Στο κλισιοσκόπιο:
Ως κεραυνός εν αιθρία παραλήφθηκε την προηγούμενη Παρασκευή από τα τρία δημόσια πανεπιστήμια η πρόταση νόμου κόμματος με την ακόλουθη (ως πρώτη μόνο) τροποποίηση στους βασικούς νόμους των πανεπιστημίων: “Οι θέσεις Καθηγητή και Αναπληρωτή Καθηγητή είναι μόνιμες, ενώ οι θέσεις Επίκουρου Καθηγητή και Λέκτορα είναι μη μόνιμες και πληρούνται με σύμβαση που ανανεώνεται σύμφωνα με τους όρους που προβλέπονται σε Κανονισμούς”. Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στην εύλογη υπόθεση ότι δεν πρόκειται περί τυπογραφικού λάθους.
Για όσους δεν γνωρίζουν, οφείλει να διευκρινισθεί εξαρχής ότι η πρώτη τροποποίηση στην πρόταση δεν είναι κάτι καινούργιο. Αποτελεί ακριβώς το καθεστώς που είχαν οι Επίκουροι Καθηγητές και Λέκτορες σύμφωνα με τον ιδρυτικό Νόμο του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθεστώς που δεν προέβλεπε και δεν επέτρεπε τις ανελίξεις του Ακαδημαϊκού Προσωπικού. Χρειάστηκαν μερικά χρόνια διαπραγματεύσεων με τους τότε πολιτειακούς και κοινοβουλευτικούς ιθύνοντες και σκληρών αγώνων για να πετύχουμε (περί το 2001) αλλαγή του Νόμου για τη διασφάλιση της δυνατότητας ακαδημαϊκών ανελίξεων μέσω του παγκοσμίως καθιερωμένου συστήματος ανελίξεων “tenure-track”: οι Επίκουροι Καθηγητές και Λέκτορες αξιολογούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να ανελιχθούν τελικά στη βαθμίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή μόνον αν οι αξιολογήσεις (οι οποίες, σημειωτέον, γίνονται από διεθνείς επιτροπές) επιτύχουν∙ εάν αποτύχουν, η υπηρεσία του Επίκουρου Καθηγητή και Λέκτορα τερματίζεται αυτοδικαίως. Η τότε αλλαγή του Νόμου διασφάλιζε ταυτόχρονα τα συνταξιοδοτικά ωφελήματα των Επικούρων Καθηγητών και Λεκτόρων αφού καταργούσε τη διάκριση μεταξύ μονίμων και μη μονίμων θέσεων Ακαδημαϊκού Προσωπικού, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα ότι όλες οι θέσεις είναι πλέον συνδυασμένες.
Το σύστημα ανελίξεων “tenure-track” δεν είναι απλά μια τυπική συλλογή διαδικασιών και κριτηρίων για την ανέλιξη του Ακαδημαϊκού Προσωπικού, που θα (φαινόταν να) αντιστοιχούσε με τις διαδικασίες και τα κριτήρια προαγωγών στη Δημόσια Υπηρεσία∙ δεν ήταν, ωστόσο, λίγοι εκείνοι που το εξέλαβαν, και το εκλαμβάνουν ακόμη, όπως φαίνεται, έτσι. Οι ανελίξεις του Ακαδημαϊκού Προσωπικού δεν είναι παρά η ανέλιξη του Πανεπιστημίου: Επειδή, απλά, προϋπόθεση για την ανέλιξη του Ακαδημαϊκού Προσωπικού αποτελεί το υψηλοτάτου επιπέδου και διεθνούς αναγνώρισης ερευνητικό και διδακτικό έργο. Είναι, όμως, τέτοιο και μόνο τέτοιο έργο που μπορεί να προαγάγει, να δώσει ώθηση προς τα εμπρός, να βάλει στο χάρτη και να χαρίσει αναγνώριση και διακρίσεις σε ένα Πανεπιστήμιο. Χωρίς, επομένως, σύστημα ακαδημαϊκών ανελίξεων, ένα Πανεπιστήμιο είναι καταδικασμένο σε ερευνητικό μαρασμό και στασιμότητα, και στην εξίσωσή του με διδασκαλείο που θα είχε, ως κύρια αποστολή, τη μαζική απονομή (ενδεχομένως και τριετών) πτυχίων. Αυτό είναι άραγε το όραμα της Βουλής των Αντιπροσώπων για τα δημόσια πανεπιστήμια της Κύπρου;
Δεν θα έπρεπε, άραγε, μία τόσο δραματική μεταβολή του χαρακτήρα των δημοσίων πανεπιστημίων της Κύπρου (από ιδρύματα ερευνητικής και διδακτικής αριστείας σε χαμηλής στάθμης διδακτικά κολέγια) να είχεπροηγουμένως συζητηθεί, διεξοδικά και εξαντλητικά, όχι μόνο μέσα στα ίδια τα πανεπιστήμια αλλά και στα αρμόδια υπουργεία αφού ο χαρακτήρας των δημοσίων πανεπιστημίων αποτελεί (και πρέπει να αποτελεί) μέρος της κυβερνητικής πολιτικής; Είναι δυνατόν τα δημόσια πανεπιστήμια να πληροφορούνται την κατακρήμνιση του καθεστώτος τους μέσα από μια πρόσκληση σε συνεδρία κοινοβουλευτικής επιτροπής; Σε ποια χώρα που διεκδικεί σεβασμό από τους πολίτες της, και αξιοπρεπή θέση στον πανεπιστημιακό χάρτη, θα μπορούσαν να εξοστρακιστούν τα δημόσια πανεπιστήμια εν μία νυκτίκαι χωρίς προηγούμενο διάλογο;
H επίμαχη τροποποίηση δεν αποτελεί μόνο κατακρεούργηση (στην κυριολεξία) των δημοσίων πανεπιστημίων της Κύπρου. Αποτελεί, ως ρύθμιση που μεταβάλλει το ισχύον καθεστώς κατά τρόπο μόνιμο και δυσμενή, λαίλαπα κατά του Ακαδημαϊκού Προσωπικού. Αυτό καθώς η ρύθμιση συνοδεύεται με αντίστοιχη τροποποίηση που περιορίζει ουσιαστικά τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα και τα δικαιώματά του σε φιλοδώρημα, αλλά και τη γενικότερη «μεταχείρισή» του, σε εκείνα που έχουν οι εργοδοτούμενοι αορίστου χρόνου στη Δημόσια Υπηρεσία∙ σημειώνουμε, ωστόσο, ότι «δωρίζεται» η ακόλουθη εξαίρεση για τους Λέκτορες και Επίκουρους Καθηγητές: δεν θα απαιτείται ελάχιστος χρόνος υπηρεσίας για την καταβολή του φιλοδωρήματος! Προφανώς, οι ρυθμίσεις αυτές είναι σε αντίθεση με την κατοχυρωμένη αρχή των νόμιμων και εύλογων προσδοκιών, αλλά και με την αρχή διατήρησης των κεκτημένων δικαιωμάτων. Είναι σε αντίθεση με την σταθερή και αταλάντευτη θέση μου, που οφείλει να είναι θέση όλων, ότι δεν υπάρχει πλέον καμιά απολύτως διάκριση μεταξύ μονίμων και μη μονίμων θέσεων∙και η θέση αυτή δεν μπορεί να αλλοιωθεί με προσωρινές «δεσμεύσεις», ιδιαίτερα όταν αυτές παραχωρούνται χωρίς εξουσιοδότηση.
Κακά τα ψέματα∙ πριν περάσει η σημερινή μέρα που θα συζητηθεί το θέμα στην Ολομέλεια της Βουλής, ή μια άλλη μέρα που θα συζητηθεί σε περίπτωση οποιουδήποτε τύπου αναβολής, δεν έχουμε προλάβει τίποτα! Μέχρι τότε θα αποτελεί μονόδρομο για τα δημόσια πανεπιστήμια ή άτεγκτη προσήλωση στις ορθές ακαδημαϊκές αρχές και η αποτελεσματική αντίδραση κατά των όποιων υπονομεύσεών τους. Τα δημόσια πανεπιστήμια οφείλουν να παρουσιάζονται με καθαρά χέρια και πιστούς υπολογισμούς∙ να απορρίψουν, με αταλάντευτη διεκδίκηση της εφαρμογής των ακαδημαϊκών αρχών, κάθε αναξιοπρεπή δέσμευση ή τάση αποπροσανατολισμού:
- Να μην αποδεχθούμε ποτέ ότι θα αρκούσε «δικαίωση» με μια τρίτη γνωμάτευση την οποία θα αναμέναμε με εφησυχασμό. (Ούτε και με εκατό! Για τους αφελείς μόνο, οι γνωματεύσεις αφορούν το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο∙ με τη ψήφιση νέας νομοθεσίας, οι προηγούμενες γνωματεύσεις παύουν να έχουν αντικείμενο. Εξ ου και οι προτεινόμενες τροποποιήσεις προορίζονται να κατοχυρώσουν νομοθετικά το αντίθετο ακριβώς από ότι επιβεβαίωσαν οι προηγούμενες γνωματεύσεις.)
- Να μην αποδεχθούμε μετακύληση της συζήτησης από την ουσία του θέματος (δηλαδή, την κατάργηση των ανελίξεων και τη στέρηση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των Επίκουρων Καθηγητών και Λεκτόρων) σε ζητήματα είτε ανύπαρκτα (όπως η δήθεν βελτίωση των Κανονισμών Ανελίξεων που λειτούργησαν σχεδόν άψογα για δεκατρία χρόνια), είτε ήσσονος σημασίας (όπως, π.χ., το ύψος του φιλοδωρήματος που θα παραχωρηθεί σε Επίκουρους Καθηγητές και Λέκτορες που θα αποχωρούν μέσα σε δύο χρόνια από την πρόσληψή τους).
- Να μην αποδεχθούμε ή επαναπαυθούμε με «λύσεις» που δεν θα επιλύουν το μείζον ζήτημα∙ για παράδειγμα, η «υπόσχεση» ότι δεν θα ισχύσει αναδρομικά η αφαίρεση των συνταξιοδοτικών ωφελημάτων που ήδη απολαμβάνουν όσοι Επίκουροι Καθηγητές ανελίχθηκαν σε Αναπληρωτές Καθηγητές μετά την ημερομηνία ψήφισης του νέου Νόμου περί Συντάξεων, είναι κούφια εφόσον παραμένει ως μείζον ζήτημα η αποκατάσταση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων όσων ακόμη υπηρετούν ως Επίκουροι Καθηγητές και Λέκτορες.
Στον αγώνα κατά της υπονόμευσης των ακαδημαϊκών θεμελίων μας, οδηγοί μας πρέπει να είναι πάντοτε η απόλυτη διαφάνεια, ο συλλογικός χειρισμός, η εντιμότητα και η συνετή στάση∙ στάση πουποτέ δεν θα έπρεπε ούτε να θυσιαστεί με την αθώωση των υπαιτίων στο βωμό προσωπικών προτιμήσεων, συμφερόντων και διλημμάτων, ούτε και να λυγίσει μπροστά στα κομματικά «χειροφιλήματα».
Την ίδια ακριβώς στιγμή (κυριολεκτικά) που η Νομοθετική Εξουσία συζητεί την πρόταση κόμματος για τροποποιήσεις που συνεπάγονται (όχι μόνο την «παγοποίηση») αλλά την πλήρη και οριστική κατάργηση των ανελίξεων των Επικούρων Καθηγητών και Λεκτόρων, οι οποίοι θα εξισώνονται με συμβασιούχους του δημοσίου, η Εκτελεστική Εξουσία εξαγγέλλει δια στόματος Υπουργού την «αποπαγοποίηση» όλων των ανελίξεων χωρίς μισθολογική αναπροσαρμογή. Προκύπτει, λοιπόν, κάθετη διάσταση μεταξύ των εξαγγελιών της Εκτελεστικής Εξουσίας και μιας ενδεχόμενης απόφασης της Νομοθετικής Εξουσίας (οπότε και αν αυτή ληφθεί) να αποδεχθεί τις προτεινόμενες τροποποιήσεις∙ μέσα από την πρωτοφανή αυτή διάσταση προθέσεων και προγραμμάτων, τα δημόσια πανεπιστήμια δεν εισπράττουν παρά μια ζοφερή και θλιβερή εικόνα αβεβαιότητας για το μελλοντικό χαρακτήρα τους, ο οποίος φαίνεται να παραπαίει μεταξύ των δύο Εξουσιών.
Οι επίμαχες τροποποιήσεις παρακάμπτουν και ακυρώνουν με νομοθετική σφραγίδα την ερμηνεία των αντιστοίχων προνοιών του παλαιοτέρου Νόμου∙ άρα και τις σχετικές γνωματεύσεις του Γενικού Εισαγγελέα επί αυτών. Είναι όμως συνταγματικές οι τροποποιήσεις; Δεν μπορεί, άραγε, η αδικία που επιχειρείται με τον εκ νέου διαχωρισμό σε μόνιμες και μη μόνιμες θέσεις να στοιχειοθετήσει αντισυνταγματικότητα; Τέτοια αυθόρμητα πλην θεμελιώδη ερωτήματα δυνατό να μην αποτελούν παρά την «παρωνυχίδα» για τα κόμματα που υπέβαλαν ή/και προτίθενται να υποστηρίξουν τις τροποποιήσεις.
Πληθώρα, όμως, άλλων, διαφορετικής φύσης ερωτημάτων παραμένουν, τα οποία οφείλει να έχει απαντήσει η Βουλή των Αντιπροσώπων πριν, όπως απεύχομαι, ψηφίσει τις καταστροφικές τροποποιήσεις. Ιδού ορισμένα για όσους καλόπιστους.
(α) Νοείται (και πώς) ακαδημαϊκή αριστεία χωρίς ανελίξεις Ακαδημαϊκού Προσωπικού;
(β) Σε ποιό αξιόλογο πανεπιστήμιο της υφηλίου οι Επίκουροι Καθηγητές και Λέκτορες θεωρούνται ως συμβασιούχοι, ισότιμοι ως προς τα δικαιώματά τους (και, κατ΄επέκταση, εφάμιλλοι) με τους συμβασιούχους του δημοσίου;
(γ) Ποιά νοήμων χώρα θα μπορούσε να εξανδραποδίσει την αριστεία των ιδρυμάτων της χωρίς σκέψη;
(δ) Αξίζουν τα δημόσια πανεπιστήμια της Κύπρου μια τέτοιου είδους αντιμετώπιση από την Πολιτεία;
(ε) Είναι δίκαιη, δεδομένης της προσφοράς και του έργου τους, η μεταχείριση του Ακαδημαϊκού Προσωπικού με τέτοιο ασυνείδητο τρόπο;
(στ) Με ποιά φτερά άραγε, θα μπορέσουν οι Επίκουροι Καθηγητές και Λέκτορες στα δημόσια πανεπιστήμια να συνεχίσουν να προσφέρουν έργο στο ίδιο επίπεδο αριστείας; Πολύ συχνά, ειρήσθω εν παρόδω, οι Επίκουροι Καθηγητές και Λέκτορες λαμβάνουν δημόσια συγχαρητήρια για το έργο τους από βουλευτές και ανώτατους πολιτειακούς αξιωματούχους σε προβαλλόμενες από τα ΜΜΕ τελετές βράβευσης (και όχι μόνο). Μήπως χάθηκε στο δρόμο η αντιστοιχία μεταξύ λόγου και πράξεων;
Έχετε καθόλου, αξιότιμοι κύριοι, διερωτηθεί γι΄ αυτά ;
Γράφει: Μάριος Μαυρονικόλας
