Οι «νομοθεσίες» της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης και το δικαίωμα «ελεύθερης έκφρασης» του Λούη. Της Βιάνας Έρικσσον

Δεν είμαι φανατική οπαδός του Πατσαλίδη. Δεν έχω αφιερώσει χρόνο να δω την τηλεοπτική του σάτιρα οπότε δε θα εκφέρω προσωπική άποψη για την ποιότητα ή το επίπεδο της εκπομπής του.

Όταν όμως η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης πρόσφατα ζήτησε το αντίγραφο της εκπομπής του Πατσαλίδη “Show και Αβλαβές” που μεταδόθηκε στις 5/5/15 για να διεξάγει έρευνα σχετικά με “λεκτικές αναφορές προς τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου οι οποίες πιθανό να θίγουν την τιμή, την υπόληψη και την προσωπικότητά του και οι οποίες δυνατό να μην ευρίσκονται στο ποιοτικό επίπεδο που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας” και να διερευνήσει εαν οι αναφορές αυτές ξεφεύγουν τα όρια της νομοθεσίας, ένιωσα την πρόκληση να ψάξω και να βρω το εν λόγω επεισόδιο. Δυστυχώς το βρήκα. Και δυστυχώς είμαι αναγκασμένη εν έτη 2015 σε ένα ευρωπαϊκό κατά τα άλλα κράτος, να υποστηρίξω με το παρόν τα αυτονόητα περί του δικαιώματος του ελεύθερου λόγου και έκφρασης. 

Υπενθυμίζω λοιπόν στην Αρχή Ραδιοτηλεόρασης τα πιο κάτω: 

• Το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα, σύμφωνα με το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και αναγνωρίζεται επίσης από το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Το άρθρο προβλέπει ότι “κάθε πρόσωπο θα έχει το δικαίωμα της γνώμης χωρίς παρεμβάσεις…προφορικά, εγγράφως ή σε έντυπη μορφή, σε μορφή τέχνης ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο της επιλογής του”. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Handyside υπογράμμισε πως “η ελευθερία της έκφρασης εφαρμόζεται όχι μόνο στην πληροφόρηση ή στις ιδέες που γίνονται ευνοϊκά δεχτές ή θεωρούνται ως ανώδυνες ή αδιάφορες, αλλά επίσης σε εκείνες που προσβάλλουν, πλήττουν ή ενοχλούν το Κράτος ή οποιοδήποτε τμήμα του πληθυσμού. Τέτοιες είναι οι απαιτήσεις της πλουραλιστικής ανεκτικότητας και του ανοικτού πνεύματος, χωρίς τις οποίες δεν νοείται η ύπαρξη δημοκρατικής κοινωνίας”. 

• Όσον αφορά το κατά πόσο οι λεκτικές αναφορές του Πατσαλίδη “θίγουν την τιμή, την υπόληψη και την προσωπικότητα” του αρχιεπισκόπου Κύπρου θεωρώ πως ο αρχιεπίσκοπος με τα λόγια και τις ενέργειές του καταφέρνει να θίξει και τα τρία μόνος του χωρίς καμία βοήθεια. Πώς θα αποφασίσει όμως η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης εάν ο Πατσαλίδης “έθιξε” την τιμή και την υπόληψη του αρχιεπισκόπου; Είναι μήπως κριτήριο περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης όταν κάποιος νιώσει πως “θίγεται” η τιμή και η προσωπικότητά του; Ποιος καθορίζει που μπαίνει η κόκκινη γραμμή για να μη θίγονται οι διάφορες προσωπικότητες; Θίγονται όλοι με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό; Να προτείνει ίσως η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης θεσμοθέτηση πολλών και διαφορετικών νόμων που να προστατεύουν το κάθε πρόσωπο ανάλογα με την ηθική μείωση και το αίσθημα της προσβολής που νιώθει; Γελοιότητες. 

• Ο αρχιεπίσκοπος δεν είναι ένα οποιοδήποτε άτομο. Είναι δημόσιο πρόσωπο με συγκεκριμένη ιδιότητα και τίτλο. Τόσο οι ιδέες όσο και οι ενέργειες που μεταφέρει με την ιδιότητά του αυτή πρέπει να δέχονται αυστηρή κριτική με όποιο τρόπο και αν εκφράζεται. Αν πραγματικά υποστηρίζουμε την ελευθερία της έκφρασης τότε πρέπει να την υπερασπιζόμαστε όχι μόνο όταν αυτή εκφράζει απόψεις με τις οποίες συμφωνούμε αλλά και όταν αυτή εκφράζει απόψεις με τις οποίες διαφωνούμε ακόμα και απόψεις που απεχθανόμαστε. Δεν έχει σημασία δηλαδή αν βρίσκουμε τη σάτιρα του Πατσαλίδη καλόγουστη ή κακόγουστη, αν συμφωνούμε με τη κριτική του ή αν θεωρούμε πως είναι βλακώδης. Καθήκον μας είναι να υποστηρίξουμε και να προστατέψουμε το δικαίωμά του οποιουδήποτε Πατσαλίδη ή Πιτσιλλίδη να εκφράζεται ελεύθερα και όταν διαφωνούμε να απαντούμε με επιχειρήματα χωρίς να προβαίνουμε σε απειλές με ποινικές κυρώσεις, σε “σχετικές γραπτές προειδοποιήσεις ή στην επιβολή διοικητικού προστίμου στο κανάλι”. 

• Η σάτιρα είναι αρκετές φορές αιχμηρή και προσβλητική. Με το χιούμορ επιτελεί όμως, σε μια δημοκρατική κοινωνία, μια ζωτικής σημασίας λειτουργία για να διεμβολίσει θέματα που αποτελούν ταμπού, ειδικά σε περιόδους κρίσεων. Ο Πατσαλίδης αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα. Με τη σάτιρά του δεν “επιτίθεται” προσωπικά στο άτομο του αρχιεπισκόπου αλλά καταδεινύει αντιφάσεις ανάμεσα στις θέσεις που αυτός πρεσβεύει ως αρχιεπίσκοπος της εκκλησίας και στις πράξεις του και χρησιμοποιώντας αυτούσια τα δικά του λόγια περνά το μήνυμα πως “εχάσαμε το νόημα σε τούντον τόπο…μπράβο σε τζείνους που τα κάμνουν τζιαι πον αντρέπουνται, μπράβο τζιαι σε μας που τα ανεχόμαστε”. Ακριβώς αυτό. 

• Σχετικά με το “ποιοτικό επίπεδο που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας”, θα περιοριστώ στα λόγια του διαδικτυακού μου φίλου Παναγιώτη: “Να υποθέσω ότι το YOLO, Feel Fantastic, dansing4u επιτελούν κοινωνικό έργο ανωτέρας κλάσης και έχουν το ποιοτικό επίπεδο που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της τηλεόρασης”. Κλαυσίγελος. 

• Ενώ σε χώρες όπως στη Νορβηγία καταργούν νόμους περί βλασφημίας στέλλοντας ξεκάθαρα το μήνυμα πως είναι καιρός η κοινωνία να στέκεται με σαφήνεια υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης, σε άλλες χώρες όπως στη Σαουδική Αραβία μαστιγώνουν ανθρώπους και τους καταδικάζουν σε πολύχρονη φυλάκιση διότι τόλμησαν να χρησιμοποιήσουν αυτό τους το δικαίωμα. Στην Κύπρο, με τις γραπτές προειδοποιήσεις ή κυρώσεις που ενδέχεται να επιβάλει η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης σε κανάλι για τη σατιρική εκπομπή του Πατσαλίδη, φαίνεται πως είμαστε λίγο Ευρώπη λίγο Μέση Ανατολή. Ευρωμεσανατολίτες.  

• Tέλος, υπενθυμίζω στην Αρχή Ραδιοτηλεόρασης πως η ελευθερία της έκφρασης είναι το δημόσιο αγαθό που προστατεύει όλα τα υπόλοιπα. Σε πολλά άρθρα σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης κυκλοφορεί μια πετυχημένη πιασάρικη φράση την οποία διάβασα και προωθώ: “Πάρε όλα μου τα δικαιώματά αλλά άφησέ μου αυτό της ελευθερίας της έκφρασης και εγώ θα το χρησιμοποιήσω για να ανακτήσω ξανά όλα τα υπόλοιπα”. Τέτοια είναι η δύναμη της ελευθερίας της έκφρασης και για αυτό ακριβώς το λόγο έχουμε όλοι το καθήκον και την υποχρέωση να την προστατεύσουμε. 

ΥΓ. Με βάση πάντοτε την σχετική επιστολή της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης, υποθέτω πως χαρακτηρισμοί όπως “παλιόπαιδο” και “έχει ασέβεια” που εκτοξεύθηκαν δια στόματος αρχιεπισκόπου και μεταδόθηκαν ζωντανά στις 12/3/13 από το κρατικό κανάλι δεν θίγουν την τιμή, την υπόληψη αλλά ούτε και την προσωπικότητα του ατόμου, έτσι; 

Γράφει: Βιάνα Έρικσσον