“Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι όλες οι ίδιες.
Η κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο.”
Λέο Τολστόι (Άννα Καρένινα)
Oι εθνικές οικονομίες είναι όπως τις οικογένειες. Θεωρώ ότι μέχρι τώρα πήγαμε εξαιρετικά καλά, υπό τις περιστάσεις. Αλλά αν δεν αντλήσουμε τα σωστά διδάγματα από την κρίση, απλά στρώνουμε τον δρόμο για μια νέα κρίση που θα μας κτυπήσει πριν το 2018.
Για να αντιληφθούμε πόσο καλά πήγαμε, ας δούμε από πόσο άσχημη θέση ξεκινήσαμε.
- Οι τράπεζες μας υπέστηκαν ζημιές από το κούρεμα ελληνικού χρέους που αντιστοιχούν στο 25% ΑΕΠ. Ούτε η ΚΤΚ, ούτε η τότε Κυβέρνηση μας προστάτεψαν.
- Και δεν είναι μόνο πολιτικές οι ευθύνες αλλά και διοικητικές! Είχαμε μαζική και συστηματική αποτυχία του πολιτικο-διοικητικού συστήματος της χώρας. Είχαμε ένα σπάταλο και αναποτελεσματικό κράτος.
- Υπεστήκαμε ένα βαθύ και άδικο κούρεμα καταθέσεων. Αυτό δημιούργησε προβλήματα ρευστότητας και προκάλεσε αρνητικό «wealth effect».
- H Κυβέρνηση βρέθηκε πολύ νωρίς χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
- Στο πηδάλιο της Κεντρικής Τράπεζας βρέθηκαν Διοικητές που αγωνίζονταν για να διασώσουν την υστεροφημία τους ή την καρέκλα τους, αντί να διασώσουν τη φήμη της χώρας και το τραπεζικό σύστημα.
Ωστόσο πολλά πετύχαμε μέσα σε τρία χρόνια:
- Σταθεροποιήσαμε το τραπεζικό σύστημα με προσέλκυση δισεκατομμυρίων σε κεφάλαια.
- Είδαμε μια αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα του τομέα παροχής υπηρεσιών
- Φάνηκαν τα πρώτα σημάδια ανάπτυξης
- Είδαμε σταθεροποίηση και μείωση της ανεργίας -μικρή μεν, αλλά ουσιώδη.
- Ανακτήσαμε την αξιοπιστία μας.
Δικαιούμαστε ως χώρα ένα μικρό διάλειμμα για να χαρούμε για αυτά.
Παρά την κριτική που ασκώ συχνά προς το πολιτικό σύστημα, θεωρώ ότι στην προκειμένη περίπτωση οφείλουμε εύσημα στον Πρόεδρο και την Κυβέρνηση για το έργο, και στην αντιπολίτευση αναγνώριση για την εποικοδομητική στάση. Στον Υπουργό Οικονομικών αξίζουν συγχαρητήρια για την τόλμη να αναλάβει χωρίς αμφιταλαντεύσεις την ιδιοκτησία του προγράμματος και να ιεραρχεί τα σημαντικά. Η αποστασιοποίηση του από τις παλινδρομήσεις του γραφικού Έλληνα ομόλογου του ήταν, κατά την άποψη μου, αξιοθαύμαστη.
Ο αρχηγός του κυβερνώντος κόμματος ΔΗΣΥ αποδείχθηκε πολυμήχανος στο να βρίσκονται συναινετικές λύσεις, να εγκρίνονται τα νομοσχέδια και να μένει το τραίνο της οικονομίας στις ράγες. Το ΔΗΚΟ συνεργάστηκε εποικοδομητικά και με φαντασία με το κυβερνών κόμμα για να μην εκτροχιαστεί το πρόγραμμα. Το ΑΚΕΛ μας θύμισε τον παλιό καλό του εαυτό να αντιπολιτεύεται υπεύθυνα. Παρά την απαξίωση που υπέστη λόγω της θλιβερής διακυβέρνησης Χριστόφια διατηρούσε αρκετές δυνάμεις για κινητοποιήσεις που θα δυσκόλευαν τα πράγματα. Έδειξε αυτοσυγκράτηση και θα το εισπράξει θετικά.
Το πιο δυνατό χειροκρότημα, ωστόσο, το δικαιούνται οι Πολίτες. Αποδειχθήκαμε με την στωικότητα μας άξιοι απόγονοι του στωικού φιλόσοφου Ζήνωνα.
Αλλά δεν είναι ο ρόλος μου να απονέμω επαίνους. Ως ενεργός πολίτης προβληματίζομαι και προειδοποιώ όταν βλέπω κινδύνους. Όπως έκανα και πριν το 2013, εδώ, εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.
Ο άξονας της πολιτικής μας πρέπει να στραφεί προς τα χρόνια προβλήματα που παρεμποδίζουν την βιώσιμη έξοδο από την κρίση μέσω της ανάπτυξης. Σημαντικοί κίνδυνοι παραμένουν.
Είναι γνωστό οτι το χρέος είναι εύθραυστο και χώρες που αντιμετώπισαν κρίσεις πολλές φορές καταλήγουν σε «κατά συρροή πτωχεύσεις» (serial defaulters). Με το δημόσιο χρέος της Κυπριακής Δημοκρατίας να βρίσκεται στο 107% ΑΕΠ και επιτόκια δανεισμού 4.25% χρειαζόμαστε ρυθμούς ανάπτυξης πάνω από 4.25% μόνο για να μείνουμε στάσιμοι. Τέτοιους ρυθμούς δεν βλέπουμε. Ο χαμηλός πληθωρισμός δεν βοηθά και οι καλύτερες οικονομίες της Ευρώπης είχαν ανάπτυξη 2.8-4.2%. Μόνο η Ιρλανδία έχει ψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης. Το χρέος νοικοκυριών και επιχειρήσεων παραμένει το ψηλότερο στην Ευρώπη. Η απομόχλευση είναι παθητική και κινδυνεύει να είναι ανεπιτυχής.
Και δεν αρκεί να μείνουμε στάσιμοι, οφείλουμε να μειώσουμε την αναλογία χρέους προς ΑΕΠ για να έχει η οικονομία μας ανθεκτικότητα σε αναπόφευκτες διεθνείς κρίσεις που ήδη διαφαίνονται στον ορίζοντα μαζεύονται σύννεφα. Υπάρχουν τρείς σαφείς και άμεσοι κίνδυνοι:
- Η τιμή του πετρελαίου αναμένεται να παραμείνει μεταξύ 38-58USD μέχρι το 2021. Αυτό βέβαια έχει θετικά για εμάς. Ωστόσο, επηρεάζει αρνητικά την Ρωσία στην οποία στηριζόμαστε τόσο για τουρισμό όσο και υπηρεσίες, προκαλεί αποπληθωρισμό που επιβαρύνει τους χρεώστες, απομακρύνει ακόμη περισσότερο τις προοπτικές πώλησης φυσικού αερίου.
- Τα προβλήματα στην Κινεζική αγορά επηρεάζουν αρνητικά την εξαγωγική δυναμική της Γερμανίας, που αποτελεί την ατμομηχανή της ευρωζώνης.
- Η συζήτηση για Brexit -ακόμη και αν το δημοψήφισμα κρίνει υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ- θα αποδυναμώνει μέχρι τον Ιούνιο την STG με αρνητικό αντίκτυπο στο τουριστικό ρεύμα.
ΤΟ SUCCESS STORY ΤΩΝ ΙΡΛΑΝΔΩΝ
Η Ιρλανδία θεωρείται ένα success story με ρυθμό ανάπτυξης 4.5%. Αλλά δεν ήταν η παθητική εφαρμογή του προγράμματος που τους οδήγησε σε επιτυχία. Έκαναν πολύ περισσότερα:
- Αξιοποίησαν τις εγγενείς εξαγωγικές δυνάμεις της Ιρλανδικής οικονομίας σε συνδυασμό με ευνοϊκούς εξωτερικούς παράγοντες από την ανάκαμψη των κύριων εξαγωγικών προορισμών τους, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο.
- Εξαγωγικοί τομείς με δυναμισμό —βιοτεχνολογία, φαρμακευτική βιομηχανία, επαγγελματικές υπηρεσίες και πληροφορική— άνθισαν. Αύξησαν παραγωγή, αύξησαν τις θέσεις εργασίας, αύξησαν τους μισθούς.
Πως συγκρινόμαστε με την Ιρλανδία? Όχι πολύ ευνοϊκά. Στην εξαγωγή υπηρεσιών (72% ΑΕΠ) υστερούμε της Ιρλανδίας (99%). Σε σταθερές και μόνιμες επενδύσεις (Gross Fixed Capital formation, π.χ., υποδομή, εργοστάσια, ξενοδοχεία κλπ), που μετρούν την ικανότητα για μελλοντική πρόοδο, η κρίση μας πήρε πίσω. Η Ιρλανδία είδε μείωση από 31% ΑΕΠ στο 17% για να ανακάμψει και σταθεροποιηθεί στο 20%. Η Κύπρος πήγαμε από το 25% στο 12% και υστερούμε της ΕΕ που βρίσκεται στο 19%. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ιρλανδίας προέκυψε κυρίως μέσω βελτίωσης της παραγωγικότητας, ενώ στην Κύπρο ήταν κυρίως μέσω μείωσης εργατικού κόστους. To Net International Investment Position (ΝΙΙP) της Ιρλανδίας επανήλθε στα επίπεδα του 2008 (γύρω στο -100% ΑΕΠ), ενώ της Κύπρου διπλασιάστηκε από -70% σε -140% .
ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ SUCCESS STORY
Το κυπριακό πρόγραμμα θεωρείται γενικά ως success story. Αλλά έχουμε πάρα πολύ δρόμο να διανύσουμε για να σφραγίσουμε την επιτυχία μας.
Έκλεισε ο κύκλος των διορθώσεων, μπαίνουμε στον κύκλο των μεταρρυθμίσεων.
- Χρειαζόμαστε πολιτικές που να δημιουργούν νέο μοντέλο οικονομίας, όχι απλά διόρθωση υφιστάμενου. Να προσελκύσουμε επενδύσεις που δημιουργούν μακροπρόθεσμα θέσεις εργασίας, αφήνουν κέρδη στην χώρα και φόρους στο κράτος, και όχι μόνο να φέρνουν χρήμα για να αγοράσουν περιουσιακό στοιχείο. Αυτό δεν είναι βιώσιμο. Για παράδειγμα, η παρουσία ναυτιλιακών εταιρειών δημιουργεί βιώσιμο οικονομικό μοντέλο. Η εγγραφή πλοίων στο Κυπριακό νηολόγιο και η πώληση διαμερισμάτων δεν είναι βιώσιμο μοντέλο οικονομικής ανάκαμψης. Η παρουσία εταιρειών φυσικού αερίου και ενέργειας δημιουργεί βιώσιμο οικονομικό μοντέλο. Αν εστιαστούμε μόνο στα έσοδα από την πώληση φυσικού αερίου κινδυνεύουμε από την “κατάρα των φυσικών πόρων”. Εξ’ άλλου η πώληση δεν έρχεται σύντομα, όπως είχα αναλύσει πριν τέσσερα χρόνια (εδώ).
- Σταθερότητα στο φιλικό περιβάλλον προς επιχειρήσεις. Το παράδειγμα με την εκδίωση των εταιρειών φυσικού αερίου από το Λιμάνι Λάρνακας είναι παράδειγμα προς αποφυγή.
- Να μην εγκαταλείψουμε τον στόχο όπως γίνουμε κέντρο παροχής υπηρεσιών, ακόμη και χρηματοοικονομικών. Μπορούμε να προσφέρουμε στην ευρύτερη περιοχή ένα κέντρο υπηρεσιών διαχείριση συνταξιοδοτικών, ασφαλιστικών και επενδυτικών ταμείων, διαχείριση και εγγραφή Επενδυτικών Διαπιστευμάτων Ακινήτων (REIT) όπως κάνουν η Μάλτα και η Κίνα. Αυτά απαιτούν κατάλληλο νομικό πλαίσιο.
- Σημαντικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει η ΚΤΚ η οποία, ωστόσο, διακατέχεται από μια διαχειριστική λογική. Ωσττόσο, η χώρα χρειάζεται προτάσεις πολιτικής όχι διαχειριστές. Ο θεσμός έχει ανάγκη εκσυγχρονισμού όπως υπέδειξε η έκθεση της επιτροπής Lascelles, και είναι καιρός να βγει ή έκθεση από το συρτάρι.
- Τέλος να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους που προέρχονται από τον ατελή σχεδιασμό της Ευρωζώνης. Μαζί με την κοινοτική αλληλεγγύη εμφανίζονται και αντικρουόμενα συμφέροντα. Περάσαμε από το “Ένας για όλους και όλοι για τον ένα” στο “Ο σώζων εαυτόν σωθείτο”. Μικρές χώρες με ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ έχουν ρόλο. Το Ιταλικό υπουργείο οικονομικών έχει ετοιμάσει συγκροτημένη πρόταση για “Κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική για Ανάπτυξη, Εργασία και Σταθερότητα”. Η Κύπρος, μαζί με την Μάλτα, το Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία, μπορούν να συνδράμουν την προσπάθεια ανάδειξης μιας νέας ευρωπαϊκής πρότασης ως αντίλογο στην επικρατούσα φιλοσοφία, το ordoliberalism, της Γερμανίας. Τώρα που η κρίση αγγίζει και την Γερμανία δ εν είναι πλέον θέμα συγκρουόμενων συμφερόντων μεταξύ Βορρά και Νότου, αλλά ανάδειξη των κατάλληλων ιδεών.
Η Κύπρος μπορεί να είναι παρούσα. Ανακτήσαμε την ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ μας, ας την χρησιμοποιήσουμε για να δημιουργήσουμε μια νέα δυναμική που θα σφραγίζει το success story.
ΥΓ. Γιατί θεωρώ το 2018 σταθμό? Διότι μέχρι το 2017 το χρέος που λήγει είναι περιορισμένο και οι ανάγκες μας από τις αγορές μικρές. Το 2018-2019 λήγουν σημαντικά ομόλογα, και ακολουθούν τα 2.5δις. του ρωσικού δανείου. Αν ως τότε δεν είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι, θα έχουμε επανάληψη του Μαΐου 2011 και θα γραφτούμε στα βιβλία ως ακόμη ένα παράδειγμα «κατά συρροή πτωχεύσαντες».
Αναρτήθηκε και στο μπλογκ zenios.wordpress.com
Γράφει: Σταύρος Α. Ζένιος
