Μια εύθραυστη ισορροπία. Του Γιάννη Ιωάννου

Στη σκακιέρα της Ουκρανίας το αποτέλεσμα είναι νούλα 

Κάθε φορά που αναλογίζομαι την πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου σαν ένα σύγχρονο στίβο διάρθρωσης κοινωνικών αγώνων, από μια μερίδα ανθρώπων που θέλουν να ανήκουν στην Ευρώπη παρά να εξαρτώνται από την Ρωσία, στο μυαλό μου έρχεται το βιβλίο του Dominic Lieven, The Russian Empire and its Rivals. Βλέπουμε διαφορετικά τα πράγματα στην Ευρώπη και πέραν των ψυχροπολεμικών κινήσεων της διεθνούς πολιτικής σκακιέρας, η Ουκρανία παραμένει ένα αίνιγμα. Κυρίως γιατί στους δρόμους συνυπάρχουν ακραίοι εθνικιστές, μετριοπαθείς Ευρωπαϊστές και μια μερίδα κόσμου, που παραδοσιακά, δεν νιώθει άνετα να ανήκει σε ένα πολυσυλλεκτικό κράτος, αλλά προτιμά την Ρωσία. Στις χώρες της πρώην σοβιετικής ένωσης εξάλλου, η δημοκρατία ή ακόμη περισσότερο το αίτημα για δημοκρατία δεν πρέπει να μας θυμίζει την αστική τύπου δημοκρατία. Ιστορικά, αυτοί οι λαοί κυβερνήθηκαν, είτε στη τσαρική Ρωσία, είτε στο σοβιετικό καθεστώς, με τρόπο αυταρχικό. Συνεπώς, η κοινωνική τους συνοχή δεν απορρέει από την αντίληψη μιας κοινής ταυτότητας αλλά από επιμέρους εθνοτικά, θρησκευτικά ή άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία στην εποχή μας βγαίνουν στην επιφάνεια με τον τρόπο που συνέβη στο Μαϊντάν. Εκρηκτικά. Ουκρανοί συνέτριψαν τον Ναζισμό στις μεγάλες μάχες του Ανατολικού Μετώπου, από το Στάλινγκραντ στο Κουρσκ και στη Πολωνία. Ουκρανοί αντιφρονούντες, υπερασπίστηκαν το Βερολίνο το ’45 όταν οι ορδές του Κόκκινου Στρατού εισήλθαν στη πόλη…

Ο Γιανουκόβιτς

Όταν πριν από μερικούς μήνες η Ρωσία έπεισε την Ουκρανία να απορρίψει τη στενότερη συνεργασία με την ΕΕ, με αντάλλαγμα 15 δισεκατομμύρια δολάρια, θεώρησε ότι έφερε ένα σημαντικό πλήγμα στη Δύση, διατηρώντας παράλληλα τη σφαίρα επιρροής της. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος κρίνεται επιεικώς απαράδεκτος από τη σκοπιά του πως χειρίστηκε την κρίση στη χώρα του. Όταν οι δημοσιογραφικές αναφορές κάνουν λόγο για έναν άνθρωπο ο οποίος κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με την αντιπολίτευση, π.χ. με τον Βιτάλι Κλίτσκο, έστηνε τους συνομιλητές τους για μιάμιση ώρα, αφήνοντάς τους να ξεροσταλιάζουν έξω από το γραφείο του ή ακόμη χειρότερα ενώ συνομιλούσε, στις πολύωρες διαπραγματεύσεις με την τριάδα των «ΥΠΕΞ της Βαϊμάρης» (Πολωνία, Γερμανία και Γαλλία), σήκωνε το κινητό του τηλέφωνο για να μιλήσει με τον Πούτιν. Ο άνθρωπος, δεν ξέρει να διαπραγματεύεται. Και αυτό διαφάνηκε όταν η κρίση στη πλατεία οξύνθηκε και πλέον δεν είχε να αντιμετωπίσει πολίτες με πέτρες, αλλά ένστολους, με αλεξίσφαιρα που κρατούσαν τυφέκια. Ο Γιανουκόβιτς, έπεσε στη παγίδα του μηδενικού αθροίσματος του Πούτιν. Όσο η κρίση πίεζε την καρέκλα του, αλλά και ένα σενάριο εμφυλίου στη χώρα, τόσο αυτός αντιστέκονταν, προκειμένου να μην χάσει τα χρήματα της Ρωσίας και κατ’ επέκταση δει τη χώρα του να βυθίζεται σε ένα χάος άτακτης χρεοκοπίας. Και ο Γιανουκόβιτς, παρά την συμφωνία εξπρές που υπογράφτηκε προχθές, είναι ακόμη μετέωρος. Γιατί οι σύμμαχοί του οι Ρώσοι δεν υπέγραψαν το κείμενο. Κι αυτό είναι το δεύτερο τραγικό του λάθος.

Η αντιπολίτευση

Το αδιέξοδο της Ουκρανίας φαίνεται ξεκάθαρα αν δει κανείς την σύσταση της «τριαδικής» αντιπολίτευσης. Ο Βιτάλι Κλίτσκο, μπορεί να είναι ένας σούπερσταρ πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής πυγμαχίας, με άριστα αγγλικά και γερμανικά, που όταν έμπαινε στο ρινγκ οι τηλεθεάσεις του ESPN χτυπούσαν κόκκινα εξαιτίας των φοβερών δεξιών του ντιρέκτ, αλλά δεν παύει από πολιτική άποψη, όπως εύστοχα σημείωσε ένα αναλυτής του Foreign Policy, «να μην ξέρει τι είναι το αριστερό και τι το δεξί χέρι του». Ο Αρσένιι Γιάτσενιουκ, νέος και με εμπειρία από την θητεία του στο πλάι της Τιμοσένκο, ουσιαστικά είναι ένα «καμμένο χαρτί», αν δε, αποφυλακιστεί η Τιμοσένκο, όπως προβλέπεται από την συμφωνία, τότε αναγκαστικά θα περάσει στο παρασκήνιο. Τέλος, ο Ολεχ Τιάχνιμποκ, του ακροδεξιού «Σβόμποντα» δεν παύει να έχει ακραίες θέσεις και να καθοδηγεί την πολιτική του δράση από έναν άκρατο οπορτουνισμό. Και οι τρεις δείχνουν να μην μπορούν μελλοντικά να ηγηθούν μιας «ευρωπαϊκής» Ουκρανίας, ειδικά όταν η ηγεσία της χώρας έχει να κάνει και με τη γειτονική Μόσχα. Στον αντίποδα, στην Ουκρανία κερδίζει έδαφος ολοένα και περισσότερο η Ακροδεξιά. Κι εδώ είναι τα πράγματα που χωλαίνουν μιας και οι Ουκρανοί ακροδεξιοί δεν μοιάζουν με τους… Ελαμίτες. Θέλουν την Ευρωπαϊκή Ένωση και ας… «τρώνε ρότσους». Ο ίδιος ο Τιάχνιμποκ κάποτε στην ουκρανική Βουλή παραληρούσε κατά των Εβραίων της Μόσχας «που ελέγχουν τα πάντα». Ενώ το ιστορικό λογότυπο του SNPU, του πρόγονου του «Σβόμποντα» και πρώτου ακροδεξιού, αντικομμουνιστικού κόμματος της χώρας, ήταν μια σβάστικα, από αυτές που «κοσμούσαν» την λεγεώνα των SS με τους Βορειοευρωπαίους εθελοντές (σ.σ. ανάμεσά τους και πολλοί Ουκρανοί). Ο αντικομμουνισμός στην Ουκρανία έχει τις ρίζες του στον Β’ ΠΠ και στον Στέφαν Μπάντερα, τον φλεγόμενο ιεροκήρυκα του ουκρανικού εθνικισμού, ο οποίος λατρεύεται ακόμη και σήμερα από το λεγόμενο κίνημα του «Εθνικομπολσεβικισμού», μιας εκδοχής των θεωρητικών του γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού που δίνει περισσότερο βάρος στον… σοσιαλισμό. Οι Εθνικομπολσεβίκοι δεν κρύβουν πάντως τις σχέσεις τους με τα σύγχρονα κινήματα του νεοναζισμού, ανά το παγκόσμιο. Μην νομίζετε εξάλλου ότι είναι τίποτα Σοσιαλιστές… Ναζί είναι οι άνθρωποι (sic). Ιστορικοί, θρησκευτικοί και εθνοτικοί (βλέπε Κοζάκους) λόγοι διαμόρφωσαν τόσο στην Ουκρανία όσο και στις χώρες της Βαλτικής μια κουλτούρα εθνικισμού η οποία προβάλλει το προσωπείο του «φιλοευρωπαϊστή» προκειμένου να αντιπαρέλθει την εξάρτηση από την Ρωσία του Πούτιν. Και αυτό είναι ίσως το πλέον επικίνδυνο παιχνίδι στο οποίο μπαίνει η ΕΕ προκειμένου να χωθεί ως σφήνα σε ένα γεωπολιτικό παιχνίδι ΗΠΑ-Ρωσίας για τη Κριμαία. Στο Λβιβ, οι οργανωμένοι οπαδοί της τοπικής ομάδας σηκώνουν πανό με τον Μπάντερα, την στιγμή που μια σπουδαία εντεκάδα της Ντιναμό Κιέβου έπεσε νεκρή, μη αρνούμενη να χάσει σε παιχνίδι εναντίον Ναζί ποδοσφαιριστών. Η ακροδεξιά στην Ουκρανία κερδίζει έδαφος και με ακόμη πιο ακραία στοιχεία όπως τον «Τομέα Χ» (Pravyy Sector), ο οποίος στα επεισόδια του Μαϊντάν είχε και το πιο σπουδαίο ρόλο αναφορικά με την μαχητικότητα. Αυτοί, δεν ψήφισαν την συμφωνία με τον Γιανουκόβιτς…

Αντί επιλόγου

Ενεργειακά παιχνίδια, ο ανταγωνισμός ΕΕ-ΗΠΑ-Ρωσίας με ψυχροπολεμικές προεκτάσεις, η στρατηγική σημασία της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης, εθνοτικά, θρησκευτικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Η Ουκρανία παραμένει ένα αίνιγμα για πολλούς λόγους. Και σίγουρα η προχθεσινή συμφωνία για εκλογές και συνταγματικές μεταρρυθμίσεις θα κάνει τα «πορτοκαλί σώβρακα», όπως άστοχα έσπευσαν να χαρακτηρίσουν κάποιοι διεθνολόγοι το 2004 την Επανάσταση, να μοιάζει με ρομαντική ουτοπία. Οι ΗΠΑ υπέπεσαν στις ίδιες αβρότητες που υπέπεσαν και οι Ρώσοι με τα καμώματα της Βικτόρια Νούλαντ, και ο Πούτιν, περιμένει να τελειώσει το Σότσι για να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση στην Ουκρανία. Η τελευταία, θα μας υπενθυμίζει δύο πράγματα που όλοι οι σπουδαίοι πολιτικοί επιστήμονες και διεθνολόγοι απέτυχαν να προβλέψουν στην απαρχή των zeros. Πως η, πολλές φορές σκοτεινή, ιστορία σε ορισμένους λαούς, ανατολικά της Πρωσίας, έκανε την περιφερειοποίηση και την παγκοσμιοποίηση να «πάρουν κάμψεις». Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στο Κίεβο συμβάδιζε με τα ακροδεξιά οδοφράγματα, ως ανάγκη αποτίναξης της ρωσικής επιρροής και όχι σαν ευκαιρία για ευημερία. Και αυτό πρέπει να το εξετάσουν στις Βρυξέλλες. Η Ουκρανία είναι ένα καζάνι που βράζει, και έχω την εκτίμηση ότι οι 100 νεκροί που είδαμε πρόσφατα, είναι μόνο λίγος χυλός που χύθηκε απέξω…

Twitter: @JohnPikpas

Δημοσιεύεται και στον “Πολίτη” 23.2.2014

Γράφει: Γιάννης Ιωάννου