Για τους Ξόσα, τους Πόντο, τους Τέμπου και τους Ζουλού…
Ότι και να γράψεις για το θάνατο του Νέλσον Μαντέλα θα ακουστεί λίγο, υπό το βάρος μιας προσωπικότητας που χαρακτηρίζεται «μεγαλύτερη από τη ζωή». Ο άνθρωπος αγωνίστηκε, φυλακίστηκε, ηγήθηκε μιας χώρας και ενέπνευσε γενιές ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Και κατόρθωσε να παραμείνει άνθρωπος, αποδεικνύοντας στην ανθρωπότητα ότι όταν αντικαθιστάς το μίσος από συγχώρεση νικάς το «Πανόπτικον» της φυλακής. Ασχέτως αν ακούγεται και κάπως… χριστιανικό. Ο Νέλσον Μαντέλα, για τον γράφοντα, ανήκει σε ένα πάνθεον μαύρων ηρώων, που λόγω της ενασχόλησης μου με τη μουσική, αποτελούσαν ανέκαθεν πηγή έμπνευσης. Η Ρόζα Παρκς, που δεν σηκώθηκε από την θέση του «λευκού» στον αμερικανικό Νότο, ο Στιβ Μπίκο, που δεν συντάχθηκε με τον Μαντέλα στο Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (ANC) αλλά έδρασε αυτόνομα και μαρτύρησε ενάντια στο απαρτχάιντ ή και τον δικό μας… τον Κυπραίο γιατρό Πέτρο Δημητρίου που όσο στωικά μου μάθαινε σκάκι άλλο τόσο υπόμενε τα βασανιστήρια επί Χούντας στις φυλακές Αβέρωφ για αντιστασιακή δράση. Πραγματική! Όχι σαν αυτή κάποιων λιπόψυχων που μας κυβερνούν διαχρονικά μετά το ’74.
Η κληρονομιά
Η κληρονομιά, όσο και η λήθη, ενός πολιτικού δεν εδράζεται στο τι θα δηλώσουν τα κράτη της Κοινοπολιτείας, ο Ολάντ ή ο Ομπάμα. Εναπόκειται στους ίδιους τους λαούς που οι σπουδαίοι άνθρωποι επηρέασαν, λύτρωσαν ή ακόμη και κατεδίωξαν. Ο Μαντέλα, με το βίο του, συγχώρεσε το απαρτχάιντ και ηγήθηκε ως ο πρώτος έγχρωμος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής. Η χώρα όμως δεν χρειάζεται μόνο αυτό. Χρειάζεται τεχνοκράτες, αντιμετώπιση της φτώχειας, μείωση της εγκληματικότητας. Και όχι μόνο η Ν. Αφρική, ολόκληρη η αφρικανική ήπειρος. Μια ήπειρος που υπέφερε από τα καμώματα του «λευκού» και που έχει βυθιστεί έκτοτε σε μια αιώνια κατάρα. Αυτή της μετα-αποικιακής κληρονομιάς. Τα παραδείγματα άπειρα: Αλ Κάιντα, «ματωμένα» διαμάντια, πραξικοπήματα επί πραξικοπημάτων, AIDS, φτώχεια, εξαφάνιση μιας σπάνιας χλωρίδας και πανίδας, σπαρακτικοί εμφύλιοι, πειρατεία, πορνεία, κανιβαλισμός. Λιβερία, Κονγκό, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Σομαλία… Και η κληρονομιά αυτών, ο ολοκληρωτικός ρατσισμός και η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής μεταδόθηκαν στους ντόπιους πληθυσμούς σαν επιδημία μαλάριας.
Τα αίτια
Τα 27 χρόνια του Μαντέλα στη φυλακή πρέπει να μας υπενθυμίζουν τις έννοιες του κυρίαρχου ιμπεριαλισμού, του φεουδαλικού αταβισμού και του εθνικισμού σαν κυρίαρχες έννοιες ενός συστήματος ολοκληρωτικού ρατσισμού. Το απαρτχάιντ εξέφρασε αυτό ακριβώς το πράγμα. Τον ολοκληρωτισμό ως κυρίαρχη ιδεολογία. Και αν στην εποχή που διανύουμε οι έννοιες του ιμπεριαλισμού έχουν αποχρωματιστεί από το μαρξιστικό τους υπόβαθρο ο διαχωρισμός «λευκού»-«μαύρου» εξακολουθεί να υφίσταται μέσα από ένα μεταμοντέρνο πλαίσιο που αφορά την κατεύθυνση που οδηγούνται τα σύγχρονα κράτη. Ο ρατσισμός δεν νικιέται εύκολα, έστω κι αν άνθρωποι όπως ο Μαντέλα κατόρθωσαν να κερδίσουν την προσωπική τους μάχη απέναντί του. Και δεν νικιέται, γιατί κατορθώνει να επανέρχεται στην επιφάνεια δριμύτερος απλά με την πρόφαση νεωτεριστικών κοινωνικών αιτιών. Η ήπειρος της Αφρικής εξακολουθεί να αποτελεί «ζωτικό χώρο» για τη Δύση. Μόνο που την αποικιακή διοίκηση, με τα φαντεζί καπέλα και τις ψηλές κάλτσες συχνά αντικαθιστά το διοικητικό συμβούλιο μιας μεγάλης πολυεθνικής εταιρείας. Τα ίδια και στην Ασία…
Μαντέλα και… Κύπρος
Οι νεκρολογίες και τα status στα κοινωνικά δίκτυα είναι σαν τις «αγιογραφίες» εκ του ασφαλούς. Τη στιγμή που έγραφα αυτές εδώ τις γραμμές οι Κύπριοι αναφέρονταν στον Μαντέλα, στο facebook, αγνοώντας ότι πολλοί συμπατριώτες μας έζησαν και πλούτισαν επί απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Στην εποχή του ‘colonial cosmopolitanism’ και του ‘popular imperialism’. Και πλούτισαν έχοντας «20 μαύρους» στη δούλεψή τους. Αγνοώντας ότι η λέξη «μαυρής» περιγράφει όποιον κατάγεται από την Συρία έως το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας και πως πριν μια εβδομάδα, έναν μετανάστη από την Ακτή του Ελεφαντοστού του έσπασαν το πόδι μέρα μεσημέρι στο «ΟΧΙ», επειδή ρώτησε γιατί έπεσε θύμα racial profiling. O Μαντέλα πρέπει να υπενθυμίζει στη Κύπρο ότι πρέπει να γίνει λιγότερο ρατσιστική και να επανενωθεί, γιατί διαφορετικά θα παραμένει μιας νήσος «ιθαγενών», όπως ακριβώς την είχαν οι Βρετανοί επί αποικιοκρατίας, που ακόμη κι αν «άσπρισε» παραμένει αίτιο κι αντικείμενο ρατσισμού ακριβώς γιατί δεν έχει κατορθώσει να αποβάλλει τις αταβιστικές συνήθειες του παρελθόντος της. Οι εθνικισμοί στη Κύπρο ήταν πάντα εισαγόμενοι. Όπως και οι εθνικισμοί σε μια αφρικανική χώρα που σπαράζεται από εμφύλιες-φυλετικές διαμάχες.
Αιωνιότητα
Ο Νέλσον Μαντέλα υπήρξε ζωντανό παράδειγμα στωικότητας. Με το θάνατό του περνά στην αιωνιότητα δείχνοντας πως ακόμη κι αν είσαι το «νο 46664» για 27 χρόνια στις φυλακές, η πραγματική ελευθερία, με την θετική και αρνητική της έννοια κατά την Χάνα Άρεντ δεν φυλακίζεται… Αυτή είναι η σπουδαιότερη κληρονομιά του σπουδαίου αυτού πολιτικού άντρα, στην οποία πρέπει όλοι να υποκλινόμαστε ταπεινά. Νομίζω ότι από όλες τις φράσεις που ξεστόμισε οφείλω να κρατήσω δύο: «Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο με το οποίο μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο», κάτι που στη Κύπρο οφείλουμε να κάνουμε πράξη κάποια στιγμή. Η δεύτερη είναι από το βιβλίο του «Απαρτχάιντ» (Nelson Mandela, L’ apartheid, Prefece de Breyten Breteynbach, 1965-1985): «Δεν είμαι φυλακή μόνο εξαιτίας της πρόκλησης που απεύθυνα στους ηγέτες του απαρτχάιντ, αλλά γιατί έκανα δικές μου τις διεκδικήσεις του λαού που ζει στο πιο βίαιο σύστημα ρατσιστικής κυριαρχίας το οποίο γνώρισε ποτέ ο κόσμος». Η φράση αυτή συνοψίζει το απαύγασμα ενός πραγματικού ηγέτη…
Το άρθρο θα δημοσιευτεί και στον Πολίτη της Κυριακής 8/12
Twitter: @JohnPikpas
Τιείμαι
Γράφει: Γιάννης Ιωάννου
