Η ιστορία της Ομοσπονδίας είναι στενά συνδεδεμένη με αυτή του σύγχρονου κράτους, η εμφάνιση του οποίου χρονολογείται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης.
Βασικό δομικό στοιχείο των πρώτων σύγχρονων κρατών ήταν η μονοεθνικότητα η οποία βέβαια προσεγγιζόταν με διάφορους τρόπους. Στις μορφές που εμφανίστηκαν, η προϋπόθεση του «μοναδικόυ έθνους» αποτέλεσε είτε τη βάση ίδρυσης του κράτους ή τον στοχευόμενο προσδιορισμό του.
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα κράτη ανέπτυξαν μηχανισμούς που λειτουργούσαν προς τη διαμόρφωση ομοιογένειας του πληθυσμού. Μερικοί τέτοιοι μηχανισμοί ήταν η επιβολή επίσημης γλώσσας και θρησκείας, ο καθορισμός ενιαίου εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και ο καθορισμός ενός και μόνο επιπέδου εξουσίας. Δεν είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό, ότι στην πράξη, το «μονοπώλιο» σε αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, το κατείχε η πλειοψηφούσα πληθυσμιακή ομάδα. Αργά ή γρήγορα, στις περισσότερες περιπτώσεις, αποδείχτηκε ότι, η προϋπόθεση της ομοιογένειας, ήταν η αιτία εσωτερικών συγκρούσεων. Συγκροτημένες ομάδες, στο εσωτερικό των κρατών, αρνούνταν την ακύρωση της ύπαρξης τους και επεδίωκαν την αναγνώριση και διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, μεγαλύτερη αυτονομία και πιο αποτελεσματική συμμετοχή στις δομές της εξουσίας. Το γεγονός αυτό έτριζε τα θεμέλια της ενότητας αλλά και της κρατικής κυριαρχίας.
Η Ομοσπονδία, εμφανίστηκε ως το αντίδοτο που μπορούσε να διορθώσει τις οργανικές διευθετήσεις του σύγχρονου κράτους, διατηρώντας ωστόσο τα δομικά χαρακτηριστικά του, καθιστώντας το πιο ισχυρό. Έχοντας ως βάση την αρχή του Ομοσπονδισμού (Federalism), δηλαδή του να μπορείς ταυτόχρονα να διοικείς σε δύο επίπεδα, της αυτοδιοίκησης και της αμοιβαιότητας, τα συντάγματα των Ομοσπονδιακών κρατών κατανέμουν τις αρμοδιότητες με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει αποτελεσματική συμμετοχή στην εξουσία των διαφόρων μερών που συγκροτούν την Ομοσπονδία.
Καμιά Ομοσπονδιακή δομή δεν είναι όμοια με κάποια άλλη αφού ο χαρακτήρας των μερών που την αποτελούν διαφέρει κατά περίπτωση. Για αυτό το λόγο συναντούμε Ομοσπονδίες όπου οι συνιστώσες ομάδες διαφέρουν στη γλώσσα, στην εθνική καταγωγή, στη θρησκεία, στην ιστορική διαδρομή, στην οικονομία, στις ιδιαιτερότητες της γεωγραφίας ή και σε συνδυασμό αυτών των χαρακτηριστικών. Συναντούμε, επίσης, Ομοσπονδίες που αποτέλεσαν την μετεξέλιξη ενιαίων κρατών αλλά και κάποιες που προέκυψαν από την απόφαση ξεχωριστών κρατών να συνενωθούν σε ένα.
Παρά το γεγονός ότι καμία Ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς όμοια με κάποια άλλη, εντούτοις υπάρχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά που συναντούνται σε όλες. Ένα από αυτά είναι ότι σε κάθε σημείο του εδάφους ασκούνται ταυτόχρονα δύο επίπεδα εξουσίας, ένα από την κεντρική κυβέρνηση και ένα από την τοπική. Ομοσπονδία χωρίς εδαφικό διαχωρισμό δεν υπάρχει. Κατά συνέπεια όταν γίνεται αναφορά σε Ομοσπονδία, είναι αυτονόητο ότι γίνεται λόγος μια κρατική δομή με δύο ή περισσότερες περιφέρειες. Το αντίστοιχο παράδειγμα μιας μονοπεριφερειακής δομής φέρει την ονομασία Συναινετική Δημοκρατία ή Consociationalism και διαφέρει ουσιαστικά από την Ομοσπονδία. Βασικό στοιχεία αυτής της δομής είναι η συγκυβέρνηση σε ένα επίπεδο εξουσίας από όλες τις ομάδες που αναγνωρίζονται στο Σύνταγμα διατηρώντας το δικαίωμα της αρνησικυρίας, έκαστη, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Έθνών, σε Παγκόσμιο επίπεδο, αριθμούν 5000 εθνικές ομάδες που διαβιώνουν εντός των συνόρων 190 κρατών. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι η Παγκόσμια Ειρήνη δεν μπορεί να δομηθεί ούτε στη βάση του πολυτεμαχισμού του πλανήτη σε χιλιάδες κράτη με κοινά εθνικά χαρακτηριστικά αλλά ούτε στο σχηματισμό μεγάλων κρατών όπου οι διάφορες ομάδες θα ακυρώνονται από την επιβολή της εξουσίας για να ομογενοποιηθούν σε ένα κοινό έθνος. Σήμερα, περισσότερες από 25 χώρες με πληθυσμό που ξεπερνά το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού εφαρμόζουν ομοσπονδιακά συστήματα. Ανάμεσα τους περιλαμβάνονται μερικά από τα ισχυρότερα κράτη του πλανήτη όπως οι Η.Π.Α., η Γερμανία, η Ρωσία και η Ινδία. Αν ληφθεί υπόψη, επίσης, το γεγονός ότι η αποτελεσματική συμμετοχή, στους κρατικούς θεσμούς, όλων των ομάδων που συναποτελούν μια ομοσπονδία, αποτελεί εν γένει προϋπόθεση, τότε διαπιστώνεται η σημασία του ρόλου αυτού του είδους πολιτειακής δομής στη διατήρηση της παγκόσμιας τάξης και ασφάλειας.
Στην περίπτωση της Κύπρου η Ομοσπονδία αποτελεί τη μόνη επιλογή. Οι συνέπειες του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής, τα 42 χρόνια κατοχής και ο βίαιος διαχωρισμός του Κυπριακού λαού καθιστούν την Ομοσπονδίακη διευθέτηση ως το μοναδικό αντίδοτο απέναντι στη διχοτόμηση. Η διζωνική, δικοινοτική Ομοσπονδία, που εκτός των άλλων αποτελεί την επίσημη στρατηγική της ελληνοκυπριακής πλευράς από το 1977 είναι η πιο λειτουργική αλλά και η λιγότερη πολύπλοκη μορφή Ομοσπονδίας που μπορεί να υπάρξει για τη δική μας περίπτωση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι να συνυπάρξουμε, αφενός χωρίς να απολέσουμε τα ιδιαίτερα μας χαρακτηριστικά και αφετέρου θέτοντας κοινές προοπτικές για ένα καλύτερο ειρηνικό μέλλον, στην επανενωμένη μας πατρίδα επενδύοντας σε στοιχεία που θα τονίζουν την ενότητα και θα αποκλείουν το διαχωρισμό και τις ξένες επεμβάσεις.
Γράφει: Πέτρος Κλεάνθους
