ό,τι αφορά τη διατήρηση της ασφάλειας των συνόρων της αλλά και της εδαφικής της ακεραιότητας. Ταυτόχρονα αποτελεί στρατηγική διαχείρισης των ζημιών που έχουν προκαλέσει προηγούμενες κινήσεις της Άγκυρας αλλά και της Δύσης και των συμμάχων της σε σχέση με το Ισλαμικό Κράτος. Επιπλέον, η τουρκική προσέγγιση εμπεριέχει και ένα στοιχείο γεωπολιτικού αναθεωρητισμού (σσ. αλλαγής του παρόντος περιφερειακού καθεστώτος προς όφελος της Τουρκίας). Το κάλεσμα της Τουρκίας για μια στρατηγική δύο μετώπων (Ισλαμικό Κράτος και καθεστώς Συρίας) επιδιώκει να χρησιμοποιήσει (μάλλον, να εκμεταλλευτεί) την εμπλοκή άλλων διεθνών δρώντων στη Συρία για την κατάπνιξη των τζιχαντιστών και την ανατροπή του καθεστώτος Άσσαντ με την παράλληλη στήριξη μετριοπαθών ανταρτών. Στόχος, μια μετα-Άσσαντ εποχή με μια Συρία γεωγραφικά αδιάσπαστη και μια νέα, φιλο-ισλαμική – και κατά προτίμηση φιλοτουρκική – κυβέρνηση.
Κουρδική Αντίσταση
Ως συνήθως, η στρατηγική της Άγκυρας, ενώ είναι κατανοητή και κάπως δικαιολογημένη λόγω της περίπλοκης κατάστασης που αντιμετωπίζει, είναι γεμάτη αντιφάσεις και έχει συνεπώς αρνητικό αντίκτυπο στη χώρα. Η καθυστέρηση και δη η άρνηση της Τουρκίας να εμπλακεί ενεργά στη διάσωση των Κούρδων της Συρίας έχει οδηγήσει στον εκτροχιασμό των σχέσεων Άγκυρας-Κούρδων (της Τουρκίας).
Εκτός από τις προαναφερθείσες διαδηλώσεις και εξεγέρσεις στην Τουρκία, ο φυλακισμένος Κούρδος ηγέτης, Αμντουλλάχ Οτζαλάν, δήλωσε αρχικά ότι η πτώση του Κομπανί θα ισοδυναμούσε με την άμεση διακοπή της τρέχουσας ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και των Κούρδων. Αργότερα, έδωσε προθεσμία μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου ούτως ώστε η τουρκική κυβέρνηση να βρει μια λύση στην κρίση που υπάρχει για να έρθει σε ειρήνη με τους Κούρδους. Μετά από τη δοθείσα ημερομηνία, η ειρηνευτική διαδικασία δεν θα συνεχίσει.
Πράγματι, οι εικόνες που μεταδίδονται από πολλές περιοχές της Τουρκίας, ιδιαίτερα στα νοτιο-ανατολικά της χώρας όπου κατοικούν κυρίως κουρδικοί πληθυσμοί, θυμίζουν πεδία μάχης. Η κατάσταση είναι τόσο έκρυθμη που οδήγησε κάποιους στο να πιστεύουν ότι έχει πλησιάσει η ώρα της διάλυσης της Τουρκίας. Αυτή η ώρα ίσως να είναι πιο κοντά απ’ ότι πριν, αλλά δεν αποτελεί νομοτέλεια και ούτε είναι στην πραγματικότητα τόσο κοντά. Ακόμα και οι Κούρδοι δεν έχουν ομοιογενείς πολιτικές απόψεις. Κάποιοι ενστερνίζονται τις πρακτικές και τις πιο σκληροπυρηνικές προτάσεις του PKK για αυτονομία, πολλοί όμως προτιμούν την πιο μετριοπαθή στάση του Δημοκρατικού Λαϊκού Κόμματος, του ισχυρότερου κουρδικού κόμματος στην Τουρκία, παρόλες τις σχέσεις μεταξύ των δύο. Μάλιστα, ο Σελλαχατίν Ντεμιρτάς, ο πρόεδρος του κόμματος αυτού, καταδίκασε πράξεις όπως το κάψιμο κεμαλικών συμβόλων και μνημείων, που έλαβαν χώρα κατά τις διαδηλώσεις, καθώς κάτι τέτοιο μειώνει, κατ’ αυτόν, τις πιθανότητες για παροχή στήριξης στους Κούρδους.
Σενάρια
Έχοντας υπόψη την κρίση αυτή και τα πολλά μέρη που τη συναποτελούν – αρκετά από τα οποία δεν έχουν αναφερθεί – τα δύο σημαντικότερα μελλοντικά σενάρια που πρέπει να απασχολήσουν αυτή τη στιγμή, είναι δύο, παρόλο που, ομολογουμένως, κάθε πρόβλεψη σε αυτό το σημείο είναι παρακινδυνευμένη.
Πρώτον,η πτώση του Κομπανί στα χέρια του Ισλαμικού Κράτους. Σε αυτή τη περίπτωση η Τουρκία θα αποκτήσει πλέον σύνορα με το Ισλαμικό Κράτος και συνεπώς ο βαθμός του ρίσκου και της ανασφάλειας για την Άγκυρα θα αυξηθεί δραματικά. Ως πρώτο αποτέλεσμα, η Τουρκία είναι πιθανόν να επικαλεστεί το Άρθρο 5 του Νατοϊκού χάρτη ζητώντας στρατιωτική υποστήριξη από τους συμμάχους. Στην πράξη αυτό είναι πιθανόν να εκφραστεί με τη δημιουργία ζώνη ασφαλείας στα τουρκο-συριακά σύνορα η οποία πολύ πιθανόν να λειτουργούσε και ως «δούρειος ίππος» κατά του Άσσαντ. Πρέπει να σημειωθεί ότι ένα τέτοιο έργο δεν θα ήταν καθόλου εύκολο στην πράξη αλλά ούτε και σε ότι αφορά την επικοινωνιακή και διπλωματική του δικαιολόγηση ή νομιμοποίηση καθώς τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν παραμένουν ισχυροί υποστηρικτές του συριακού καθεστώτος.
Στα πλαίσια του ίδιου σεναρίου θα είχαμε και τη διακοπή της ειρηνευτικής διαδικασίας με τους Κούρδους. Το αποτέλεσμα θα ήταν περισσότερες διαδηλώσεις από μέρους των Κούρδων και πιθανότατα αναζωπύρωση στρατιωτικών κτυπημάτων από το PKK κατά τουρκικών στόχων. Έτσι, η Τουρκία θα αντιμετώπιζε στρατιωτικά μέτωπα κατά των Κούρδων, κατά των Ισλαμιστών και κατά του καθεστώτος Άσσαντ – για να μην αναφέρουμε τα σχεδόν δύο εκατομμύρια πρόσφυγες εντός της Τουρκίας που μπορούν δημιουργήσουν πλειάδα προβλημάτων ασφάλειας.
Δεύτερον, η πιθανότητα το Κομπανί να παραμείνει στα χέρια των Κούρδων. Αν κάτι τέτοιο συμβεί τότε σημαίνει ότι οι τζιχαντιστές θα έχουν δεχτεί ισχυρό πλήγμα και μέσα στη Συρία. Ως οι νικητές της σύγκρουσης και πόλος αντίστασης και σταθερότητας στη Συρία, οι Κούρδοι ίσως γίνονταν δέκτες διεθνούς στρατιωτικής και πολιτικής υποστήριξης. Επιφανειακό ρόλο ίσως έπαιζε και η Τουρκία σε αυτή τη διαδικασία σε μια προσπάθεια να μετριάσει τις ζημιές και να αποφύγει περαιτέρω κλιμάκωση με τους Κούρδους αυτονομιστές και διαδηλωτές. Η πολιτική υποστήριξη (ίσως και για κάποιο είδος αυτονομίας) στους Κούρδους πιθανόν να ανταλλαζόταν με την απόκτηση ενός ρόλου (μαζί με άλλα μετριοπαθή κινήματα) κατά του Άσσαντ και λοιπών Ισλαμιστικών κινημάτων ως αντιπρόσωπος της Δύσης.
Και στα δύο σενάρια μπορεί να προστεθεί άλλο ένα παράλληλο. Αυτό έχει να κάνει με την υπερχείλιση της συριακής κρίσης προς το Λίβανο. Είδη υπάρχουν ενδείξεις για κάτι τέτοιο. Σε αυτή την περίπτωση η σύγκρουση θα ήταν μεταξύ σουνιτών Ισλαμιστών από τη Συρία (όπως το μέτωπο Αλ Νούσρα και το Ισλαμικό Μέτωπο) με τη σιιτική – και στηριζόμενη από το Ιράν – Χεζμπολλάχ του Λιβάνου. Δεδομένου του ότι αυτό προμηνύει περεταίρω γενίκευση της κρίσης, θα ήταν πιθανόν να βλέπαμε αφενός το Ιράν να εμπλέκεται πιο έντονα κατά των σουνιτών τζιχαντιστών αφού θέλει τη διαφύλαξη των στρατηγικών του συμφερόντων στο Λίβανο. Ταυτόχρονα, και ίσως παραδόξως, να βλέπαμε και την εμπλοκή Ισραήλ κατά των σουνιτών Ισλαμιστών – δεν θα ήταν έκπληξη αν σε αυτή την περίπτωση το Ισραήλ κτυπούσε στόχους τόσο των σουνιτών όσο και της Χεζμπολλάχ.
Το Κυπριακό Κομμάτι του Παζλ
Παρόλο που η σύνδεση της πιο πάνω κρίσης με την Κύπρο, και συγκεκριμένα οι προκλήσεις της Τουρκίας στη κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), μπορεί να μην είναι ευδιάκριτη, υπάρχει.
Οι στόχοι της Τουρκίας μέσα από αυτές τις προκλήσεις είναι τουλάχιστον τέσσερις. Πρώτον, η αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) επί της ΑΟΖ της. Δεύτερον, η προβολή αξιώσεων σε ότι αφορά τους πλουτοπαραγωγικούς της πόρους με πρόσχημα τον δίκαιο διαμοιρασμό των μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Τρίτο, και άμεσα συνδεδεμένο με την κρίση στα τουρκο-συριακά σύνορα, η προσπάθεια να προβάλει στρατιωτική ισχύ καθώς και προθυμία για χρήση της εν μέσω αυτής της γεωπολιτικής αστάθειας, δηλώνοντας έτσι πως τα πολλά ανοικτά μέτωπα που αντιμετωπίζει δεν περιορίζουν τις δυνατότητες της. Και τέταρτον, να δημιουργήσει μια κατάσταση κρίσης την αποκλιμάκωση της οποίας θα μπορούσε να εξαργυρώσει με στρατηγικά ανταλλάγματα από τις ΗΠΑ – υπενθυμίζεται ότι οι τελευταίες κάνουν προσπάθειες για αποτροπή της κλιμάκωσης στην ανατολική Μεσόγειο.
Η Τουρκία πράγματι βρίσκεται ενώπιον δύσκολων καταστάσεων και είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία της που χρειάζεται να αντιμετωπίσει τόσα πολλά και τόσο περίπλοκα γεωπολιτικά προβλήματα ταυτόχρονα. Παράλληλα, πάρα τα κατά καιρούς σκαμπανεβάσματα, είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία των αμερικανο-τουρκικών σχέσεων που κύκλοι στην Ουάσιγκτον σκέφτονται σοβαρά την αναθεώρηση της αμερικανο-τουρκικής συμμαχίας. Φυσικά η διάρρηξη αυτών των σχέσεων θα ήταν πολύ δύσκολη τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον καθώς τα δύο μέρη είναι θεσμικά συνδεδεμένα (βλ. ΝΑΤΟ) και η Τουρκία αποτελεί σημαντικό υποστήριγμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή.
Ωστόσο, η πλειάδα γεωστρατηγικών υπολογισμών που έχει να κάνει η Άγκυρα μπορεί να οδηγήσει σε ολισθήματα. Κάτι τέτοιο είναι μάλιστα ίσως το πιο πιθανό αν λάβουμε υπόψη το ιστορικό των αλληλοαποκλειόμενων εξωτερικών πολιτικών της Τουρκίας η οποία φαίνεται να επαναλαμβάνει το ίδιο μοτίβο. Υπό αυτό το πρίσμα και αυτές τις πραγματικότητες κρίνεται, κατ’ αρχάς, ότι η Τουρκία θα κλιμακώσει την κρίση στη κυπριακή ΑΟΖ μόνο μέχρις ενός (διαχειρίσιμου) σημείου. Τέλος, εκτιμάται ότι η απόφαση του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Αναστασιάδη, για αναστολή των συνομιλιών ήταν ορθή. Μόνο, όμως, με την προϋπόθεση ότι έχει γίνει σχεδιασμός για Σχέδιο Β’ (και Γ’), ότι έχει γίνει διπλωματική προεργασία, και ότι έχουν μελετηθεί όλα τα σενάρια.
Γράφει: Ζήνωνας Τζιάρρας
