Ο πόλεμος της Άννας. Του Βασίλη Πρωτοπαπά

Είμαι εξαιρετικά επιφυλακτικός σε ιστορικά αφηγήματα που βασίζονται σε συνεντεύξεις, ιδίως όταν αυτές λαμβάνονται με μεγάλη χρονική απόσταση από τα γεγονότα.

Η πάροδος του χρόνου αδυνατίζει και συχνά αλλοιώνει τη μνήμη. Είμαι επίσης επιφυλακτικός για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία εργασιών που προσεγγίζουν τα ιστορικά γεγονότα περισσότερο μέσα από την οπτική του δημοσιογραφικού ρεπορτάζ και λιγότερο από τη συστηματική βάσανο της ιστορικής και κοινωνικής επιστήμης.

Οι επιφυλάξεις μου ενισχύθηκαν περαιτέρω από τα σχόλια προσώπου, με έντονη προσωπική εμπειρία στα γεγονότα του 1974, που διάβασε το βιβλίο και έκρινε ότι η συγγραφέας προσέγγισε το θέμα με «αφέλεια» (στην καλύτερη περίπτωση). «Πώς μπορεί μια δημοσιογράφος (γυναίκα), που δεν γνωρίζει τα βασικά επιχειρησιακά περί στρατού και πολέμου, να συζητά με στρατηγούς;» «Πώς μπορεί να βασίζεται και να εμπιστεύεται τη μνήμη ηλικιωμένων πια Τούρκων στρατιωτικών;» Διεξήλθα λοιπόν το βιβλίο «Ραντεβού με τους Στρατηγούς», της φίλης δημοσιογράφου Άννας Ανδρέου, με έντονη κριτική διάθεση από την αρχή μέχρι το τέλος.

Το βιβλίο διαβάζεται «απνευστί» σε μερικές ώρες. Η αφήγηση είναι καλογραμμένη, με την αμεσότητα ενός μυθιστορήματος και με τη διερευνητική ματιά ενός δημοσιογραφικού ρεπορτάζ. Για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει την τουρκική εισβολή από την «απέναντι πλευρά». Όχι μόνο μέσα από συνεντεύξεις αλλά και από άγνωστη στο ελληνικό κοινό τουρκική βιβλιογραφία. Να γνωρίζει μεγάλες και μικρές επιχειρησιακές λεπτομέρειες, όπως τις βίωσαν οι επιτιθέμενοι, οι εχθροί. Να αντιληφθεί, έστω με χρονική απόσταση, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους φόβους, τις αδυναμίες τους. Να πλάσει ζωντανές εικόνες και να προβληματιστεί για τη φρίκη του πολέμου, για τον απέραντο πόνο που προκαλεί, για την έννοια του στρατιωτικού και πατριωτικού καθήκοντος, για τις πράξεις ηρωισμού, αγριότητας αλλά και απίστευτης ανθρωπιάς.

Το βιβλίο καταφέρνει να τα φωτίσει και να τα αναδείξει όλα. Κατά τρόπο ισορροπημένο και εξαιρετικά ψύχραιμο. Η συγγραφέας ασφαλώς και δεν επιδιώκει να «δικάσει» τους Τούρκους στρατηγούς και άλλους αξιωματικούς, αλλά ούτε και τους χαρίζεται. Δεν τους θωπεύει, δεν τους εξωραΐζει. Θέτει τα σωστά ερωτήματα, συχνά με κίνδυνο να χάσει τη συνέντευξη, κι αφήνει τους συνομιλητές της να επιλέξουν τις απαντήσεις που θέλουν και τους αναγνώστες να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Το βιβλίο επιτρέπει την εξαγωγή των πιο αντίθετων συμπερασμάτων, δίνει υλικό αφενός για «δικαίωση» όσων διψούν για δεν ξεχνώ και εκδίκηση, αφετέρου όσων πιστεύουν στην ανάγκη για συμφιλίωση. Είναι ένα βιβλίο για τον πόλεμο αλλά και την ειρήνη, αναλόγως της διάθεσης του κάθε αναγνώστη. Αυτή είναι μια μεγάλη επιτυχία του αφηγήματος και της συγγραφέως.

Σε πολλά σημεία το βιβλίο είναι σκληρό, ζωντανεύει μνήμες και δημιουργεί έντονες εικόνες στον αναγνώστη. Συχνά η συγγραφέας αφήνει τις δικές της μνήμες και εικόνες να παρεισφρήσουν στην αφήγηση. Με τον τρόπο αυτό επιτρέπει στον Ελληνοκύπριο αναγνώστη να κατανοήσει την τεράστια προσπάθεια που η ίδια κατέβαλε να αναζητήσει αλήθειες κατά το δυνατόν νηφάλια και αντικειμενικά. Απόλυτες και μεγάλες αλήθειες δεν υπάρχουν, σημασία έχει η αναζήτηση και συχνά τα μεγάλα νοήματα κρύβονται στις μικρές προσωπικές ιστορίες.

Το βιβλίο αυτό θα διαβαστεί πολύ, τόσο από το ελληνικό όσο και από το τουρκικό αναγνωστικό κοινό.  Θα είναι ένα βιβλίο αναφοράς για την ιστορική επιστημονική έρευνα και για τις προσπάθειες κατανόησης των συνθηκών που έφεραν τη συμφορά και τη διαίρεση στο νησί. Η συγγραφέας προετοιμάστηκε πολύ καλά για τις συνεντεύξεις και έκανε μια τεράστια προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλίσει, να διασταυρώσει και να αφηγηθεί, ψύχραιμα και έντιμα, το υλικό της. Έφτασε εκεί που κανένας Ελληνοκύπριος δημοσιογράφος ή ερευνητής δεν επιχείρησε και δεν κατάφερε να φτάσει μέχρι σήμερα. Η Άννα Ανδρέου είναι ίσως η πιο θαρραλέα και τολμηρή Ελληνοκύπρια δημοσιογράφος, που τιμά πραγματικά το λειτούργημά της. Το δικό της τον πόλεμο για την αναζήτηση της αλήθειας φρονώ πως τον κέρδισε. Κι όποιος έχει αμφιβολίες ας διαβάσει αυτό το βιβλίο.

Γράφει: Βασίλης Πρωτοπαπάς