Το δίλημμα του φυλακισμένου είναι ίσως η πιιο γνωστή εφαρμογή της θεωρίας των παιγνίων.
Στο δίλημμα του φυλακισμένου (ή τουλάχιστον σε μια από τις εκδοχές του) τα δεδομένα έχουν εξής: Δύο ατομα, ας πούμε ο Χάρης και ο και ο Αλέξανδρος συλλαμβάνονται από ένα δικτατορικό καθεστώς, κρατούνται χωριστά και κατηγορούνται ότι συνωμοτούσαν εις βάρος του καθεστώτος. Οι κατηγορίες είναι ψευδείς, τα δύο αυτά άτομα δεν συνδέονται μεταξύ του, όμως συνειδητοποιούν γρήγορα ότι οι δεσμώτες τους δεν ενδιαφέρονται για την αλήθεια. Ενδιαφέρονται να αποκαλύψουν μια συνωμοσία και προτείνουν στον καθένα από τους δύο φυλακισμένους τα εξής δεδομένα.
Αν ο ένας ομολογήσει και αν ο άλλος δεν ομολογήσει, ο πρώτος θα αφεθεί ελεύθερος και εκείνος που δεν ομολόγησε θα καταδικαστεί σε 10 χρόνια φυλακή. Αν ομολογήσουν και οι δύο θα καταδικαστούν και οι δύο από 5 χρόνια φυλακή Αν και οι δύο δεν ομολογήσουν, θα τους κρατήσουν φυλακή για ένα χρόνο Το ερώτημα λοιπόν είναι τι συμφέρει λογικά στο φυλακισμένο. Η λύση είναι η εξής: Από τη πλευρά του Χάρη υπάρχουν δύο πιθανότητες στο τι θα κάνει ο Αλέξανδρος. Αν ο τελευταίος ομολογήσει, τότε συμφέρει στον Χάρη επίσης να ομολογήσει. Θα φάνε έτσι από 5 χρόνια, αλλά αν δεν ομολογούσε ο Χάρης θα καταδικαζόταν σε 10 χρόνια. Αν τώρα ο Αλέξανδρος δεν ομολογήσει, πάλι συμφέρει στον Χάρη να ομολογήσει. Έτσι θα αφεθεί ελεύθερος και ο άλλος θα φάει 10 χρόνια. (Αν ομολογούσε ούτε ο Χάρης η ποινή τους θα ήταν από ένα χρόνο). Άρα και στις δύο περιπτώσεις συμφέρει στο Χάρη να ομολογήσει. Επειδή όμως την ίδια ανάλυση θα κάνει και ο Αλέξανδρος, στο τέλος θα βρεθούν καταδικασμένοι σε 5 χρόνια ο καθένας. Θα βρεθούν δηλαδή στην τρίτη χειρότερη εξέλιξη (1η ελεύθερος, 2η έναν χρόνο φυλακή, 3η πέντε χρόνια φυλακή, 4η 10 χρόνια φυλακή) Μπορούσαν να πετύχουν κάτι καλύτερο;. Η απάντηση είναι ναι αν καταφέρουν να έχουν επικοινωνία. Θα μπορούσαν να συμφωνήσουν να μην ομολογήσει κανείς. Έτσι θα πετύχαιναν την δεύτερη καλύτερη λύση με ένα χρόνο φυλακή για τον καθένα. Προσέξετε όμως ένα σοβαρό κίνδυνο: Παρά τη συμφωνία, ο ένας από τους δύο θα μπορούσε να μην κρατήσει την υπόσχεση του, να ομολογήσει την τελευταία στιγμή και να τη φέρει στον άλλο που θα καταδικαστεί σε 10 χρόνια ενώ εκείνος θα απελευθερωθεί. Ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα από αυτήν την ιστορία; Ότι η συνεργασία μπορεί να αποδώσει όχι το άριστο αποτέλεσμα για το άτομο, αλλά καλύτερο αποτέλεσμα από ότι ο ανταγωνισμός. Όμως για αν γίνει κάτι τέτοιο χρειάζονται εξασφαλίσεις ότι κάποιος δε θα μπορεί να αθετήσει την τελευταία στιγμή τη συμφωνία. (Στην πολιτική θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου τις εξασφαλίσεις αυτές τις παρέχει το οργανωμένο Κράτος και οι νόμοι του).
Το δίλημμα του φυλακισμένου παρουσιάζει ενδιαφέρουσες ομοιότητες με την κατάσταση στην οποία έχει βρεθεί το κυπριακό πρόβλημα. Για το κάθε ένα από τα δύο μέρη υπάρχουν τέσσερις πιθανότητες:
Α) Η πλήρης επικράτηση του έναντι του άλλου (Στη δική μας περίπτωση η άσκηση της αρχής της πλειοψηφίας σε όλη την Κύπρο χωρίς περιορισμούς.
Β) Μια συμβιβασμός ό οποίος εξασφαλίζει κάποια από όσα επιδιώκει η κάθε κοινότητα ενώ η ίδια δίνει εκείνα που δε θεωρεί καταστροφή να τα δώσει.
Γ) Η διατήρηση της παρούσας κατάστασης με αρνητικό για μας την κατοχή και για τους Τουρκοκύπριους τη μη αναγνώριση του πολιτικού μορφώματος.
Δ) Η πλήρης επικράτηση του αντιπάλου πράγμα που για τους Ε/Κύπριους θα σήμαινε μάλλον εγκατάλειψη της Κύπρου. Πιθανόν δε το ίδιο να ισχύσει για πολλούς Τουρκοκύπριους.
Το πρόβλημα, είναι ότι αν οι δύο παίκτες επιδιώξουν το maximum (Α), θα μείνουν με το (Γ). (Όπως είναι τα δεδομένα το μάξιμουμ για την κάθε κοινότητα θα εμποδιστεί από την άλλη πλευρά.) Λογικά, οι δύο κοινότητες θα επιδιώκουν τώρα το (Β) το οποίο όμως απαιτεί συμβιβασμούς, καλή διάθεση και προπαντός μηχανισμούς που θα εγγυούνται ότι τα συμφωνηθέντα θα τηρηθούν και η λύση θα εφαρμοστεί ομαλά. Έχω την εντύπωση ότι πολλοί ελληνοκύπριοι, του γράφοντος συμπεριλαμβανομένου, απέρριψαν το Σχέδιο Αννάν ακριβώς διότι δεν υπήρχαν αυτές οι διασφαλίσεις ότι η συμφωνία θα εφαρμοζόταν χωρίς καθυστερήσεις, υπαναχωρήσεις και υπονόμευση. Η ανησυχία αυτή είναι σημαντική και για ένα άλλο λόγο. Ακριβώς όπως το δίλημμα του φυλακισμένου, μπορεί να συνεργαστείς με καλή διάθεση σε ένα συμβιβασμό, αλλά αν η συμφωνία δεν μπορεί να επιβληθεί, τότε θα βρούμε τον εαυτό μας όχι στη δεύτερη καλύτερη θέση αλλά στη χειρότερη θέση. Ο συμβιβασμός λοιπόν μπορεί να αποδώσει, όταν οι διαδικασίες που θα επιφέρουν τα οφέλη του θα είναι εξασφαλισμένες.
Γράφει: Πάμπος Παπαγεωργίου
