«…Αυτοί είναι αυτοί που τους αγνοούμε… δεν προσέχουμε καν την ύπαρξη τους. Αυτοί. Η γυναίκα που προσέχει το παιδί μας, η Νερμίν… Ο φύλακας της πολυκατοικίας μας, ο Καντίρ… Η Χατιτζέ που δουλεύει στη βιοτεχνία 12 ώρες ανασφάλιστη… Η μάνα της, η Μελιχά… Η αδελφός της, ο Σανλί… ο κ. Νετζατί, συνταξιούχος… Ο οδηγός του λεωφορείου, ο πυροσβέστης, ο οικοδόμος. Αυτοί. Αυτοί που έχουν έρθει από ‘μακριά’. Οι άνθρωποι που στις δουλειές τους δεν χρειάζονται CV… Αυτοί που ζουν στην Πόλη και βλέπουν τη θάλασσα μια φορά το χρόνο… Που δεν κοιτούν το ίντερνετ. Δεν ξέρουν από τουίτερ-ξετουίτερ… Πόδια κουρασμένα… Χέρια ροζιασμένα…».
Τα πιο πάνω, μεταξύ άλλων, έγραφε ο νεαρός ακτιβιστής του Γκεζί, Τεκίν Όζλαπ, στο προσωπικό του μπλοκ, περιγράφοντας το τεράστιο πλήθος (2 εκατομμύρια) στο τελευταίο προεκλογικό συλλαλητήριο του ΑΚΡ στην Κωνσταντινούπολη. Όπως ο ίδιος μαρτυρεί, αν και ακτιβιστής του Γκεζί, ήθελε να δει από κοντά την «σιωπηλή» συντηρητική πλειοψηφία της Τουρκίας, ήθελε να την περιγράψει με δικά του λόγια και να καταλάβει καλύτερα πως μπορεί το ΑΚΡ να πραγματοποιεί τόσο μαζικά συλλαλητήρια. Τελικά, το βράδυ των δημοτικών εκλογών στις 30 Μαρτίου, ο Τεκίν όπως και τόσοι άλλοι Τεκίν, έγιναν μάρτυρες ακόμα μιας εκλογικής επιτυχίας του «τόσο αντιπαθητικού» για αυτούς Πρωθυπουργού. Έγιναν μάρτυρες της επαναλαμβανόμενης «επιστροφής» της μεγάλης συντηρητικής μάζας της περιφέρειας στο κέντρο της πολιτικής ζωής της Τουρκίας.
Ο «καπάνταης» και η οικονομία του
Αν θα μπορούσε κάποιος μονολεκτικά να αναφέρει το νικητή των δημοτικών εκλογών θα έλεγε «Έρντογαν». Αν επίσης μονολεκτικά ήθελε να αναφέρει τον ηττημένο θα έλεγε απλά «Γκιουλέν». Τα ονόματα που απασχόλησαν όσο τίποτε άλλο την επικαιρότητα της χώρας – και όχι μόνο – το τελευταίο χρονικό διάστημα, ήταν παράλληλα οι άξονες καθορισμού του πλαισίου μέσα στο οποίο πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές. Η ενδοϊσλαμική αντιπαράθεση έφτασε σε τέτοια σημεία που ανάγκασε όλες τις πολιτικές δυνάμεις να τοποθετηθούν σε σχέση με αυτή. Το σημείο αυτό αποκτά ίσως στρατηγική σημασία για το μέλλον της Τουρκίας, αφού το σύνολο των εκλογικών αναμετρήσεων (δημοτικές, προεδρικές, γενικές) αναμένεται να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τους προσανατολισμούς της χώρας για την επόμενη δεκαετία. Είναι επίσης σημαντικό γιατί επαληθεύει τη συντηρητική πλειοψηφία ως το επίκεντρο του συστήματος αναγκάζοντας ακόμα και την αξιωματική αντιπολίτευση να κινηθεί δεξιότερα στον πολιτικό χάρτη.
Ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας επιβεβαιώνεται ως ο ισχυρότερος παράγοντας της πολιτικής ζωής. Οι δικές του δραστηριότητες, αποφάσεις και παρεμβάσεις κινητοποιούν αυτόματα ολόκληρο το πολιτικό σύστημα και καθορίζουν την επικαιρότητα. Ο «καπάνταης» από τη «σκληρή» γειτονιά Κασίμπασια της Πόλης, επιτυγχάνει παρά τη φθορά, να προκαλεί την ταύτιση του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας στο πρόσωπό του. Για τις χιλιάδες «Νερμίν και Χατιτζέ» ο Πρωθυπουργός είναι «ο Ταγίπ τους» που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εμπλέκεται σε σκάνδαλα διαφθοράς. Στη χειρότερη των περιπτώσεων «μπορεί να τα έφαγε, αλλά τουλάχιστον δουλεύει». Αυτή η λαϊκή τουρκική ρήση, επιβεβαιώνει ότι η δωδεκάχρονη διακυβέρνηση του ΑΚΡ άφησε πίσω της τη σχετική διάχυση της ευημερίας προς την Ανατολία. Μέσα από ένα τεράστιο δίκτυο κρατικής και κομματικής «φιλανθρωπίας», μέσα από την κινητοποίηση ενός μεγάλου μηχανισμού ισλαμικών εθελοντικών οργανώσεων, το ΑΚΡ εδραίωσε μια «παθητική επανάσταση»: δηλαδή την αφομοίωση των αντιδράσεων ενός μέρους των φτωχότερων στρωμάτων του πληθυσμού απέναντι στον προκλητικό πλουτισμό της ισλαμικής ελίτ. Για αυτό το λόγο, η αυταρχική στροφή σε ζητήματα όπως η απαγόρευση του τουϊτερ και της έκτρωσης, οι «οδηγίες» για τρία παιδιά και η «ποινικοποίηση» του ντεκολτέ, παραμένουν θέματα προτεραιότητας μόνο για ένα κομμάτι της κοινωνίας. Όμως για ένα άλλο, ίσως και μεγαλύτερο κομμάτι, τα θέματα αυτά μπορούν να γίνονται ανεκτά εφόσον διασφαλίζονται τα σοβαρότερα.
Η «στάσιμη» αντιπολίτευση
Το αποτέλεσμα των εκλογών δημιουργεί ανακατατάξεις στο χώρο της αντιπολίτευσης. Ιδιαίτερα το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα επέλεξε την πλήρη ταύτιση με την κοινότητα Γκιουλέν ενώ δεν κατάφερε να απομακρυνθεί παρά τις προσπάθειες από το παλιό κεμαλικό προφίλ. Η αύξηση των ποσοστών του περιορίζεται σε χώρους όπου επέλεξε υποψήφιους του ευρύτερου συντηρητικού χώρου, στοιχείο ενδεικτικό της γενικότερης κατάστασης της Τουρκίας. Το κόμμα παραμένει σταθερό στα δυτικά παράλια που αποτελούν τα παραδοσιακά του κάστρα. Το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης συνεχίζει να έχει μερικές απώλειες προς το κυβερνών κόμμα, αλλά να παραμένει ισχυρό στα δικά του «κάστρα» στην Κεντρική Ανατολία. Το κόμμα του Μπαχτσελί είναι ένα από τα πρώτα «θύματα» των κοινωνικών αλλαγών της τελευταίας εικοσαετίας στην Τουρκία με την εκλογική του βάση να μετασχηματίζεται: μερίδα των «θρησκευόμενων» εθνικιστών συσπειρώνεται στο ΑΚΡ, ενώ μερίδα των «κοσμικών» εθνικιστών μετατρέπεται σε πεδίο ανταγωνισμού με το Ρεπουμπλικανικό. Τα δύο μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης αναγκάζονται εκ των πραγμάτων σε μια νέα στρατηγική εάν επιθυμούν να αμφισβητήσουν την ηγεμονία του πολιτικού Ισλάμ. Για να τα καταφέρουν θα πρέπει να αλλάξουν προτεραιότητες και να αποφύγουν την επικέντρωση σε ζητήματα ταυτότητας και αξιών, τα οποία αποτελούν το «γήπεδο» του Έρντογαν.
Οι Κούρδοι: Μια στρατηγική δύναμη
Τα ποσοστά του Κόμματος Ειρήνης και Δημοκρατίας παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη σταθερότητα τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό είναι μέρος της επιτυχίας του ΡΚΚ αλλά και ολόκληρου του κουρδικού κινήματος σε σχέση με την τακτική επιβίωσης και συμμαχιών που ακολουθούν σε ολόκληρη την περιοχή. Το κουρδικό κίνημα επιδίωξε να μείνει μακριά από την ενδοϊσλαμική αντιπαράθεση, ιδιαίτερα σε συγκυρίες όπου η σοβαρότερη ίσως διαδικασία στο Κουρδικό παραμένει ζωντανή. Το ίδιο έπραξε και την περίοδο του Γκεζί. Είναι γεγονός ότι ο στόχος της κοινότητας Γκιουλέν για απομάκρυνση του Πρωθυπουργού, γεννά τις προοπτικές αδιεξόδου στις όποιες ελπίδες υπάρχουν αναφορικά με το διάλογο που έχει ξεκινήσει μεταξύ του τουρκικού κράτους και του Οτζαλάν. Τα ποσοστά του κόμματος, επαναβεβαιώνουν όχι μόνο την κυριαρχία του στις κουρδικές περιοχές της χώρας, αλλά το μετατρέπουν και σε στρατηγικό παράγοντα που θα επηρεάσει σημαντικά την πορεία των συμμαχιών ενόψει των επερχόμενων προεδρικών εκλογών του Αυγούστου.
Ο «πόλεμος» τώρα ξεκινά
Οι δημοτικές εκλογές φαίνεται να παγιώνουν μια πραγματικότητα που δύσκολα θα αλλάξει στο άμεσο μέλλον: μια πρωτόγνωρη πόλωση η οποία περιορίζεται στον άξονα «υπέρ» και «εναντίον» του Έρντογαν. Ο Πρωθυπουργός είναι αποφασισμένος να τελειώσει αυτό που άρχισε με τις δημοτικές, να καταφέρει το οριστικό «ξήλωμα» της κοινότητας Γκιουλέν από τον κρατικό μηχανισμό. Την ίδια στιγμή ακόμα τρία ζητήματα φαίνεται να αποτελούν πηγή εντάσεων: Οι προεδρικές εκλογές του Αυγούστου, η διαδικασία στο Κουρδικό και η Συρία. Σε σχέση με τις προεδρικές, η πρώτη επιλογή Έρντογαν είναι η δική του υποψηφιότητα σε συνδυασμό με την ενίσχυση των εξουσιών του αξιώματος του Προέδρου. Η δεύτερη του επιλογή είναι η αλλαγή του εσωτερικού κανονισμού του κόμματος και η παραμονή του στην Πρωθυπουργία μετά τις επόμενες γενικές εκλογές για ακόμα μια θητεία. Αυτό θα σημαίνει ότι μάλλον ο Γκιούλ θα είναι ο υποψήφιος της ισλαμικής παράταξης. Πάντως σε κάθε περίπτωση, η αναζήτηση συμμαχιών επανέρχεται στο προσκήνιο και καθορίζει τη στρατηγική των κομμάτων το επόμενο χρονικό διάστημα. Μια σοβαρή προοπτική είναι η παραχώρηση ενός τύπου ευρείας αυτονομίας στους Κούρδους με την προοπτική «σιωπηλής» στήριξης του υποψήφιου του ΑΚΡ στις προεδρικές. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι επόμενοι μήνες αποκτούν καθοριστική σημασία για το μέλλον της χώρας. Η σημασία επικεντρώνεται στην εξέλιξη και τη θεμελίωση των εσωτερικών δυναμικών, των χαρακτηριστικών και των ισορροπιών της κοινωνίας στην Τουρκία, στοιχεία που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα επηρεάζουν και την εξωτερική της πολιτική.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
