Αναλύοντας την εξωτερική πολιτική του Βλαντίμιρ Πούτιν
Η κρίση στην Ουκρανία, και οι εξελίξεις στην Κριμαία δημιούργησαν ένα χάσμα χώρου και χρόνου στις σχέσεις Ρωσίας και Ευρώπης. Σαν κάποιος τρελός επιστήμονας να ανακάλυψε μια μαύρη χωροχρονική τρύπα για να επιβάλλει ξανά στη διεθνή πολιτική ένα «σιδηρούν παραπέτασμα». Παράλληλα, ο τρόπος πρόσληψης των πραγμάτων, παγκόσμια αλλά και σε τοπικό επίπεδο, στη Κύπρο, σε επίπεδο δημόσιας σφαίρας υπήρξε πεδίο εκδηλώσεων ιδεοληψιών. Σε αναλύσεις, αρθρογραφίες, ακόμη και στα κοινωνικά δίκτυα όλοι εκφράστηκαν με φιλο-ρωσικά ή αντι-ρωσικά αισθήματα, κρύβοντας έναν υφέρπων εθνικισμό –λες και η Ρωσία του Πούτιν είναι μια χώρα που κάνει τα πάντα με «δίκαιο τρόπο» ή στον αντίποδα, κάποιοι έβγαλαν έναν έντονο αντικομουνισμό λες και η σύγχρονη Ρωσία είναι μια χώρα που διοικείται από Σοβιέτ. Σε κάθε περίπτωση, η αντίληψη που σχηματίζει ο καθένας για τη σύγχρονη Ρωσία είναι υποκειμενική. Άλλοι σε αυτή βλέπουν μια δικτατορία του Πούτιν και μόνο ολιγάρχες και χρήμα. Άλλοι λησμονούν τα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, όπου οι μεγαλειώδεις στρατιωτικές παρελάσεις και τα συγκινητικά ρώσικα τραγούδια ξυπνούσαν μνήμες συντριβής του φασισμού στις μεγάλες μάχες του Κόκκινου Στρατού. Και κάποιοι, νομίζουν ότι βρισκόμαστε, ακόμη, στην περίοδο των Ορλωφικών, όπου οι αδελφοί Ορλώφ θα εξασφαλίσουν την βοήθεια της τσαρικής Ρωσίας για να αποτινάξουμε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μόνο που το μνημόνιο δεν είναι ο Σουλτάνος και οι συναισθηματισμοί, σίγουρα αυτοί, δεν είναι κριτήριο για να αναλύσεις κανείς τις διεθνείς σχέσεις. Ακόμη κι αν ανήκεις στην σχολή των Ιδεαλιστών του Woodrow Wilson. Το να ταυτίζει κανείς όμως τον Πούτιν με τον Χίτλερ για να κάνει το απλοϊκό επιχείρημα του «Οι αριστεροί πανηγυρίζουν που ο Πούτιν εισέβαλλε στην Κριμαία, και δεν φωνάζουν το ίδιο όπως όταν οι Αμερικανοί μπήκαν στο Ιράκ», είναι αφελές. Ο Πούτιν δεν είναι ο Χίτλερ και η Κριμαία δεν είναι το Ιράκ του 2003 ή ο Παναμάς, αλλά ούτε και η Γεωργία του 2008. Οι περιπτώσεις διαφέρουν και σε κάθε τρεις περιπτώσεις εισβολής μιας χώρας σε μια άλλη, δώρο… ένα εγχειρίδιο γενικών αρχών Διεθνούς Δικαίου δώρο, για να το απλώνετε κάτω από το τηγάνι όταν τηγανίζετε ψάρια. Οι διεθνείς σχέσεις υπακούνε στην ισχύ και στο συμφέρον, όχι στο Διεθνές Δίκαιο.
Τα αυτονόητα
Η παρέμβαση του Χένρι Κίσινγκερ, του εξαιρετικού αυτού διπλωμάτη που όλοι μισούν στη Κύπρο, με άρθρο του στην Washington Post είπε το αυτονόητο: «Η Δύση πρέπει να καταλάβει ότι για τη Ρωσία η Ουκρανία δεν μπορεί να είναι ποτέ απλά μία ξένη χώρα. Η ρωσική ιστορία ξεκίνησε με αυτό που ονομαζόταν Κράτος των Ρως. Η ρωσική θρησκεία εξαπλώθηκε από εκεί. Η Ουκρανία έχει υπάρξει μέρος της Ρωσίας για αιώνες και η ιστορία τους είναι συνυφασμένη. Κάποιες από τις πιο σημαντικές μάχες για τη ρωσική ελευθερία έγιναν σε ουκρανικό έδαφος. Ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας, ο ρωσικός τρόπος επίδειξης δύναμης στη Μεσόγειο, έχει βάση στη Σεβαστούπολη, στην Κριμαία. Ακόμη και γνωστοί αντιφρονούντες, όπως ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν και ο Γιόζεφ Μπρόντσκι επέμειναν ότι η Ουκρανία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ρωσικής ιστορίας και ουσιαστικά, της ίδιας της Ρωσίας». Ως εκ τούτου, όταν έχεις γράψει ένα βιβλίο όπως το «Ένας Αποκατεστημένος Κόσμος» (A World Restored), αναλύοντας σε βάθος την τσαρική Ρωσία και την εξωτερική πολιτική του Ιωάννη Καποδίστρια, θα υποστηρίξεις μια τέτοια νηφάλια σχέση. Ο Κίσινγκερ, που γνωρίζει τον Ψυχρό Πόλεμο, σαν τη παλάμη του, πήγε και παρακάτω λέγοντας και το δεύτερο αυτονόητο, πως η Ουκρανία πρέπει να λειτουργήσει ως γέφυρα Ανατολής και Δύσης όχι σαν κομμάτι της μιας ή της άλλης. Δεν είναι τυχαίο, πως η πλειοψηφία των σοβαρών αναλυτών της περιοχής (Stephen F. Coen, Jeffrey Sachs, κα) υποστηρίζουν το ίδιο. Η Ουκρανία δεν θα ευδοκιμήσει, σαν ανεξάρτητο κράτος, χωρίς την επιρροή της Μόσχας. Παράλληλα, θα μπορούσε να έχει εμπορικές σχέσεις ή και συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αρκεί αυτό να γίνονταν έξω από σχήματα νατοϊκής διάστασης, αναφορικά με την ασφάλεια. Αεροπλάνα ή πυραυλικά συστήματα που θα σημάδευαν την Σεβαστούπολη είναι κόκκινη γραμμή για την Ρωσία του Πούτιν. Και λογικό το γιατί…
Η Ρωσία του Πούτιν
Ο Πούτιν του 2014 δεν είναι ο Πούτιν του 2004 ή του 2008. Είναι ένα πολιτικός που αναζητά ιδέες. Όσο περίεργο κι αν ακούγεται αυτό στα αυτιά της Δύσης, που ξενίζει κάθε φορά που ο Πούτιν φυλακίζει ακτιβίστριες-μουσικούς ή που εξαπολύει μύδρους κατά της ομοφυλοφιλίας, ο ηγέτης της Ρωσίας προσπαθεί να δώσει ιδεολογική ισχύ στο τρόπο διακυβέρνησής του. Διαβάζει ακατάπαυστα Ιβάν Ιλίιν, τον θεοφοβούμενο φιλόσοφο του ρωσικού εθνικισμού, απορρίπτει τις δυτικές αξίες του φιλελευθερισμού αλλά και την στρατιωτική ισχύ του 2008 (βλέπε Γεωργία) και δείχνει να μην φοβάται τον απομονωτισμό της Δύσης. Ονειρεύεται μια Ρωσία του 1914, αυτοκρατορική, όπου οι εξεγέρσεις δεν νομιμοποιούνταν και που μπορούσε να είναι αποδεκτή στη Δύση διατηρώντας ανέγγιχτες τις παραδόσεις και την κουλτούρα της. Αυτό είναι το στοίχημά του, προσπαθώντας να επανακτήσει το στάτους υπερδύναμης και όταν η Δύση τον απειλεί με «κόκκινες γραμμές», οικονομικές κυρώσεις, στέκει ψύχραιμος ενεργοποιώντας μια διπλωματική προσέγγιση που και στην περίπτωση της Συρίας, απέδωσε και στην περίπτωση της Ουκρανίας έγινε σχεδόν αποδεκτή (η βάση της συμφωνίας του Ιανουαρίου, μεταξύ Γιανουκόβιτς και αντιπολίτευσης για κυβέρνηση εθνικής ενότητας). Ο Πούτιν στην Ουκρανία ηττήθηκε δύο φορές. Το 2004 και κάπου στα… τζακούζι του Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Και το γνωρίζει καλά, γι’ αυτό και ασκεί πίεση, καταλαμβάνοντας μέρος της Κριμαίας με αυτό τον τρόπο. Ο Πούτιν δεν θα διστάσει να θυσιάσει, εκτιμώ, οικονομικά συμφέροντα της χώρας του, προκειμένου να πετύχει αυτόν τον νέο ρωσικό απομονωτισμό. Ή για να το θέσω με τα λόγια της Fiona Hill, σε συνέντευξή της στους New York Times «Μιλάμε για κυρώσεις. Μιλάμε για κόκκινες γραμμές. Βάζουμε τους εαυτούς μας σε μια παράλογη διαδικασία. Αυτός στέκεται πίσω και απλά παρατηρεί. Γνωρίζει απλά ότι κανείς από εμάς δεν θέλει πόλεμο». Η Fiona Hill, ακαδημαϊκός του Ινστιτούτου Brookings, διετέλεσε σύμβουλος πληροφοριών της αμερικανικής κυβέρνησης κατά τον πόλεμο της Γεωργίας, το 2008.
Γραμμές και Κύπρος
Το 2008, ο Πούτιν εισέβαλλε στην Γεωργία θέτοντας μια κόκκινη γραμμή και στέλνοντας ένα πανίσχυρο μήνυμα ισχύος στην Δύση: «Μην την διαβείτε». To 2014, o Πούτιν στέκεται στην Κριμαία έτοιμος να κάνει το αντίστροφο: Να δείξει ετοιμότητα να διαβεί τις κόκκινες γραμμές της Δύσης. Το ερώτημα που θέτει ο Πούτιν, με την Ρωσία να παίζει με τους δικούς της κανόνες είναι σύνθετο και αφορά τόσο τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και την Δύση: Μπορούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους στις ανατολικές δημοκρατίες ή στην Βαλτική; Μπορεί επιτέλους, η Ευρωπαϊκή Ένωση να ξεπεράσει τις αδυναμίες της στην χάραξη και εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης εξωτερικής πολιτικής; Δύσκολες απαντήσεις και δύσκολος αντίπαλος για να παίξει κανείς. Η Κριμαία και η Ουκρανία αποτελούν για τον Πούτιν την αρχή μιας νέας εποχής για την εξωτερική του πολιτική. Και όσο και αν διαφωνούμε κάθετα, με πολλές από τις αρχές της, δεν θα βρούμε την απάντηση στο να προσλαμβάνουμε την Ρωσία του Πούτιν σαν την Λιβύη του Καντάφι. Και κάτι άλλο. Η Κύπρος έχει μια ιδιαίτερη σχέση με την Ρωσία σε διμερές επίπεδο. Ιστορικά, πολιτικά, πολιτιστικά. Η σχέση αυτή οφείλει να παραμείνει υγιής αλλά παράλληλα να ειδωθεί και υπό το πρίσμα της ιδιότητας της Κύπρου σαν κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Κύπρος πρέπει να τιμά την ιδιαίτερη σχέση που έχει με την Ρωσία σε διμερές επίπεδο αλλά παράλληλα να είναι προσαρτημένη στους στόχους της για επίλυση του κυπριακού, σε μια διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία όπου το ευρωπαϊκό κεκτημένο θα εφαρμόζεται πλήρως και για τις δύο κοινότητες. Οι σχέσεις μιας ομόσπονδης Κύπρου, στο μέλλον, με την Ρωσία πρέπει να είναι το επόμενο μεγάλο στοίχημα της κυπριακής εξωτερικής πολιτικής και σε αυτό το επίπεδο δεν χωρούν ούτε ιδεοληψίες, αλλά ούτε και ολοκληρωτικές προσεγγίσεις στο πως αντιλαμβανόμαστε την σύγχρονη Ρωσία και την ηγεσία της. Χρειάζεται ρεαλισμός και (foreign) policy making.
Αντί επιλόγου
Το ζήτημα της Κριμαίας παραμένει ανοικτό. Σε κάθε περίπτωση, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή μιας σύνθετης και δυναμικής διαδικασίας όπου η αναμέτρηση Δύσης-Ρωσίας μπορεί να παράξει ένα νέο πλαίσιο ισχύος στην ευρύτερη περιοχή αλλά και διεθνώς. Άγνωστο το αποτέλεσμα, αλλά ξεφυλλίζοντας πάλι τον «Αποκατεστημένο Κόσμο» του Κίσινγκερ (στην ελληνική του έκδοση, με τον συγκλονιστικό πίνακα με τη μεγάλη πυρκαγιά της Μόσχας, το 1812 για εξώφυλλο) δεν έχω άλλη επιλογή από τα να συμφωνήσω μαζί του σε δύο πράγματα που παραθέτει: α. «Η Ουκρανία δεν πρέπει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, μία θέση που είχα και πριν από επτά χρόνια όταν προέκυψε τελευταία φορά το ζήτημα» και β. «Η Ουκρανία πρέπει να είναι ελεύθερη να δημιουργήσει οποιαδήποτε κυβέρνηση συμβαδίζει με τις επιθυμίες του λαού της. Στη συνέχεια, σοφοί Ουκρανοί ηγέτες θα πρέπει να προτιμήσουν την πολιτική της συμφιλίωσης ανάμεσα στα διαφορετικά τμήματα της χώρας τους. Διεθνώς, πρέπει να επιδιώξουν την υιοθέτηση μίας θέσης ανάλογης με εκείνης της Φινλανδίας. Αυτή η χώρα δεν αφήνει καμία αμφιβολία για την ανεξαρτησία της και συνεργάζεται με τη Δύση στους περισσότερους τομείς, αλλά προσεκτικά αποφεύγει να αναπτύξει εχθρότητα με τη Ρωσία». Αυτά τα δύο σημεία ο Κίσινγκερ τα βαφτίζει «αρχές» και όχι «συνταγές λύσης». Γιατί εξάλλου το ζητούμενο σε μια διαπραγμάτευση για την επίλυση μιας κρίσης είναι, γι’ αυτόν, η «ισορροπημένη δυσαρέσκεια».
Twitter: @JohnPikpas
Φώτο: «Το Συνέδριο της Βιέννης», πίνακας του Ιζαμπέ (Isabey, 1819)
Δημοσιεύεται και στον “Πολίτη” 9.3.2014
Γράφει: Γιάννης Ιωάννου
