Η μοντέρνα ψυχολογία έχει έναν όρο που πιθανότατα χρησιμοποιείται περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη λέξη: είναι ο όρος “απροσάρμοστος” […]
Βεβαίως, όλοι επιθυμούμε να ζούμε μια “καλά προσαρμοσμένη” ζωή επιθυμώντας να αποφύγουμε τις νευρώσεις και σχιζοφρενείς προσωπικότητες. Φτάνοντας στο συμπέρασμα, θα ήθελα να σας μιλήσω απόψε με πολύ ειλικρίνεια πως υπάρχουν ορισμένα πράγματα στην κοινωνία μας και ορισμένα πράγματα στον κόσμο για τα οποία είμαι υπερήφανος που είναι “απροσάρμοστα”. Kαι καλώ όλους τους ανθρώπους με ελεύθερη βούληση να παραμείνουν απροσάρμοστοι μέχρι μια δίκαιη κοινωνία να επιτευχθεί. Σας μιλώ ειλικρινά πως ποτέ δεν πρόκειται να προσαρμοστώ στον φυλετικό διαχωρισμό και τις διακρίσεις. Ποτέ δεν θα προσαρμοστώ στον θρησκευτικό φανατισμό. Ποτέ δεν πρόκειται να προσαρμοστώ σε οικονομικές καταστάσεις που θα αποσπούν τα αναγκαία από τους πολλούς για να δώσουν πολυτέλειες στους λίγους, αφήνοντας εκατομμύρια παιδιών του θεού να ασφυκτιούν στα αεροστεγή κελιά της φτώχειας εντός μιας κοινωνίας της αφθονίας […]. I have a dream” ΜΛΚ – Οι απροσάρμοστοι.
Απευθύνομαι κυρίως στους νέους. Σε αυτούς που βλέπουν το μέλλον τους με αβεβαιότητα, σε αυτούς που ονειρεύτηκαν τα πάντα αλλά θα κληρονομήσουν καμένη γη.
Εχουμε μεγαλώσει σε μια πατριδα που μας έμαθε να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σαν άτομα αποκομμένα από το κοινωνικό σύνολο. Άτομα των οποίων η κοινωνική ζωή διαμεσολαβείται από τα προιόντα που καταναλώνουμε. Τι παπούτσια αγοράζουμε, σε ποιο καφέ πίνουμε τον καφέ μας, που ταξιδεύουμε για διακοπές. Μια πολιτεία που μας έμαθε ότι το φαίνεσθαι είναι τα πάντα, και το περιεχόμενο απλά χάσιμο χρόνου. Ότι δεν είναι σημαντικό το τι γνωρίζεις, αλλά το πόσο καλά το παρουσιάζεις. Μια κατάσταση πραγμάτων που προωθεί την αντίληψη πως η ζωή θα είναι ωραία εν τέλει, με ένα αόριστο τρόπο. Πάνω σε αυτό το μοντέλο, κράτος και κεφάλαιο έχει οικοδομήσει την οικονομία των υπηρεσιών, όπου άλλωστε η εμπειρία μπορεί να αγοραπωλείται, με πολύ λίγους να μην πιστεύουν σε αυτή τη μαζική αυταπάτη και να ψάχνουν αυθεντικές στιγμές. Το λεγόμενο Cyprus Dream αποτελεί πλέον μακρινή ανάμνηση ενός μέλλοντος που δεν θα έρθει ποτέ.
The Cyprus Dream
Tί ήταν αυτό το όνειρο που χάθηκε; Μια παραλλαγή του παλαιότερου πατρις-θρησκεία-οικογένεια. Με σταθερή εργασία, σχετική άνεση και μια οικονομική κατάσταση που έβλεπε στο μέλλον μια συνεχώς αναπτυσσόμενη καταναλωτική κοινωνία. Και για να δημιουργηθούν αυτές οι προυποθέσεις οικοδομήθηκαν και οι κατάλληλοι θεσμοί. Το κράτος ήταν φτιαγμένο και ραμμένο στις ανάγκες του μεγάλου κεφαλαίου. Την ίδια στιγμή, ο κάθε μικροιδιοκτήτης πίστευε ότι στο δυνητικό μέλλον θα γινόταν μεγαλος επιχειρηματίας.
Πως έγινε αυτό, μόνοι τους τα φαντάστηκαν όλοι αυτά; Δεν ήταν η συνεχής και συνεπής προώθηση της ιδέας της καπιταλιστικής ανάπτυξης, της επιχειρηματικότητας, της ευελιξίας, της δημιουργικότητας μέσα από το κράτος, τα ΜΜΕ αλλά και το σύστημα εκπαίδευσης; Δεν ήταν το ίδιο το κεφάλαιο και οι τράπεζες που προέτρεπαν στους εργαζόμενους να κάνουν δάνεια για σπίτι, δάνεια για διακοπές, αυτοκίνητα και δεν ξέρω τι άλλο;Μάλιστα, μετά την δεκαετία του 90’ το κεφάλαιο έφερε και φθηνούς ανασφάλιστους εργάτες για να αναβαθμίσει τον ρόλο των μικροαστικών και μεσαίων στρωμάτων της κοινωνίας, για να τους εξαγοράσει. Μούγκα από όλους μέχρι να έρθει η κρίση και να φανεί εξόφθαλμα πλέον ο ρατσισμός που θεσμοθετήθηκε.
Έρχονταν δάνεια εγκριμένα χωρίς καν να ζητηθούν. Το ίδιο το μεγάλο κεφάλαιο τώρα αναζητεί αναδιάρθρωση του κράτους για τις νέες του ανάγκες. Τώρα κατηγορεί όλους όσους πίστεψαν τα λόγια του. Μεταρρυθμίσεις λένε, αλλαγή. Καλή η αλλαγή, αλλά αλλαγή προς όφελος ποιού; Τι είδους αλλαγή;
Ο κόσμος της εργασίας τι ζήτησε; Ζήτησε σπίτι, δουλειά, ασφάλεια όση γίνεται, ψωμί, παιδεία, ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά του. Ο μόνος τρόπος να τα πάρει, ήταν να πιστέψει σε αυτό το όνειρο. Κάποιοι επαναλαμβάνουν συνεχώς για αυτούς που έκλεψαν. Μα βεβαίως και καποιοι έκλεψαν αλλά δεν είναι αυτό το σημαντικό και εδώ έγκειται και η αυταπάτη της ιδεολογίας της διαφθοράς. Φυσικά για να έχει συνοχή το πλάνο, κάποιοι χρηματίστηκαν, όπως και άλλοι έμειναν στο περιθώριο και φώναζαν. Αυτά ήταν αναγκαία “κακά” για να συνεχιστεί το “οικονομικό θαύμα”. Το Cyprus Dream λοιπόν ήταν συνειδητή πολιτική επιλογή του κεφαλαίου και όχι των εργαζομένων.
The Cyprus dream…lite
Το dream με μικρά γράμματα τώρα, πιο άπαχο, θα μας κάνει καλό. Και ξαφνικά ήρθαν τα πάνω κάτω. Η αναδιάρθρωση του συστήματος απαιτούσε την διάλυση της εργασιακής αξίας. Η ευέλικτη εργασία που προωθήθηκε σαν αντίβαρο στα “πολλά” που έπερνε ο μέσος εργαζόμενος, έφερε μαζί της σαρωτικές αλλαγές όχι μόνο στο βιοτικό επίπεδο των Κυπρίων αλλά κυρίως στο πως διαμορφώθηκε η νέα αντίληψη για την ζωή. Μια ζωή που φαίνεται να κινείται σε νεκρό χρόνο και κύκλους. Ελεύθερα ωράρια, πολλοί δουλεύουν σε δουλειές μερικής απασχόλησης, δεν μπορούν να δουν το μέλλον με μια βεβαιότητα ότι το αύριο θα είναι καλύτερο απ’ το χθές. Διότι ρόλο δεν παίζει απλά η εργατικότητα (θυμάστε τον μύθο ότι όποιος δουλεύει θα πάρει και θα πετύχει;) πλέον αλλά πολλοί παράγοντες. Κυρίως η τύχη, οι γνωριμίες και, δυστυχώς ή ευτυχώς, η κληρονομικότητα. Αυτή η νέα πραγματικότητα δεν δίνει δάνεια σε μπατήριδες καθημερινούς ανθρώπους που χρωστούν λίγα αλλά παράλληλα, εκ νέου χρηματοδότηση των μεγαλο-επιχειρηματιών και μεγαλο-οφειλετών για δήθεν επενδύσεις και άνοιγμα θέσεων εργασίας.
Και τι κάναμε γι΄αυτό; Είπαμε στους εαυτούς μας ότι ήμασταν αμαρτωλοί, που θέλαμε καλύτερα κινητά, καλύτερα αυτοκίνητα, μεγαλύτερα σπίτια απ΄ όσο μπορούσαμε να παράγουμε. Προωθήσαμε τη προπαγάνδα του κεφαλαίου. Πεισθήκαμε πως δεν δουλέψαμε για όλα αυτά, διότι κατά βάθος θεωρούμε ότι ο δανεισμός είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Κυρίως, είχαμε πεισθεί ότι το πρόβλημα με την διαφθορά είναι η παρανομία και όχι η συνολική οικονομική πολιτική που ακολουθείται. Οι νέοι απλά απορροφήσαμε την απαξίωση της εργασίας που μπορούμε να προσφέρουμε αναζητώντας οποιαδήποτε δουλειά έστω για 300-400 ευρώ, για να μην καθόμαστε στο σπίτι.
Και έτσι δημιουργείται η αντίληψη του νέου cyprus dream…lite. Ενός πιο ευέλικτου οράματος. Ενός οράματος που αντιλαμβάνεται ότι η ζωή είναι πολύ γρήγορη, ευήμερη, ανασφάλιστη. Που αποδέχεται τους νέους όρους του κεφαλαιού, αποδέχεται την σκλαβιά και λέει “deal with it”. Μια ζωή όπου οι μικρές αποδράσεις μπορούν να αντικαταστήσουν τις διακοπές. Μια πραγματικότητα όπου οι κοινωνικές ασφαλίσεις μπαίνουν λόγω καλής φιλάνθρωπης εργοδοσίας, όπου η πληρωμένες διακοπές είναι αμαρτία και δεν αξίζουν.
Όλοι αυτοί που μέχρι πρότινος μας λέγανε ‘’ξοδέψτε’’, ‘’απολαύστε’’, σήμερα μας λένε να γίνουμε ασκητές γιατί αμαρτήσαμε. Ομολογώ πως με την θρησκευτική ηθική δεν τα πηγαίνω καλά διότι μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως και αόριστα, κάτι που δεν χρειαζόμαστε σήμερα, τώρα.Το νέο όραμα όμως είναι καλό να γνωρίζουμε πως δεν είναι μια ζωή πίσω στο κανονικό. Είναι ένα μέλλον με κομμένο το ρεύμα, το νερό, πανάκριβες μεταφορές, γεμάτο χρέος εαν θέλουμε να σπουδάσουμε, την ανεργία σε τόσο βαθμό που θα σκεφτόμαστε πραγματικά το κάθε σεντ που δίνουμε. Θα είναι ένα μέλλον με γενικευμένη φτώχεια.
Κονφορμισμός ή Αντίσταση
Οι νέοι της Κύπρου σήμερα είναι πιο γερασμένοι από ποτέ, αποπολιτικοποιημένοι στο έπακρο, με απόψεις που υοθετούνται από περιοδικά lifestyle και οπαδικά forums.Πιστέψαμε ότι για τα προβλήματα της κοινωνίας φταίνε κάποιοι λίγοι ή πολλοί που έκλεψαν για αυτό και ζητάμε φυλακές για αντικατάσταση του αγώνα που δεν δίνουμε. Δεν τα λέω αυτά για να επικρίνω τους νέους, άλλωστε είμαι και εγώ ένας απ αυτούς. Αντιθέτως, αντιλαμβανόμενοι την κατάσταση μπορούμε να αντιπαλέψουμε αυτή την πραγματικότητα.
Υπάρχει μια περίεργη σύμπτωση. Ότι παρόλο που θεωρούμε ως επί το πλείστον το κυπριακό κράτος ως προβληματικό και δυσλειτουργικό, εν τούτοις έχει επιτελέσει την δουλειά του με αριστεία. Και εξηγούμαι: Εθνικισμός, κονφορμιστικός αντι-κονφορμισμός (σε στυλ απολιτίκ ισοπεδοτισμού), οι θεσμοί του αστικού κυπριακού κράτους έχουν δημιουργήσει και κατασκευάσει ολόκληρες γενιές που παρά τις λεκτικές και επι μέρους διαφωνίες πάνω στα πολιτικά ζητήματα, εν τούτοις η μεγάλη πλειοψηφεία ονειρεύεται τον ίδιο κόσμο, αυτόν που σάπισε.
Αν κάτι μπορούσαμε να μάθουμε από τον αγώνα του ΜΛΚ είναι η αντίσταση στην νέα προσαρμοστικότητα που επιβάλλει η κυρίαρχη τάξη. Μια προσαρμοστικότητα κομμένη και ραμμένη στα μέτρα αυτών που μέχρι πρότεινος μας πωλούσαν το Cyprus Dream σαν ιδεατό τρόπο ζωής.
Οι νέοι σε μια κοινωνία που θέλει να προοδεύσει πρέπει να είναι μπροστάρηδες της αλλαγής, να βλέπουν πίσω από τις εικόνες του θεάματος, να μην συμβιβάζονται με τα έτοιμα ιδεατά όνειρα που τους προσφέρονται όσο τους κλεβουν την ζωή. Οι νέοι καλούνται να αμφισβητήσουν ριζικά το οικονομικό σύστημα που τους κλέβει την ζωή και τους δίνει θέαμα για φαί. Να δημιουργήσουμε το δικό μας όνειρο με τους δικούς μας όρους και σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες.
Γράφει: Λέανδρος Σαββίδης
