Η λέξη δημοκρατία, παρ’ όλη την δυσκολία πρακτικής της εφαρμογής στην Κυπριακή πραγματικότητα, χαίρει πέραν πάσης αμφιβολίας, την εκτίμηση μιας μεγάλης μερίδας του Κυπριακού λαού.
Στα λόγια όμως. Διότι δεν κρίνουμε κάποιον με βάση αυτά που λέει, αλλά εαν η λογική πρυτανεύει, κρίνουμε με βάση τις πράξεις. Και δυστυχώς στις πράξεις, φαίνεται ότι μόνο δημοκρατία δεν επιζητούμε. Δεν έχει σημασία όμως, από την στιγμή που στο δημόσιο βίο θεωρείται σαν η κατεξοχήν ιδέα που πρέπει να ασπάζονται όλοι, έστω και αυτοί που είναι πρόδηλα νοσταλγοί ιστορικών αντιδημοκρατικών καθεστώτων όπως αυτό του Μεταξά στην Ελλάδα, του Μουσσολίνι στην Ιταλία και του Χίτλερ στην Γερμανία. Τι στο καλό εννοούν όμως όλοι με τον όρο δημοκρατία;
Οι εκάστοτε πολιτικοί φορείς παίζουν με την δημοκρατολογία είτε σαν λέξη είτε σαν έννοια σε ένα γενικό φόντο. Ονοματίζουν τα κόμματα τους, γυροφέρνουν σε συμπόσια και λέσχες ρητορεύοντας αοριστολογίες περί δημοκρατίας, πολλοί γίνονται ακόμη πιο γραφικοί προσπαθώντας να παίξουν με τα εθνικιστικά πάθη του λαού (που είτε οι ίδιοι είτε οι πολιτικοί τους πρόγονοι καλλιέργησαν) ομιλώντας για μιαν δημοκρατία της αρχαίας Ελλάδας, μιας δημοκρατίας ιστορικά ξεπερασμένης, αφού σε περίπτωση που δεν το γνωρίζουν ή το ξέχασαν, ήταν χτισμένη σε πλειάδα σκλάβων, σημαντική “λεπτομέρεια”.
Η Δημοκρατία που υποτίθεται ότι έχουμε σε όλα τα αστικά κράτη που δημιουργήθηκαν μετά την Γαλλική επανάσταση είναι συγκεκριμένη και ιστορικά προσδιορισμένη. Δημοκρατία σε πολιτικό επίπεδο, μια σίγουρα αναβάθμιση της παλιάς τάξης πραγμάτων, στην οποία φεουδάρχες, γαιοκτήμονες και βασιλιάδες απολάμβαναν πλούτη με την δικαιολογία της φυσικότητας της ανωτερότητάς τους. Στη μοντέρνα εποχή, κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει αξιώματα και πλούτη βασισμένα σε θεική επίκληση (ασχέτως εάν ο κοινωνικός Δαρβινισμός, δηλαδή η ψευδοεπιστημονική ερμηνεία της φύσικής επιλογής έχει ακόμη επίκληση, οι λόγοι είναι άλλοι που δεν θα εξετάσουμε εδώ). Κληρονομικά όμως, ναί.
Η πολιτική δημοκρατία όμως, η οποία κατακτήθηκε μετά από παλινδρομήσεις με το πέρας και την τελική επικράτηση της Γαλλικής επανάστασης πάνω στην παλαιά τάξη πραγμάτων και τον αντίκτυπό της σε ολόκληρο τον κόσμο, είχε τις δικές της αντιφάσεις και νομοτέλειες. Μια από αυτές ήταν η αδυναμία του νέου συστήματος να λειτουργήσει σε μια βάση φοβερών οικονομικών ανισοτήτων με το πολιτικό σύστημα ν’ ανεξαρτητοποιείται από την οργάνωση της οικονομίας. Για αυτό τον λόγο μια από τις πρώτες επιστήμες ήταν η πολιτική οικονομία με την οποία αναλύονταν πολιτική και οικονομία ως αλληλένδετα στοιχεία μιας και μόνο πραγματικότητας. Αργότερα, με την σταθεροποίηση της ιδέας της οικονομίας της αγοράς και την συνεχή προσπάθεια φυσικοποίησης της νέας τάξης πραγμάτων, οι προσπάθειες του πολιτικού κατεστημένου και οργάνωσης της νεοσύστατης τότε αστικής τάξης, ήταν η αποσύνδεση της οικονομίας από την πολιτική. Σκοπός της αποσύνδεσης, ήταν ο περιορισμός της κριτικής στα θεμέλια τους συστήματος όταν η δυσαρέσκεια του κόσμου για την εκάστοτε κυβέρνηση και τις οικονομικές πολιτικές έφτανε σε σημεία κοινωνικής έκρηξης με την προσπάθεια αυτές οι εκρήξεις να περιορίζονται στην αναζήτηση τιμωρίας σε πρόσωπα και όχι στους θεσμούς καθεαυτούς, στα πλαίσια της κριτικής απλά μιας διαχειριστικής πολιτικής και όχι ολόκληρου του συστήματος.
Δεν είναι τυχαίο μάλιστα το γεγονός ότι πρακτικά, κάθε φορά που το σύστημα έφτανε σε περιόδους ανέδοξης κρίσης οι κριτικές ήταν εντυπωσιακά παρόμοιες αν και γίνονταν σε διαφορετικές περιόδους. Αυτό βέβαια δεν πρέπει να αποπροσανατολίζει τον αναγνώστη νομίζοντας πως τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει εδώ και πολλά χρόνια. Αλλά η εξήγηση γι’ αυτό έχει να κάνει με τα εγγενή στοιχεία που εμπεριέχονται στην οργάνωση της κοινωνίας και κατά συνέπεια της οικονομικής παραγωγής και διανομής του πλούτου. Παρόλον τον εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό με την εισαγωγή και ανάπτυξη καινούργιων τεχνολογικών μεθόδων και πρακτικών, και με την τόση αύξηση της παραγωγικότητας, η μεγαλύτερη μάζα της ανθρωπότητας δουλεύει σήμερα περισσότερο από ποτέ και παίρνει αναλογικά λιγότερα από ποτέ ή όλο και λιγότερα.
Η δημοκρατία λοιπόν δεν είναι απλά ένα γενικό ηθικό πολίτευμα, αλλά μια ιστορικά καθορισμένη μέθοδος λήψης αποφάσεων και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την οικονομική οργάνωση της κοινωνίας μας. Αυτό δεν είναι απλά ένα από τα σημαντικά σημεία, αλλά η ουσία του ζητήματος. Δημοκρατία χωρίς καμιά πρόταση για ριζική αλλαγή οργάνωσης της οικονομικής ζωής του τόπου είναι απλά ένας άλλος τακτικισμός για να νομιμοποιηθεί και να φυσικοποιηθεί η διαδικασία συσσώρευσης πλούτου σε μια πολύ μικρή κάστα ανθρώπων.
Η δημοκρατία που απορρέει από τα εννοιολογικά εργαλεία που δημιουργήθηκαν από την Γαλλική επανάσταση έφτασαν στα όριά τους. Κανείς πλέον δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ιδέα ότι πολιτική και οικονομική βάση της κοινωνίας είναι πράγματα ξέχωρα. Αντιθέτως, πολλοί πλέον έχουν την πεποίθηση ότι το πολιτικό παιχνίδι σέρνει η οικονομία και ότι η πολιτική είναι αντανάκλαση των οικονομικών συμφερόντων. Για αυτό και μπαίνει το ερώτημα: πως μπορούμε να δημιουργήσουμε μια δημοκρατία χωρίς να αγγίξουμε την ρίζα του προβλήματος, την οικονομική βάση της κοινωνίας μας;
Και έτσι φτάνουμε στην σημερινή πραγματικότητα. Διότι αυτό που βλέπουμε είναι ότι παρά την καθολική δυσαρέσκεια, έχουμε μια επανάληψη των παραπόνων και των προβλημάτων που μαστίζουν μια οικονομία βασισμένη στην ατομική ιδιοκτησία των επιχειρήσεων. Διαφθορά, ατιμωρησία, υπερεκμετάλλευση και όχι μόνο είναι ζητήματα που απασχολούν τις νεωτερικές κοινωνίες από την αρχή της επικράτησης της οικονομίας της αγοράς. Και παρότι η διαφθορά σαν έννοια είναι συνηφασμένη με την ιδιωτική πρωτοβουλία και το ατομικό κέρδος, παρόλ’ αυτά είμαστε μια κοινωνία στην οποία οι μεγάλοι επιχειρηματίες κρίνονται σαν αυτοδημιούργητοι και επιτυχημένοι… μέχρι φυσικά να ξεσπάσουν οικονομικά και πολιτικά σκάνδαλα. Τότε απλά φταίμε τα άτομα και τις αρχές. Δεν μας περνά ποτέ από το μυαλό εαν σε μια κοινωνία που είναι χτισμένη πάνω στις βάσεις του ανταγωνισμού και του κέρδους, εαν αυτές οι συμπεριφορές είναι ο κανόνας και όχι οι εξαιρέσεις. Ζητάμε δημοκρατία, αλλά μια δημοκρατία η οποία να αρχίζει και να τελειώνει στις καταναλωτικές επιλογές όσων μπορούν φυσικά να αγοράσουν.
Ο πλουραλισμός της μοναδικής επιλογής
Είναι βεβαίως κατανοητό ότι δεν θα γνωρίζουν όλοι σε μέγιστο βαθμό όλα τα ζητήματα. Αλλά είναι υποτίμηση της νοημοσύνης των εργαζόμενων σε αυτό τον τόπο, να λέμε ότι δημοκρατία σημαίνει αυτή η στείρα αντιπαράθεση αντίθετων επιχειρηματικών συμφερόντων. Ίσως γι’ αυτό και οι Κύπριοι να αντιλαμβάνονται την πολιτική με μια στενότατη έννοια, κάποιους κυρίους με κοστούμια που λένε τα ίδια και τα ίδια αναλόγως εκλογικών συμφερόντων. Αυτό στην Κύπρο ονομάζεται δημοκρατία και πλουραλισμός διότι οποιαδήποτε άλλη αντιπαράθεση αποκλείεται, στιγματίζεται και λασπολογείται πριν να φτάσει στα αφτιά και τα μάτια του λαού.
Είναι δημοκρατία η αντιπαράθεση των κομμάτων σε πολιτικό επίπεδο απλά για το ποιός θα φέρει καλύτερα ξένους επενδυτές στην χώρα; Είναι δημοκρατία η αντιπαράθεση στην βάση της καλύτερης διαχείρησης της οικονομικής κρίσης του συστήματος; Είναι δημοκρατία η “εκλογίκευση” του ξεπούληματος όλων των ζωτικών υποδομών της χώρας σε ιδιώτες που δεν θα επιδέχονται καμιά παρέμβαση από πλευράς της κοινωνίας για το πως θα οργανωθούν και για το πως θα διανεμηθούν οι καρποί της εργασίας όλων; Δεν υπάρχει πουθενά η αμφισβήτηση της λογικής της αγοράς, στην καλύτερη των περιπτώσεων ζητάμε ένα πιο ανθρώπινο εκμεταλλευτικό σύστημα. Εκεί εξαντλείται ο πλουραλισμός μας, στους τρόπους με τους οποίους θα συντηρίσουμε το παλιό, ίσως με την δημιουργία νέων μορφών διαχείρισης και την ανανέωση των προσώπων του κατεστημένου.
Δημοκρατία σε μια Κύπρο για παράδειγμα θα μπορούσε να σημαίνει η εμβάθυνση και η αποδαιμονοποίηση της ανεξαρτησίας της χώρας και του προτάγματος της οργανωμένης σχεδιασμένης οικονομίας με βάση τις ανάγκες του κόσμου της εργασίας. Αυτή θα μπορούσε να ονομαστεί δημοκρατία σε μια κοινωνία στην οποία το παλιό δεν θα μπορούσε να επαναλανσαριστεί σαν καινούργιο, το συντηρητικό και ο ελιτισμός σαν επιτυχία και φιλανθρωπία. Σε μια κοινωνία που δεν κρίνει με βάση το τι λέει κάποιος για τον εαυτό του αλλά μπορεί να κρίνει με βάση τις πράξεις. Μιας κοινωνίας που θα άρχιζε να συζητά ανοικτά το ενδεχόμενο ριζικής αλλαγής της κοινωνίας μακριά από πολιτικούς τακτικισμούς και εκλογομαχίες, με ότι αυτό συνεπάγεται σε πολιτικό επίπεδο. Μια δημοκρατία που θα απολάμβανε της εκτίμησης όσων συμμετέχουν σε αυτή ουσιαστικά και οργανωμένα και όχι σαν μια ατομική καταναλωτική επιλογή.
Μόνο που υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα… πρέπει να καταργηθεί και φυσικά αλλά και πρωτίστως ιδεολογικά η φυσικοποίηση της εξουσίας που βάζει αυτούς που κατέχουν την οικονομία του τόπου στα χέρια τους στη θέση του οδηγού.
Γράφει: Λέανδρος Σαββίδης
