Η θεωρία του Μαύρου Κύκνου, που διατύπωσε το 2007 ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ στο βιβλίο του The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable, περιγράφει την αδυναμία του ανθρώπου να προβλέψει κάποια ξαφνικά γεγονότα ή συμβάντα, που όμως είναι ικανά να προκαλέσουν µια δραματική αλλαγή στην ιστορία.
Ο Ν. Ταλέμπ ονόμασε τα σπάνια αυτά συμβάντα Μαύρους Κύκνους. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Μαύρου Κύκνου είναι ο τεράστιος αντίκτυπος και οι πολύ σοβαρές συνέπειες που επιφέρει.
Ο Μαύρος Κύκνος δημιουργείται όταν το χάσμα ανάμεσα σε αυτό που ξέρουμε και αυτό που δεν ξέρουμε γίνεται επικίνδυνα μεγάλο. Το τι θεωρείται Μαύρος Κύκνος έχει να κάνει με το απροσδόκητο και το μέγεθος των επιπτώσεων που επιφέρει. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες). Μια από τις ιδιότητες του Μαύρου Κύκνου είναι η ασυμμετρία στις συνέπειες – θετικές ή αρνητικές.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Μαύρου Κύκνου:
α) Απ’ τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε· απ’ την άλλη, υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα και την πιθανότητα να είμαστε λανθασμένοι. Υποεκτιμούμε τα ρίσκα, δεν αξιολογούμε σωστά τις πιθανότητες.
β) Υπάρχουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Γεγονότα που θεωρούνται σπάνια και δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες αυτά να συμβούν. Μπορούμε όμως να έχουμε μια γενική ιδέα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τις πιθανές συνέπειες και να είμαστε προετοιμασμένοι. Μπορούμε να κατανοήσουμε τη ‘δυναμική’ του φαινομένου και να μετατρέψουμε ένα Μαύρο Κύκνο σε Γκρίζο Κύκνο.
γ) Υπάρχουν όμως και γεγονότα (θετικά ή αρνητικά) που είναι αδύνατο να προβλέψουμε – εντελώς άγνωστα, τυχαία συμβάντα– αλλά έχουν τεράστιο αντίκτυπο.
Η νέα Διάσκεψη για το Κυπριακό στο Crans-Montana της Ελβετίας έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός Μαύρου Κύκνου – θετικού Μαύρου Κύκνου για την Τουρκία, αρνητικού Μαύρου Κύκνου για την ελληνοκυπριακή πλευρά και την Ελλάδα.
Τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού συναποτελούν εκατοντάδες ζητήματα που χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα και αλληλεξάρτηση. Τα αλληλένδετα και αλληλοεπηρεαζόμενα θέματα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, σε συνδυασμό με τις ασύμμετρες αβεβαιότητες, τη ρευστότητα, την μεταβλητότητα και τον παράγοντα χρόνο, αυξάνουν το ρίσκο με γεωμετρική πρόοδο.
Στο εκρηκτικό κλίμα του Crans-Montana θα πρέπει να αναμένεται να υπάρξει βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα.
Tο γεγονός ότι η νέα διπλωματική κορύφωση στη Γενεύη είναι πολύ κοντά χρονικά με την ερευνητική γεώτρηση της γαλλικής εταιρείας TOTAL στο θαλάσσιο τεμάχιο 11 της κυπριακής ΑΟΖ καθιστά το σκηνικό των διαπραγματεύσεων ακόμη πιο ρευστό και αβέβαιο.
Τέτοια συστήματα είναι εξαιρετικά επικίνδυνα αφού χαρακτηρίζονται από χαοτικές, περίπλοκες και ακραίες καταστάσεις. Οι συνθήκες αυτές ενθαρρύνουν την εμφάνιση Μαύρων Κύκνων που μπορούν να αλλάξουν δραματικά τα δεδομένα – τα γεγονότα και οι εξελίξεις δεν μπορούν να προβλεφθούν με βάση την παρατήρηση του παρελθόντος.
Ο Ν. Ταλέμπ χρησιμοποιεί τον όρο Extremistan (Εξτρεμοχώρα) για να χαρακτηρίσει καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα, ασύμμετρους κινδύνους και δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Η Άγκυρα επιδιώκει με τη λύση του Κυπριακού να:
1.Αποκτήσει το στρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου.
2.Ενισχύσει το γεωπολιτικό της βάρος στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα στους τομείς της ασφάλειας και της ενέργειας.
3.Αποκόψει ένα κρίκο της αλυσίδας των Ελληνικών νησιών, που περιβάλλουν την Τουρκία από Δυσμάς και Νότου.
4.Ακυρώσει τη δυνατότητα της Ελλάδας να εκμεταλλευτεί τον υποθαλάσσιο της πλούτο που αρχίζει από την Κύπρο και φθάνει στο Αιγαίο.
5.Χρησιμοποιεί τους Τουρκοκύπριους για να συγκυβερνά στην ΕΕ.
Στόχος της Τουρκίας στις διαπραγματεύσεις είναι να εκμηδενίσει τη βιωσιμότητα της λύσης. Οι παράλογες αξιώσεις και μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Τουρκίας σε όλα τα επίπεδα –εξουσιών, θεσμών και οικονομίας– καθιστούν το σχέδιο λύσης εξαιρετικά εύθραυστο και δυσλειτουργικό.
Το Κεφαλαίο της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα σε έναν από τους βασικούς πυλώνες –Εσωτερική Ασφάλεια, Εξωτερική Ασφάλεια, Ασφάλεια Εφαρμογής της λύσης, Συνταγματική Ασφάλεια– μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση του όλου οικοδομήματος.
Τυχόν μεταβατικές ρυθμίσεις καθόσον αφορά στην εφαρμογή της λύσης –ιδιαίτερα για την αποχώρηση των Τουρκικών στρατευμάτων κατοχής– θα αποτελέσουν θανάσιμη παγίδα για τη νέα ομοσπονδιακή Κύπρο λόγω της αναξιοπιστίας, του αναθεωρητισμού, της ισχύος και της επιθετικότητας της Τουρκίας.
Το ζητούμενο είναι να διαφυλάξουμε τα εθνικά μας συμφέροντα ακόμη και στο χειρότερο δυνατό σενάριο στο Crans-Montana: παράλογες αξιώσεις της Τουρκίας, ναυάγιο διαπραγματεύσεων, blame game, κίνδυνος θερμού επεισοδίου.
Η πρόταξη –από την ελληνοκυπριακή πλευρά και την Ελλάδα– της αναγκαιότητας για επιστημονική τεκμηρίωση της βιωσιμότητας της λύσης μπορεί να αποτελέσει την κίνηση ματ στο end game της Γενεύης. Υπάρχουν τα κατάλληλα διαγνωστικά εργαλεία για αξιολόγηση, με μαθηματική ακρίβεια, της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού.
Πάντοτε θα υπάρχουν ρίσκα που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε και κίνδυνοι που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Όμως μπορούμε να είμαστε προετοιμασμένοι για το άγνωστο και τους κινδύνους που δεν φαίνονται.
Η Κύπρος είναι σε απόσταση αναπνοής από την Τουρκία ενώ, λόγω και της γεωπολιτικής ρευστότητας, στο προσεχές μέλλον οι κίνδυνοι στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής θα είναι πολλαπλάσιοι.
Με τη βοήθεια του μοντέλου Antifragility του N. Ταλέμπ, μπορούμε να θωρακίσουμε τη λύση του Κυπριακού ώστε να αντέξει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες. Μια antifragile λύση δεν θα είναι απλά ανθεκτική (robust) αλλά θα γίνεται καλύτερη με το χρόνο.
Όπως υπογραμμίζει ο N. Ταλέμπ, όταν κάτι είναι antifragile επωφελείται από την αβεβαιότητα, την τυχαιότητα, το άγνωστο και τον χρόνο αφού μέσα από τις παραμέτρους αυτές προκύπτουν νέες και περισσότερες ευκαιρίες. Αντίθετα, το εύθραυστο (fragile) παθαίνει ζημιά από την ρευστότητα, την μεταβλητότητα, την αστάθεια και την ανωμαλία.
Η στρατηγική ανθεκτικότητας Antifragility του N. Ταλέμπ έχει διττό στόχο. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι θετικό, πρέπει να είμαστε όσο το δυνατό πιο ανοικτοί ώστε να επωφεληθούμε – να είμαστε ανοικτοί σε ευκαιρίες. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι αρνητικό, πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί, ώστε να μειώσουμε στο ελάχιστο τις αρνητικές συνέπειες – να μην προκληθεί μόνιμη ζημιά.
Μελέτες των κορυφαίων εμπειρογνώμων παγκοσμίως στο τομέα της πρόβλεψης και της λήψης αποφάσεων επιβεβαιώνουν τις βασικές αρχές της θεωρίας του Μαύρου Κύκνου.
Στο βιβλίο τους Superforecasting: The Art and Science of Prediction, οι Καθηγητές Tetlock και Gardner παρουσιάζουν τα ευρήματα διεθνούς έρευνας, η οποία διήρκεσε είκοσι χρόνια, όπου καταδεικνύονται τα σοβαρά λάθη των πολιτικών και των ειδικών εμπειρογνωμόνων όσον αφορά στην πρόγνωση γεγονότων οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής φύσης.
Ο Νομπελίστας Daniel Kahneman –στο βιβλίο του Thinking, Fast and Slow– αποδίδει την αποτυχία των προβλέψεων στην τάση να υποεκτιμούμε ή να υπερεκτιμούμε τα διάφορα φαινόμενα, γεγονότα και καταστάσεις. Η λήψη αποφάσεων πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων και τον αντίκτυπο, τη σοβαρότητα των συνεπειών. Η πολυπλοκότητα και η ασυμμετρία οδηγούν σε τεράστια σφάλματα.
Γράφει: Νίκος Γ. Σύκας
