Η «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» είναι ένας όρος λίγο πολύ γνωστός στους κύκλους των εκπαιδευτικών.
Ο όρος αυτός ανήκει στον Robert Merton και πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο «Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση» το 1949. Η θεωρία μιλά για «…εκείνη την πρόβλεψη ή δήλωση που, παρότι μπορεί να είναι λανθασμένη, στην πορεία βγαίνει αληθινή». Οι πλείστοι εκπαιδευτικοί είναι εξοικειωμένοι με αυτό τον όρο επειδή μπορεί να ισχύσει για τους μαθητές. Αν ένας μαθητής πιστεύει πως δεν είναι αρκετά καλός, τότε πολύ δύσκολα θα γίνει.
Η κυπριακή δημόσια παιδεία τα τελευταία χρόνια βιώνει μια τέτοια προφητεία, η οποία όσο προχωρούν τα χρόνια γίνεται πιο έντονη. Η κυπριακή κοινωνία πλέον έχει πειστεί πως το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι ανεπαρκές, οι εκπαιδευτικοί μας άχρηστοι και οι μαθητές μας έχουν φτάσει στον πάτο. Μια γενιά εκπαιδευτικών και κυρίως μαθητών έχουν αφεθεί να πιστεύει πως το εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι αρκετά καλό. Πως οι ίδιοι παίρνουν απροβίβαστο βαθμό. Αλήθεια, αυτά τα παιδιά και αυτοί οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι αφήνονται να πιστέψουν πως είναι άχρηστοι, πώς θα πάνε στο σχολείο τον Σεπτέμβρη; Το παιδί της Α’ Δημοτικού πόσο θα ανυπομονεί να πάει σε ένα «μέτριο» σχολείο στο οποίο διδάσκουν «ακατάλληλοι» εκπαιδευτικοί;
Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία όσον αφορά το κύρος του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού. Είναι ένας από τους παράγοντες που ορίζουν πόσο ελκυστικό είναι το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, σε συνάρτηση με τις εργασιακές συνθήκες (μισθό, ωράριο εργασίας κ.ά). Ακόμα και στις εκθέσεις που επικαλείται ο Γενικός Ελεγκτής αναφέρεται πως σκοπός τους δεν είναι οι συγκρίσεις ανάμεσα στις χώρες (όπως κάνει ο Γ.Ε.) αλλά να διαπιστωθεί πόσο ελκυστικό είναι το επάγγελμα του εκπαιδευτικού. Το κύρος του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού στην Κύπρο έχει δεχτεί αλλεπάλληλα κτυπήματα τα τελευταία χρόνια από οργανωμένους φορείς, πολιτικά πρόσωπα, κυβερνητικούς αξιωματούχους, τους ίδιους τους Υπουργούς Παιδείας, τα ΜΜΕ κ.ά. Παρ’ όλο που τα εργασιακά δικαιώματα βρίσκονται στο στόχαστρο των κυβερνώντων εδώ και καιρό, το επάγγελμα εξακολουθεί να είναι ελκυστικό, προς το παρόν. Αυτό που πλέον έχει αρχίσει να καθιστά το επάγγελμα του εκπαιδευτικού μη ελκυστικό είναι η προοπτική εργοδότησης. Κυρίως στους δασκάλους, έχει παρατηρηθεί την τελευταία δεκαετία μια τεράστια αύξηση στους άνεργους πτυχιούχους η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, ούτε με το πολυδιαφημιζόμενο Νέο Σχέδιο Διορισμού. Η κατακόρυφη πτώση του επιπέδου των μαθητών που επιλέγουν να σπουδάσουν παιδαγωγικά είναι ήδη γεγονός. Μαθητές του 9 και του 10 γίνονται δεκτοί σε παιδαγωγικές σχολές της Ελλάδας ενώ στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, που παλαιότερα ο ελάχιστος βαθμός των εισακτέων φοιτητών ήταν το 19, πλέον είναι 16.5. Αν οι συμπολίτες μας πιστεύουν πως οι σημερινοί εκπαιδευτικοί είναι ακατάλληλοι, οι εκπαιδευτικοί του 2030 θα τους κάνουν να αναπολούν τις παλιές καλές μέρες. Δεν μπορούμε και δεν είναι λογικό να αναμένουμε πως σε ένα καράβι που υποτίθεται βουλιάζει (κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα) θα έρθουν οι καλύτεροι καπετάνιοι (μελλοντικοί εκπαιδευτικοί) να το πλοηγήσουν.
Μια άλλη επίπτωση της καταρράκωσης του κύρους του εκπαιδευτικού είναι πως η διαχείριση της τάξης γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Γιατί τα παιδιά να ακούσουν τον «άχρηστο» και «ακατάλληλο» εκπαιδευτικό που όλη μέρα κάθεται και δεν κάνει τίποτα;
Ευτυχώς, η ζημιά που έχει γίνει στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα την τελευταία δεκαετία δεν είναι μη αναστρέψιμη. Με τις σωστές κινήσεις μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα, όμως θα πάρει χρόνια, δεκαετίες.
Μια σημαντική παράμετρος είναι η οικογένεια. Μου έχει τύχει να γνωρίσω μαθητές 8 χρονών που έπαιζαν ηλεκτρονικά παιχνίδια για πολλές ώρες την ημέρα. Παιδιά 9 χρονών που έβλεπαν “Game of thrones” (για αυτούς που δε γνωρίζουν, είναι μια σειρά η οποία είναι άκρως ακατάλληλη για αυτή την ηλικία). Παιδιά 10 ετών που αφιέρωναν ατέλειωτες ώρες στο διαδίκτυο χωρίς επίβλεψη και άλλα που είχαν τηλεόραση στο υπνοδωμάτιό τους και έβλεπαν τηλεόραση όποτε ήθελαν. Αυτά τα παιδιά και άλλα πολλά είναι προφανές πως δεν έχουν όρια. Η πολιτεία οφείλει να παρέχει την κατάλληλη επιμόρφωση στους γονείς, έγκαιρα. Υπάρχουν εξαιρετικοί εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί οι οποίοι μπορούν να τους καθοδηγήσουν, να ΜΑΣ καθοδηγήσουν.
Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνει κατανοητό πως για τα μαθησιακά αποτελέσματα, εκτός από τους εκπαιδευτικούς και το εκπαιδευτικό σύστημα, ευθύνη φέρουν και τα ίδια τα παιδιά.
Μια άλλη παράμετρος που πρέπει να αναφερθεί είναι η απουσία χώρων απασχόλησης και ψυχαγωγίας των παιδιών. Όλων των ηλικιών. Τα παιδιά καταλήγουν να βρίσκονται όλη μέρα μπροστά από την τηλεόραση, τον υπολογιστή/τάμπλετ/κινητό, ή να κάνούν βανδαλισμούς στον πλησιέστερο διαθέσιμο χώρο, το πλησιέστερο σχολείο.
Στην Ισλανδία τις δεκαετίες του 80 και του 90 αντιμετώπιζαν τεράστια προβλήματα νεανικής παραβατικότητας. Η νεολαία ήταν εκτός ελέγχου! Με γενναίες αποφάσεις και τη συνεισφορά της κοινωνίας, 20 χρόνια μετά έχουν λύσει με επιτυχία αυτό το πρόβλημα[i]. Τι έκαναν; 1. Απαγόρευση κυκλοφορίας: Παιδιά κάτω των 16 ετών πρέπει να είναι στο σπίτι μετά τις 10 το βράδυ. Οι γονείς βοηθούν περιπολώντας του δρόμους. 2. Οι γονείς υπογράφουν συμφωνία με κανόνες για τη συμπεριφορά των παιδιών τους. 3. Κρατούν τα παιδιά απασχολημένα: Κάθε χρόνο οι γονείς λαμβάνουν επιχορήγηση $500 για να ξοδέψουν σε αθλητικές δραστηριότητες των παιδιών τους. 4. Ακούνε τα παιδιά: Οι έφηβοι συμπληρώνουν ερωτηματολόγια κάθε χρόνο έτσι ώστε να διαγνωστούν οι ανάγκες τους και να ενημερωθούν άμεσα τα σχολεία και να τους βοηθήσουν. 5. Αποφασίζουν με βάση ερευνητικά δεδομένα: Επενδύουν $100 εκ. τον χρόνο σε δραστηριότητες για τη νεολαία. Έχουμε πολλά να μάθουμε από το παράδειγμα της Ισλανδίας!
Επιπρόσθετα, τα παιδιά πρέπει να μάθουν πως υπάρχουν συνέπειες για τις πράξεις τους, είτε θετικές είτε αρνητικές. Οι κανονισμοί λειτουργίας Δημοτικής και Μέσης εκπαίδευσης πρέπει να τροποποιηθούν με τέτοιο τρόπο που να παρέχουν επιλογές και δυνατότητες στους εκπαιδευτικούς να διαχειριστούν παραβατικές συμπεριφορές και κρούσματα απειθαρχίας. Συνάδελφοι της μέσης εκπαίδευσης αντιδρούν, και με το δίκαιό τους, επειδή υπάρχουν μαθητές που δεν έκαναν ΤΙΠΟΤΑ όλη τη χρονιά, δεν έγραψαν μία λέξη, ούτε καν στις εξετάσεις, και δόθηκαν οδηγίες στους καθηγητές τους να τους προάγουν στην επόμενη τάξη. Δυστυχώς η νοοτροπία της ατιμωρησίας που επικρατεί στους ενήλικες και έχει καταστρέψει αυτή τη χώρα, αργά και σταθερά γίνεται τρόπος ζωής για τα παιδιά μας. Υπάρχει περίπτωση αυτοί οι μαθητές όταν πέρασαν με μηδενική προσπάθεια, να καταβάλουν οποιαδήποτε προσπάθεια την επόμενη χρονιά; Τι θα πουν οι συμμαθητές τους που το πάλεψαν; Εκείνοι θα προσπαθήσουν;
Η αγανάκτηση της κοινωνίας είναι λογική και αναμενόμενη. Η οικονομία του τόπου έχει καταστραφεί, τράπεζες κλείνουν και σκάνδαλα αποσιωπούνται. Όποια πέτρα σηκώσεις βρίσκεις διαπλοκή και διαφθορά. Οι πολίτες αυτού του τόπου νιώθουν ανήμποροι να αντιδράσουν σε όλα αυτά και έτσι αντιδρούν στον πιο εύκολο στόχο. Σε καμία περίπτωση δεν ισχυρίζομαι πως οι εκπαιδευτικοί είναι τέλειοι. Όπως σε όλα τα επαγγέλματα υπάρχουν και εξαιρετικοί αλλά και ακατάλληλοι. Δυστυχώς, η πολιτεία έχει εφαρμόσει ένα ισοπεδωτικό σύστημα αξιολόγησης στο οποίο όλοι είναι εξαίρετοι και κανείς δεν απομακρύνεται από την έδρα. Αυτό και άλλα πολλά πρέπει να τεθούν στο τραπέζι του διαλόγου, στα σωστά θεσμικά όργανα και όχι να ανακοινώνονται αποφάσεις με τρόπο που θυμίζει άλλες εποχές.
Το πιο σημαντικό όμως είναι πως οι συνεχείς κατηγορίες και η αποδόμηση του κύρους του εκπαιδευτικού, του δημόσιου σχολείου και των αποτελεσμάτων των μαθητών μας κάνουν τεράστιο κακό στη δημόσια εκπαίδευση. Πρέπει να σκεφτόμαστε πως η δημόσια παιδεία είναι το παιδί μας. Αν όλη μέρα του λέμε πως είναι άχρηστο, τι θα πετύχουμε; Όπως λέει και ο Γκαίτε: «Μαγεία είναι να πιστεύεις στον εαυτό σου. Αν μπορείς να κάνεις αυτό μπορείς να κάνεις τα πάντα».
[i] https://www.bbc.co.uk/news/av/stories-41973296/how-one-country-persuaded-teens-to-give-up-drink-and-drugs
Γράφει: Λεωνίδας Χατζηλοΐζου
