Γιατί κέρδισε το ΚΔΑ | ΤΙ επιφυλάσσει η επόμενη μέρα. Του Σώτου Κτωρή

Η εκλογική επιτυχία του ΚΔΑ υπήρξε το αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων οι οποίοι σχετίζονται με την εργαλειοποίηση του εθνικιστικού συναισθήματος, την επιθυμία των τούρκων πολιτών για επάνοδο σε συνθήκες πολιτικής σταθερότητας, την αποτυχία του φιλοκουρδικού κόμματος να αποκηρύξει με πειστικότητα την ένοπλη βία του ΠΚΚ, την πρωτοφανή συσπείρωση και κινητοποίηση της εκλογικής βάσης της συντηρητικής παράταξης και τις πρόσφατες θετικές εξελίξεις στο επίπεδο των ευρωτουρκικών σχέσεων.

Η αποδυνάμωση του Μπαχτσελί

Η στρατιωτικοποίηση του Κουρδικού και η υιοθέτηση μιας εθνικιστικής ρητορικής, εκ μέρους του ΚΔΑ, λειτούργησε ως μηχανισμός αποδυνάμωσης του εθνικιστικού κόμματος του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, καθώς και των μικρότερων ισλαμοεθνικιστικών κομμάτων.  Ο Μπαχτσελί θεωρήθηκε, επιπλέον, ως ο υπαίτιος για την αδυναμία συγκρότησης κυβέρνησης συνασπισμού στις διαβουλεύσεις που ακολούθησαν τις εκλογές της 7^ης Ιουνίου.  Η άτεγκτη στάση που τήρησε απώθησε σημαντικό αριθμό ψηφοφόρων οι οποίοι παραδοσιακά κινούνται ανάμεσα στο εθνικιστικό κόμμα και το ΚΔΑ.

Η πολιτική σταθερότητα και η κουρδική ψήφος

Το ΚΔΑ κατάφερε να πείσει, το εκλογικό σώμα, πως ο τερματισμός της εντεινόμενης πολιτικής αστάθειας στην χώρα θα προέκυπτε μόνο μέσα από την συγκρότηση μιας αυτοδύναμης κυβέρνησης.  Οι ψηφοφόροι, παρά τον αυξανόμενο αυταρχισμό του Ταγίπ Ερτογάν, έδωσαν αυτή την δυνατότητα στο ΚΔΑ έχοντας υπόψη την ομολογουμένως, πρωτοφανή για τα δεδομένα της Τουρκίας, περίοδο ομαλότητας και πολιτικής σταθερότητας που βίωσε η χώρα στα 13 χρόνια διακυβέρνησης της συντηρητικής παράταξης.  Το τρομοκρατικό κτύπημα στην Άγκυρα συνέβαλε στην περαιτέρω εμπέδωση αυτής της πεποίθησης.

Αυτή την συλλογιστική ενστερνίστηκε και σημαντική μερίδα των Κούρδων ψηφοφόρων. Η επάνοδος της Νοτιοανατολικής Τουρκίας σε συνθήκες πολιτικής αστάθειας, μετά την αναζωπύρωση της ένοπλης αντιπαράθεσης με το ΠΚΚ  ενίσχυσε τα αντανακλαστικά της ασφάλειας πολλών συντηρητικών κούρδων ψηφοφόρων, οι οποίοι επέλεξαν να στηρίξουν εκ νέου το ΚΔΑ. Στην απόφαση τους καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισε η πεποίθηση πως η ομαλοποίηση της καθημερινότητας τους, η πολιτική και οικονομική σταθερότητα στις κουρδικές περιοχές, καθώς και η επίλυση του κουρδικού δεν μπορεί να προκύψει χωρίς αυτοδυναμία του ΚΔΑ.  Η άνοδος του ΚΔΑ στα κουρδικές επαρχίες ξεπερνά τις 10 ποσοστιαίες μονάδες. Είναι ενδεικτικό πως το σύνολο των απωλειών του HDPστις κουρδικές επαρχίες κατευθύνθηκε στο ΚΔΑ.

Ο ηγέτης του φιλοκουρδικού κόμματος Σελαχαντίν Ντεμιρτάς υιοθέτησε μια αμφίθυμη στάση έναντι του ΠΚΚ, του οποίου η ένοπλη δράση υπέθαλψε τον εθνικιστικό παροξυσμό μέσα στην τουρκική κοινωνία και υποβοήθησε στην υλοποίηση των εκλογικών επιδιώξεων του ΚΔΑ. Η αδυναμία του να ελέγξει τους στρατιωτικούς βαρόνους στο όρος Καντίλ, αλλά και τις αποσχιστικές δηλώσεις κούρδων παραγόντων στις νοτιοανατολικές επαρχίες, προκάλεσε ερωτηματικά ως προς την ειλικρίνεια των προθέσεων του να επιδιώξει την ικανοποίηση των πολιτικών αιτημάτων των Κούρδων στο πλαίσιο της ευρύτερης διαδικασίας εκδημοκρατικοποίησης της Τουρκίας. Αυτή του η αδυναμία αποξένωσε το HDP από πολλούς φιλελεύθερους και αριστερούς ψηφοφόρους, οι οποίοι στις εκλογές του Ιουνίου είχαν υποστηρίξει το φιλοκουρδικό κόμμα.

Η πόλωση και η ηγεμονία των συντηρητικών  

Το κλίμα πόλωσης λειτούργησε συσπειρωτικά για το ΚΔΑ, αλλά και για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το ΡΛΚ. Με την διαφορά πως η εκλογική επιρροή της κεμαλικής παράταξης έχει χαμηλή οροφή συνεπεία των ιδεολογικών, πολιτισμικών και δημογραφικών ισορροπιών, ενώ η κοινωνική υπεροχή της συντηρητικής παράταξης είναι συντριπτική και αδιαμφισβήτητη. Στις δεκαοκτώ εκλογικές αναμετρήσεις, που πραγματοποιήθηκαν από το 1950, για ανάδειξη των μελών της τουρκικής εθνοσυνέλευσης, κανένα κόμμα της κεμαλικής παράταξης δεν κατάφερε να εξασφαλίσει, ποτέ, πλειοψηφία ψήφων ή εδρών. Με αυτό ως δεδομένο, το ΡΛΚ δεν μπορεί να προσδοκεί σε κάτι πέραν του ρόλου της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ενόσω η συνοχή της συντηρητικής/μουσουλμανικής παράταξης διατηρείται αλώβητη.

ΚΔΑ: Κόμμα εθνικής εμβέλειας

Το ΚΔΑ είναι το μοναδικό κόμμα που διαθέτει κοινωνική και εκλογική επιρροή σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας. Είναι ενδεικτικό πως διαθέτει αντιπροσώπους στις 79 από τις 81 εκλογικές περιφέρειες της χώρας, με μοναδικές εξαιρέσεις τις κουρδικές επαρχίες Σιρνάκ και Χακκαρί. Από την άλλη το  βασικό κόμμα της αντιπολίτευσης, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (ΡΛΚ), αδυνατεί να διαμορφώσει μια εναλλακτική πολιτική πρόταση εξουσίας που θα απευθύνεται σε ψηφοφόρους πέραν της παραδοσιακής εκλογικής του βάσης. Η απαξίωση που διαχρονικά επέδειξε έναντι των Κούρδων και των συντηρητικών – θρησκευόμενων μαζών της Ανατολίας το αποξένωσε, παντελώς, από αυτές τις κατηγορίες ψηφοφόρων. Στις επαρχίες της κεντρικής και ανατολικής Τουρκίας το κόμμα είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτο, με τα ποσοστά του σε είκοσι από τις ογδόντα μία εκλογικές περιφέρειες να κυμαίνονται από 0,5% – 7%.

Η αυξημένη προσέλευση

Η αυξημένη προσέλευση στις κάλπες λειτούργησε προς όφελος του ΚΔΑ.  Η αίσθηση πως μια ενδεχόμενη εκλογική αποτυχία του ΚΔΑ θα σηματοδοτούσε μια διαδικασία αποδόμησης των κεκτημένων που δημιούργησε η 13χρονη παρουσία των συντηρητικών στην εξουσία και πως ενδεχόμενη επάνοδος των κεμαλιστών θα συνιστούσε απειλή για ένα τρόπο ζωής, που κινείται εκτός της στενής και αυταρχικής ερμηνείας της κοσμικότητας, συνέβαλε στην κινητοποίηση της εκλογικής βάσης της συντηρητικής παράταξης. Στην εκλογική επικράτηση του ΚΔΑ συνέβαλε και η μαζικότερη, σε σχέση με τον Ιούνιο, προσέλευση στις κάλπες των αποδήμων ψηφοφόρων, ανάμεσα στους οποίους το συντηρητικό κόμμα διατηρεί πολύ υψηλά ποσοστά.  

Η ευρωτουρκική σύγκλιση

Η μαζικότερη συμμετοχή των αποδήμων στην εκλογική διαδικασία δεν ήταν άσχετη με τις εξελίξεις που παρατηρούνται το τελευταίο διάστημα στο επίπεδο των ευρωτουρκικών σχέσεων. Η αγωνιώδης προσπάθεια της ΕΕ να προσεταιριστεί ην Τουρκία στην προσπάθεια ανάσχεσης των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών επέτρεψε στην Άγκυρα διεκδικήσει με αξιώσεις την ικανοποίηση αιτημάτων που σχετίζονται με την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής της προοπτικής και την κατάργηση των θεωρήσεων εισόδου για τούρκους πολίτες που θα ταξιδεύουν στην ΕΕ. Η εσπευσμένη, ειδικότερα, επίσκεψη της Άγγελας Μέρκελ στην Άγκυρα μόλις λίγες μέρες πριν τις τουρκικές εκλογές και η δημόσια στήριξη που παρείχε στα αιτήματα της τουρκικής κυβέρνησης ενίσχυσε το προφίλ του Ταγίπ Ερτογάν, ως ενός στιβαρού και αποτελεσματικού ηγέτη, ανάμεσα στο εκλογικό σώμα, ιδιαίτερα ανάμεσα στα εκατομμύρια τούρκους ψηφοφόρους που ζουν και εργάζονται στην Γερμανία.

Τι “ξημερώνει” η επόμενη μέρα;

Η Τουρκία θα εξακολουθήσει να είναι μια βαθιά διχασμένη χώρα. Το ζητούμενο είναι να αμβλυνθούν οι κοινωνικές και εθνοτικές διαιρέσεις, να εκτονωθεί το κλίμα πόλωσης και να επιστρέψει η χώρα σε συνθήκες πολιτικής ομαλότητας.  Η επάνοδος σε τροχιά σταθερότητας συνιστά αδήριτη ανάγκη για την χώρα, αφού σε αντίθετη περίπτωση θα υπονομευτεί περαιτέρω η πολιτική και κοινωνική της συνοχή, καθώς και η αναπτυξιακή προοπτική της τουρκικής οικονομίας, ενώ θα καταστεί δυσχερέστερη η διαχείριση των ευρύτερων γεωπολιτικών προκλήσεων και απειλών που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία.

Οι προθέσεις του Ερτογάν

Τα πάντα θα εξαρτηθούν από τις προθέσεις του Ταγίπ Ερτογάν. Θα υπερισχύσει η ορθολογιστική εκτίμηση των δεδομένων ή η επιδίωξη του να καταστεί πρόεδρος με ισχυρές εκτελεστικές εξουσίες;  Θα λειτουργήσει ρεβανσιστικά έναντι των πολιτικών του αντιπάλων ή θα εκπληρώσει τον θεσμικό του ρόλο ως ΠτΔ προωθώντας την διαπαραταξιακή συνεννόηση; Ασφαλείς εκτιμήσεις δεν μπορούν να υπάρξουν όταν πρόκειται για τον Ερτογάν. Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι αποκαλυπτικές των προθέσεων του. Εάν θα επιστρέψει στον ρασιοναλισμό της περιόδου 2002-2010. Ή εάν θα επιδιώξει να εξασφαλίσει με θεμιτά ή αθέμιτα μέσα τους βουλευτές που υπολείπεται για να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των 330 εδρών και να προωθήσει σε δημοψήφισμα συνταγματικές τροποποιήσεις για την αλλαγή του πολιτειακού συστήματος, οπόταν η ένταση θα κορυφωθεί εκ νέου. Το ίδιο θα συμβεί εάν επιχειρήσει την defacto και έξω από τις πρόνοιες του συντάγματος,  ενάσκηση διευρυμένων αρμοδιοτήτων.

Ο ρόλος που θα διαδραματίσει, σε μια τέτοια περίπτωση, ο Νταβούτογλου εξακολουθεί να παραμένει ερωτηματικό.  Η ρήξη στις σχέσεις του με τον Ερτογάν είναι εκτός συζήτησης. Εντούτοις, έχοντας εξέλθει πολιτικά ενισχυμένος από αυτή την εκλογική αναμέτρηση θα αναζητήσει μια μέση λύση που να μην τον καθιστά αχυράνθρωπο ή θα αποδεχτεί να θυσιαστεί στον βωμό των προσωπικών φιλοδοξιών του Ερτογάν;  

Το Κουρδικό….

Η κυβέρνηση του ΚΔΑ θα υποχρεωθεί αργά ή γρήγορα να ενεργοποιήσει και να προωθήσει την ειρηνευτική διαδικασία στο Κουρδικό. Ειδικότερα, εάν αναθερμανθούν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας με την ΕΕ. Η εμμονή στον εθνικισμό υπηρετεί μεν προεκλογικές επιδιώξεις του ΚΔΑ, αλλά υπονομεύει την συνοχή της χώρας, αφού σπρώχνει τις νέες γενιές των Κούρδων στην αλυτρωτική ιδεολογία και στην ένοπλη βία. Επιπλέον, η οικονομία της χώρας, ιδιαίτερα η τουριστική βιομηχανία, θα επηρεαστεί αρνητικά σε περίπτωση που διαιωνιστεί η σύγκρουση, ειδικότερα εάν η αντιπαράθεση μεταφερθεί στα αστικά κέντρα και στα τουριστικά θέρετρα της χώρας.   Η εκλογική ανάκαμψη των συντηρητικών στις κουρδικές περιοχές είναι άλλη μια παράμετρος που επιβάλλει στο ΚΔΑ ηπιότερη στάση στο Κουρδικό.

Το φιλοκουρδικό κόμμα θα πρέπει, επίσης, να αναθεωρήσει την στρατηγική του. Να πάρει ξεκάθαρες αποστάσεις από το ΠΚΚ και την πολιτική της απόσχισης. Ο Σελαχαντίν Ντεμιρτάς χρησιμοποίησε άτσαλα την ευκαιρία που του έδωσε  η κάλπη της 7^ης Ιουνίου. Όταν, απερίσκεπτα, έσπευσε πρώτος να αποκλείσει κάθε ενδεχόμενο συνεργασίας με το ΚΔΑ. Οφείλει, πλέον, να αντιληφθεί πως οι συντηρητικοί του ΚΔΑ παραμένουν η μόνη πολιτική δύναμη στην χώρα που μπορεί να προχωρήσει σε μια συμφωνία στο Κουρδικό. Σε αυτή την κατεύθυνση οφείλει να αξιοποιήσει με μεγαλύτερη συνέπεια το ευρωπαϊκό χαρτί, για να επηρεάσει το πλαίσιο της συζήτησης για την αναγνώριση και των σεβασμό των δικαιωμάτων του κουρδικού πληθυσμού.

….και το Κυπριακό

Η πολιτική του ΚΔΑ για την επίτευξη μιας ομοσπονδιακής λύσης, στο πλαίσιο που προδιαγράφει το Κοινό Ανακοινωθέν του Φεβρουαρίου του 2014, δεν μεταβάλλεται. Η νέα τουρκική κυβέρνηση δεν πρόκειται να αποχωρήσει από την διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού, ενόσω με αυτή την προοπτική διασυνδέονται ευρύτερες στρατηγικές επιδιώξεις της χώρας. Αντιθέτως, θα επιδιώξει επιτάχυνση της διαπραγματευτικής διαδικασίας.  Ο Φεριντούν Σινιρλίογλου που είναι ο βασικός εκφραστής αυτής της θεώρησης θα εξακολουθήσει να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, ακόμη και αν δεν διατηρήσει το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου εξωτερικών. Σε μια περίοδο όπου προδιαγράφονται σημαντικότατες εξελίξεις στις ευρωτουρκικές σχέσεις θα πρέπει να αναμένεται πως, αναπόφευκτα, θα ενταθούν και οι διπλωματικές διεργασίες για επίτευξη μιας συνολικής πολιτικής διευθέτησης στο Κυπριακό. Η θετική συγκυρία για το Κυπριακό παραμένει. 

Γράφει:  Σώτος Κτωρής