Η Κυπριακή Δημοκρατία που γιορτάσαμε την 1η Οκτωβρίου μικρή σχέση έχει με εκείνην που ιδρύθηκε 55 χρόνια πριν.
Η σημερινή Κυπριακή Δημοκρατία είναι ένα κράτος εδαφικά ακρωτηριασμένο, με πληθυσμό διαχωρισμένο και αποξενωμένο σε εθνοτική-κοινοτική βάση και με το σύνολο των θεσμών εξουσίας υπό τον πλήρη έλεγχο της ελληνοκυπριακής κοινότητας. Η Κυπριακή Δημοκρατία που ιδρύθηκε το 1960 είναι ένα δικοινοτικό κράτος, που αντλεί την πολιτική του νομιμοποίηση από την ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή κοινότητα. Με Σύνταγμα που θέτει περιορισμούς και ποσοστώσεις στην κατανομή όλων των θέσεων αξιωματούχων, σε όλα τα επίπεδα εξουσίας, της δημόσιας υπηρεσίας περιλαμβανομένης. Ο Πρόεδρος πρέπει να είναι Ελληνοκύπριος ενώ ο Αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος. Συγκεκριμένα υπουργεία πρέπει να καταλαμβάνονται από Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, το ίδιο οι θέσεις στη Βουλή των Αντιπροσώπων και οι θέσεις ανεξάρτητων αξιωματούχων. Πρόνοιες που έχουν συνέπεια οι Ελληνοκύπριοι να στερούνται του δικαιώματος εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε αριθμό αιρετών αξιωμάτων καθώς και του δικαιώματος διορισμού σε αριθμό άλλων κρατικών θέσεων. Το ίδιο ισχύει για τους Τουρκοκύπριους. Με άλλα λόγια, η αρχή «ένας άνθρωπος μία ψήφος» υπόκειται σε περιορισμούς. Επιπρόσθετα, η εκτελεστική εξουσία περιορίζεται από την ανάγκη συναίνεσης σε σειρά ζητημάτων (δικαιώματα βέτο). Με άλλα λόγια, η «αρχή της πλειοψηφίας» δεν ισχύει κατά απόλυτο τρόπο. Πέραν των πιο πάνω, η Κυπριακή Δημοκρατία δεσμεύεται διεθνώς με συνθήκες εγγυήσεως, μονομερών ξένων επεμβατικών δικαιωμάτων και μόνιμη παρουσία ξένων στρατευμάτων. Αυτά απορρέουν από το Σύνταγμα και τις συνθήκες εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, βάσει των οποίων το κράτος μας αναγνωρίζεται διεθνώς. Η Κυπριακή Δημοκρατία που ιδρύθηκε το 1960 και ορίζεται στο Σύνταγμα και σε διεθνείς συνθήκες έχει κλείσει, πριν καν προλάβει να ανοίξει, τον ιστορικό της κύκλο. Λειτούργησε, με διάφορα προβλήματα, για μόλις τρία χρόνια. Ούτε οι κοινότητές της, ούτε οι πολίτες της, ούτε οι «εγγυητές» της, την πίστεψαν και την στήριξαν στα πρώτα κρίσιμα βήματά της. Πλήγηκε καίρια το 1963 και δέχτηκε ένα δεύτερο μεγαλύτερο πλήγμα το 1974.
Η συζήτηση για το τι πήγε λάθος έχει μικρότερη σημασία από τη συζήτηση για το τι πρέπει να γίνει από δω και μπρος. Ένας νέος κύκλος μπορεί να ανοίξει με τη μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας από ενιαίο δικοινοτικό κράτος σε ομόσπονδο δικοινοτικό κράτος. Από το πλαίσιο του 1960 θα διατηρηθεί η αρχή της δικοινοτικότητας, που θέτει ορισμένους περιορισμούς στην άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων στο επίπεδο της ομοσπονδιακής εξουσίας. Νέο στοιχείο θα είναι η διζωνικότητα, οι δύο συνιστώσες πολιτείες, χωρίς τις οποίες δεν νοείται ομοσπονδία. Ανεξαρτήτως όμως της δικοινοτικότητας και της διζωνικότητας, οι βασικές ελευθερίες (διακίνηση, εγκατάσταση, ιδιοκτησία), με δεδομένη μάλιστα τη συμμετοχή της Κύπρου στην ΕΕ, δεν μπορούν να υπόκεινται σε περιορισμούς. Περαιτέρω, στα πλαίσια της αναδόμησης των συνθηκών του 1960 επιδιώκουμε να απαλλάξουμε το κράτος από αναχρονιστικές πρόνοιες όπως οι τα μονομερή επεμβατικά δικαιώματα και η παρουσία ξένων στρατευμάτων.
Αυτό τον δρόμο επιλέξαμε και υπηρετήσαμε συνειδητά – αν και όχι πάντοτε με συνέπεια και ειλικρίνεια – εδώ και δεκαετίες. Αυτή μας η στάση συνέβαλε καθοριστικά ώστε η Κυπριακή Δημοκρατία, αν και λειτούργησε με βάση το «δίκαιο της ανάγκης», να παραμείνει το μόνο διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος στην Κύπρο. Παρά τις έντονες προσπάθειες της Τουρκίας να εγκαθιδρυθεί ανεξάρτητο κράτος στα κατεχόμενα εδάφη. Αυτός ο δρόμος δείχνει σήμερα ικανός να οδηγήσει επιτέλους σε μια θετική κατάληξη, καθώς η τουρκοκυπριακή ηγεσία δείχνει εν πολλοίς πρόθυμη και έτοιμη να τον βαδίσουμε μαζί. Αν οι ηγεσίες των δύο κοινοτήτων καταλήξουν σε συμφωνία, η Τουρκία δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο. Περιμέναμε πολλά χρόνια για αυτή τη συγκυρία. Είδαμε τον μισό πληθυσμό, πρόσωπα αγαπημένα, να φεύγουν από τη ζωή με την πίκρα του διαχωρισμού και του ξεριζωμού. Τώρα είναι η ώρα για το μεγάλο βήμα προς το μέλλον. Οποιοδήποτε βήμα προς τα πίσω μας οδηγεί στο κενό, η ακινησία είναι ακόμη πιο επικίνδυνη σε ένα κόσμο που όλα κινούνται και αλλάζουν.
Γράφει: Βασίλης Πρωτοπαπάς
