«…ψηλό επίπεδο διανοητικής ανάπτυξης, εξαιρετική μνήμη, ξεχωρίζει για την οξεία και ευρεία ικανότητα παρατήρησης, έχει αναπτυγμένη φαντασία και γρήγορες αντιδράσεις, είναι ανθεκτικός,… και χειρίζεται με ευκολία μαθηματικές φόρμουλες, δεν διστάζει να υπερασπιστεί την άποψή του όταν θεωρεί ότι έχει δίκαιο… »
Αυτά έγραφε μεταξύ άλλων μια ιατρική έκθεση για ένα νεαρό Σοβιετικό πιλότο το καλοκαίρι του 1960. Συντάχθηκε στο πλαίσιο της μακράς και επίπονης διαδικασίας για εντοπισμό του εκλεκτού που θα πραγματοποιούσε μια εξαιρετικά παράτολμη και απαιτητική αποστολή: να πετάξει στο διάστημα. Εν τέλει, εκείνος ο υποσμηναγός ήταν ο μοναδικός επιβάτης στο διαστημόπλοιο το Vostok 1, όταν αυτό ετοιμαζόταν να ξεκινήσει την κοσμοϊστορική αποστολή του από το Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ, το πρωινό της 12ης Απριλίου του 1961. Ο 27χρονος τότε YuriGagarin ήξερε ότι οι ειδικοί του έδιδαν πολύ μικρές πιθανότητες να επιστρέψει πίσω ζωντανός. Εκτός από τους κινδύνους που εμπεριείχε μηχανικά η πτήση σκάφους σε αχαρτογράφητες περιοχές, η επιστημονική κοινότητα είχε και άλλες αμφιβολίες: Θα ήταν δυνατή η λειτουργία ζωτικών ανθρώπινων οργάνων εκτός της ζώνης της βαρύτητας; O κοντόσωμος πιλότος με τη χαλύβδινη θέληση δεν δίστασε μπροστά στο αβέβαιο μέλλον. Εκτοξεύθηκε, μπήκε σε ελλειπτικήτροχιά με απόγειο 302 χιλιόμετρα και περιφέρθηκε με ταχύτητα 27.396 χιλιόμετρα την ώρα γύρω από τον μικρό μας πλανήτη. Κατάφερε να γίνει ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδευε στο διάστημα!
Στους αμέσως επομένους μήνες ο χαλκέντερος κοσμοναύτης ξεκίνησε μια τεράστια περιοδεία κατά την οποία επισκέφθηκε 120 προορισμούς παγκοσμίως. Στο διάβα του σκόρπισε το σαφές μήνυμα ότι οι ανθρώπινες δυνατότητες είναι απεριόριστες και το υπόρρητο μήνυμα ότι το Σοβιετικό μοντέλο είναι αυτό που μπορεί να τις πραγματώσει. Ο 21ος σταθμός της περιοδείας του ήταν ένα νησί με ένα άρτι δημιουργηθέν κράτος: η Κύπρος. Την Πέμπτη, 16 Φεβρουάριου του 1962, ο κυπριακός τύπος είχε στα πρωτοσέλιδά του αναφορές για την μονοήμερη επίσκεψη του Γιούρι Καγκάριν στην Κύπρο. Χιλιάδες κόσμου είχαν μαζευτεί στους δρόμους των πόλεων και των χωριών από τις οποίες πέρασε, για να δουν από κοντά τον θρύλο του διαστήματος. Ο συμπαθής Καγκάριν με «το χαμόγελο που ζέσταινε τον ψυχρό πόλεμο» έγινε καθολικώς αποδεκτός, όμως οι οπαδοί της κυπριακής αριστεράς ήταν αυτοί που ένιωθαν, αναπόφευκτα, μια ιδιαίτερη περηφάνια για το κατόρθωμά του.
Η έλευση του Καγκάριν στην Κύπρο συμβάδιζε και υποστήριζε –απρογραμμάτιστα μάλλον- μια τοπική πολιτική δυναμική. Την προσπάθεια του Προέδρου και Αρχιεπίσκοπου Μακάριου να ενδυναμώσει και να προσεταιριστεί την ελληνοκυπριακή αριστερά στην προσπάθεια του για εδραίωση της εξουσίας του. Μιας εξουσίας η οποία, από την μια, δεχόταν πλήγματα από τους αδιάλλακτους ενωτικούς της εθνικόφρονας παράταξης και από την άλλη θα έπρεπε να μοιράζεται, σύμφωνα με το γράμμα του Συντάγματος, με τον πολιτικό συνιδιοκτήτη της Κύπρου, τους Τουρκοκύπριους. Είχε άραγε υπόψη του ο Καγκάριν το πολιτικό αυτό συγκείμενο όταν συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Μακάριο και τον Αντιπρόεδρο Κουτσιούκ; Πρόσεξε μήπως ο επισμηναγός (πλέον) με την οξεία «ικανότητα παρατήρησης» το πολιτικό διάστημα που χώριζε τους κορυφαίους Κύπριους αξιωματούχους; Οι πηγές της εποχής δεν μας διαφωτίζουν επ’ αυτού, διασώζεται όμως μια άλλη ενδιαφέρουσα πληροφορία. Όταν ο ευφυολόγος Πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης τον αποκάλεσε «συνάδελφο των αιθέρων» σημειώνοντας ότι αυτός είχε απλά πετάξει με αεροπλάνο, ο Καγκάριν απάντησε χαριτολογώντας, ότι μετά την πτήση στο διάστημα, το πέταγμα αεροπλάνου τού φαινόταν σαν ένας υγιεινός περίπατος. Τραγική ειρωνεία: Λίγα χρόνια αργότερα, στις 27 Μαρτίου 1968, ο «Κολόμβος του Διαστήματος» σκοτώνεται άδοξα από την πτώση ενός MiG-15 στο οποίο επέβαινε για εκπαιδευτική πτήση…
Από τη πτήση (στο διάστημα) μέχρι τη πτώση (του αεροπλάνου) του Καγκάριν αρκετά είχαν αλλάξει. Στην κούρσα του διαστήματος οι ΗΠΑ παίρνουν προβάδισμα και καταφέρνουν να στείλουν άνθρωπο στη σελήνη το 1969. Στην Κύπρο το ενδιαφέρον για τα διαστημικά παραμένει αμείωτο (sic) μόνο που ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της χώρας δεν υποδέχονται αστροναύτες μαζί… γενικά δεν υποδέχονται κανένα μαζί. Ο Αντιπρόεδρος Κουτσιούκ ηγείται της «Προσωρινής Τουρκοκυπριακής Διοίκησης», η οποία ασκεί ψευδοκυριαρχία στους θύλακες, όπου συνωστίστηκαν οι Τουρκοκύπριοι, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος παραμένει Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας που λειτουργεί με το «καθεστώς της ανάγκης». Αυτό το καθεστώς ανάγκης θυμίζει και μια περίεργη σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας που αποστέλλεται στο φεγγάρι το 1971 με το διαστημόπλοιο «Απόλλων 14». Περιείχε εκτός του καθιερωμένου χάρτη της Κύπρου με τα κλαδιά ελιάς, μια προσθήκη στο background: ένα ευμεγέθη, λευκό σταυρό να «αγκαλιάζει» την Κύπρο… Η κούρσα του διαστήματος που χώριζε τις κυπριακές κοινότητες έμπαινε στην τελευταία της φάση…
Γράφει: Μάριος Επαμεινώνδας
