Η κρίση στην Κριμαία και ο νέος ευρωπαϊκός άξονας ισχύος. Του Γιάννη Ιωάννου

Η διεθνής ισορροπία Γερμανίας-Ρωσίας 

Την στιγμή που θα δημοσιεύονται αυτές οι γραμμές, στην Κριμαία θα βρίσκεται σε εξέλιξη ένα δημοψήφισμα για την απόσχιση των Ρώσων κατοίκων της από την Ουκρανία και την προσάρτησή τους στη Ρωσία. Κανείς δεν βρίσκεται σε θέση να προβλέψει το «νομικό προηγούμενο» αυτής της πολιτικής πράξης. Το διπλωματικό αδιέξοδο Μόσχας – Δύσης για εξεύρεση λύσης και η από κοινού φωτογραφία των δύο υπουργών Εξωτερικών, Τζον Κέρι και Σεργκέι Λαβρόφ, με ξινισμένα μούτρα κατά την τελευταία τους συνάντηση την Παρασκευή τα λέει όλα. Αναμφίβολα η απόσχιση της Κριμαίας, αν κι εφόσον επισυμβεί, δεν θα μοιάζει με καμιά άλλη περιπτωσιολογία του 21^ο αιώνα. Η Ρωσία μπορεί να εισέβαλλε στην Κριμαία αλλά δεν έπεσε ούτε μια τουφεκιά. Εξάλλου, η περίπτωση της Κριμαίας θυμίζει περισσότερο την κατάκτηση της πορτογαλικής νήσου Γκόα από την Ινδία το 1961 ή την κατάληψη από την Κίνα, περιοχής της Ινδίας το 1962, παρά το Ναγκόρνο Καραμπάχ, την Οσσετία ή ακόμη και τα… Κατεχόμενα. Η νέα ψυχροπολεμική κρίση όμως, που βρίσκεται σε εξέλιξη, αναδεικνύει μια νέα δυναμική στην Ευρώπη. Από την μία η Ευρωπαϊκή Ένωση, με προεξέχουσα ηγετική δύναμη την Γερμανία και από την άλλη η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, με την πολιτική βούληση να δημιουργήσει το δικό της πολιτικό αντίβαρο, με κάποιας μορφής Ευρωασιατική Ένωση. Το παιχνίδι δεν θα επαναληφθεί στην Αλσατία και στην Λωρραίνη. Έχει άρωμα Ανατολής. Και οι πρωταγωνιστές του είναι πλέον η Γερμανία στη Δύση και η Ρωσία στην Ανατολή.

Ιστορικά «τριπς»

Η ενωμένη Ευρώπη ξεκίνησε σαν μια ιδέα, στα μυαλά κάποιων ανθρώπων με όραμα, για να αποτρέψει την μεγαλύτερη σύγκρουση κρατών, αυτή μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας, μετά από δύο καταστρεπτικούς πολέμους. Μπορεί στην εποχή μας η μέση πρόσληψη της Ε.Ε. από κάποιον να είναι τα «μνημόνια» και το «ευρώ», 64 χρόνια όμως πριν, το 1950 ήταν ο… άνθρακας και ο χάλυβας. Τα δύο βασικά συστατικά της πολεμικής βιομηχανίας. Η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης βασίστηκε, λόγω της διαμόρφωσης του διεθνούς περιβάλλοντος της εποχής, σε μια στενή, ειρηνική συνεργασία μεταξύ Βερολίνου και Παρισίων. Ο γνωστός «γαλλογερμανικός άξονας». Έκτοτε δεν ξανάνοιξε μύτη στη καρδιά της Ευρώπης. Το κέντρο των αποφάσεων ήταν στη Δύση και η «δράση» λάμβανε χώρα δυτικά από τα πολωνικά σύνορα και στις Κάτω Χώρες. Η ιδέα του «γαλλογερμανικού άξονα» στις μέρες μας υποχωρεί. Θα τολμούσε να πει κανείς για δύο βασικούς λόγους: α. Η Γαλλία δεν κατόρθωσε οικονομικά, πολιτικά και γεωστρατηγικά (με εξαίρεση την αφρικανική ήπειρο) να διατηρήσει το στάτους της υπερδύναμης και β. Όλη η δράση, με την επέκταση τόσο της Ε.Ε. προς τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη λαμβάνει χώρα, ανατολικότερα, σε ένα τερέν που ο έτερος ισχυρός δρώντας είναι η Ρωσία. Ως εκ τούτου, μετά το 1991 παρατηρώντας κανείς προσεκτικά τις σχέσεις Γερμανίας-Ρωσίας θα διαπιστώσει ότι η πρώτη δημιούργησε μια σταθερή σχέση συνεργασίας, προκειμένου να μην υπάρξουν οι συγκρουσιακοί ανταγωνισμοί του παρελθόντος. Η Γερμανία πρόσφερε και προσφέρει απλόχερα τεχνολογία και know–howβαριάς βιομηχανίας στη Ρωσία. Η Ρωσία δέχτηκε απλόχερα αυτή την βοήθεια, συμπεριφερόμενη πάντα προς τη Γερμανία με τον σεβασμό προς μια υπερδύναμη ανταποδίδοντας την οικονομική σχέση με πετρέλαιο και φυσικό αέριο μέσω του αγωγού NordStream. Οι Γερμανοί σέβονται τους Ρώσους και το αντίθετο. Οι μνήμες σύγκρουσης στην Σεβαστούπολη, κάνουν την σημερινή κρίση στην ίδια πόλη να φαντάζει αστεία. Όταν οι Χιτλερικοί πολιόρκησαν την Αγία Πετρούπολη ένα εκατομμύριο κόσμος πέθανε από την πείνα. Στο Στάλιγκραντ χάθηκαν χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες,  συν τους αιχμαλώτους που δεν γύρισαν στην πατρίδα ποτέ. Η Ουκρανία ξυπνά μνήμες ολοκαυτωμάτων ολόκληρων χωριών από τους Ναζί και το Βερολίνο θύμισες νεαρών κοριτσιών που βιάζονταν από τους μπροστάρηδες του Κόκκινου Στρατού. Η ιστορία συχνά επαναλαμβάνει τον εαυτό της, μέσα από διαφορετικά πρίσματα και εκδοχές. Και η κρίση στην Ουκρανία αποδεικνύει περίτρανα πως η επέκταση της ευρωπαϊκής επιρροής προς την Ανατολή θα φέρει στην επιφάνεια μια νέα σχέση. Την «γερμανορωσική». Βερολίνο και Μόσχα θα κληθούν να αποφασίσουν ποιος είναι μέσα και ποιος έξω και με ποιους όρους. Και ας φωνάζουν ο Ουίλιαμ Χέιγκ, ο Λοριάν Φαμπιούς και ο Τζον Κέρι.

Μια νέα σχέση

Παρατηρώντας κανείς σε βάθος τις διαπραγματεύσεις που έχουν συμβεί μέχρι στιγμής για την εξεύρεση μιας λύσης στην περίπτωση της Κριμαίας αντιλαμβάνεται ότι η γερμανική εξωτερική πολιτική, μέσω του πολύπειρου Σοσιαλδημοκράτη  Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγιερ λάμπει. Η Γερμανία, μαζί με την Πολωνία έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην συμφωνία της 21^ης Φεβρουαρίου, μεταξύ Βίκτορ Γιανουκόβιτς και ουκρανικής αντιπολίτευσης, εκτονώνοντας σε μεγάλο βαθμό την εκρηκτική κατάσταση γύρω από την πλατεία Μαϊντάν στο Κίεβο. Η συμφωνία αυτή δεν εφαρμόστηκε μετά, οδηγώντας τις εξελίξεις στα εκρηκτικά αποτελέσματα των επόμενων ημερών όπου ελεύθεροι σκοπευτές πυροβολούσαν αδιάκριτα ενώ ένοπλες ομάδες των ακραίων μελών της αντιπολίτευσης, κατά κόρον ακροδεξιές, βαρούσαν στο ψαχνό. Η γερμανική εξωτερική πολιτική, με την περίφημη παράδοση της θεσμικής της προσέγγισης (auswärtige Gewalt) δεν βιάστηκε να μιλήσει για κυρώσεις στη Ρωσία. Επέμεινε και επιμένει σε μια διεθνή διαμεσολάβηση για απευθείας συνομιλίες μεταξύ Κιέβου και Μόσχας με διεθνή επιδιαιτησία. Η Καγκελάριος Μέρκελ στις τηλεφωνικές της επικοινωνίες με τον πρόεδρο Πούτιν ήταν φειδωλή και προσεκτική. Κάτι που εκτίμησε το Κρεμλίνο. Εξάλλου, στο Κρεμλίνο οδηγούν BMW και Mercedes, όντας η 11^η παγκοσμίως εξαγωγική αγορά για την Γερμανία. Οι Ρώσοι πουλούν φυσικό αέριο και αγοράζουν βαριά βιομηχανία. Αυτή η σχέση δεν θα διαρραγεί γιατί κανείς από τους δύο δεν το επιθυμεί. Και η Γερμανία θα εξακολουθήσει να έχει μια προσέγγιση στενής οικονομικής συνεργασίας με τη Ρωσία η οποία θα αντικατοπτρίζει δύο πραγματικότητες α. Την αποφυγή σύγκρουσης και β. Την ιστορική σύνδεση, γεωπολιτικά, ανταγωνιστικά, συγκρουσιακά. Όταν στην Μολδαβία, η Ρωσία μποϊκόταρε ανοικτά την σύνδεσή της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενθαρρύνοντας αποσχιστικές τάσεις και διενεργώντας μια ανοικτή πολιτική αντι-ευρωπαϊσμού η Μέρκελ έκανε πίσω εγκαταλείποντας την πολιτική στήριξης της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας. Στην Ουκρανία τα πράγματα είναι λίγο πιο σύνθετα γιατί η χώρα έχει μια άλλη στρατηγική αξία για τη Δύση και ένα άλλο μέγεθος σημασίας τόσο για την Ευρώπη όσο και για το ΝΑΤΟ.

Τον θυμάστε τον Σρέντερ;

Οι γερμανικές αντιθέσεις έχουν πάντα το δικό τους ξεχωριστό ενδιαφέρον. Μπορεί οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί να ωρύονται για οικονομικές κυρώσεις Ρώσων αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένων των πρωτοκλασάτων στελεχών της κολοσσού Gazprom, αλλά στο μυαλό της Μέρκελ τα πράγματα είναι λίγο πιο ψύχραιμα. Μπορεί από την μία να μιλά για «προσάρτηση» (σ.σ. όχι «απόσχιση») της Κριμαίας κρίνοντας αυτή την ενέργεια ως «απαράδεκτη», από την άλλη όμως εμμένει στο κανάλι της διπλωματίας και της συζήτησης. Ως εκ τούτου, δεν μπορείς να απαγορέψεις του Γκέρχαρντ Σρέντερ, πρώην Καγκελαρίου της Γερμανίας και νυν πανίσχυρου άντρα της Nord Stream AG (κοινοπραξία του αγωγού όπου συμμετέχουν η Gazprom και η μεγαλύτερη γερμανική εταιρεία υδρογονανθράκων, η Wintershall) να ταξιδέψει στην Ευρώπη… Θα γελούσαν και οι πέτρες! Μπορεί στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να ξέσπασε καυγάς, περισσότερο για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, μεταξύ των Ευρωβουλευτών του ΕΛΚ (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα) και των Πρασίνων, με προεξέχοντες Γερμανούς Ευρωβουλευτές, αλλά η Γερμανία γνωρίζει καλά πως δεν μπορεί να χάσει την οικονομική συνεργασία της Ρωσίας. Στον αντίποδα, η Ρωσία χρειάζεται την Ευρώπη για να εξάγει το φυσικό της αέριο. Μια μορφή οικονομικού απομονωτισμού θα ήταν καταστροφική και για τις δύο πλευρές και το αδιέξοδο της Κριμαίας το έχει αναδείξει όσο τίποτε άλλο. Η Ρωσία θα πρέπει να επενδύσει χρήματα στην φτωχή αυτή περιφέρεια και η Δύση πρέπει να παρέχει ισχυρή οικονομική βοήθεια προς το Κίεβο προκειμένου αυτό να απογαλακτιστεί από την ρωσική επιρροή.

Αντί επιλόγου

Η χερσόνησος της Κριμαίας είναι ένα μεγάλο στοίχημα για την Ευρώπη και για την Ρωσία. Η προσάρτησή της από την Ρωσία μπορεί να κάνει τα πράγματα να καταλαγιάσουν. Η Γερμανία συνήλθε εξάλλου πρώτη, από όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες από το σοκ της κατάφορης παραβίασης του διεθνούς δικαίου στην περίπτωση της ανάπτυξης ρωσικών στρατευμάτων στην επικράτεια της χερσονήσου. Ευτυχώς ή δυστυχώς, το διεθνές δίκαιο δεν έχει ξεκάθαρες πρόνοιες για περιπτώσεις αποσχίσεων. Μια περεταίρω σύγκρουση, που κανείς δεν μπορεί να προκαταλάβει, μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, που μπορεί ακόμη να αφορά και το Ντόνετσκ ή άλλες πόλεις, είναι το worst case scenario στη περίπτωση της ουκρανικής κρίσης. Αλλά δεν συμφέρει κανέναν. Αυτό όμως που γίνεται σαφές, είναι ότι οι πολιτικοί στο Βερολίνο και στη Μόσχα είναι πιο έτοιμοι από ποτέ, σε σχέση με άλλες δυνάμεις, να συνδιαμορφώσουν τις νέες πολιτικές και οικονομικές ισορροπίες από αυτή τη νέα κατάσταση που θα διαμορφωθεί, εκτός απροόπτου, από το σημερινό δημοψήφισμα. Η Καγκελάριος Μέρκελ, όσο και αν δεν την συμπαθούμε σε Κύπρο και Ελλάδα, παίζει καλά τον ρόλο του Καρλ Φον Χάρντενμπεργκ (σ.σ. ο Πρώσος διπλωμάτης, σκιά του Μέττερνιχ, στη συνδιάσκεψη της Βιέννης το 1814) και ο Πούτιν νιώθει άνετα να αναβιώνει τον δαιμόνιο Καρλ Νεσσελρόντε (σ.σ. ο πιστός ΥΠΕΞ του Τσάρου Αλέξανδρου του Α’, που οδήγησε κάποια χρόνια μετά τα γεγονότα στο πόλεμο της Κριμαίας του 1854). 

Twitter: @JohnPikpas

Δημοσιεύεται και στον “Πολίτη” 16.3.2014

Γράφει: Γιάννης Ιωάννου