Οι λόγοι για τους οποίους μεταναστεύει κανείς είναι πολλοί, διαφορετικοί και ενδεχομένως συνδυαστικοί.
Είναι αλήθεια πως οι κοινωνικό-οικονομικές ανισότητες βορρά νότου καθώς και οι σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποβόσκουν ως οι σημαντικότερες αιτίες στις οποίες προστίθενται τις τελευταίες δεκαετίες η παγκοσμιοποίηση και η εξέλιξη τεχνολογίας των πληροφοριών, αν όχι σαν αιτίες σίγουρα σαν σημαντικοί παράγοντες.
Ωστόσο, από το 1960 μέχρι το 2005 ο αριθμός των μεταναστών ναι μεν διπλασιάστηκε, αλλά σε ποσοστά επί του συνολικού πληθυσμού περίπου παραμένει στο 3%. Πράγμα που σημαίνει πως ενώ η μετανάστευση είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα, για κάποιο λόγο σήμερα είναι πιο ορατή από ποτέ.
Πολλοί διατείνονται ότι η σωστή πολιτική για την αντιμετώπιση σε σχέση με τη μετανάστευση, αν υποθέσει κανείς πως θέλει να την “αντιμετωπίσει”, είναι να εντοπιστούν οι βαθύτερες αιτίες της και να επικεντρωθούμε σε αυτές. Αλλά για το ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες και για το πως αντιμετωπίζονται οι απόψεις διίστανται.
Στην ΕΕ, η πολιτική της “αντιμετώπισης των βαθύτερων αιτίων της μετανάστευσης” τη δεκαετία του 90 εκφράστηκε μέσω προληπτικής προσέγγισης, με συνδυασμό δηλαδή συνοριακών ελέγχων αφενός και αφετέρου με πρόθεση βελτίωσης των κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών σε χώρες καταγωγής, μέσω ενθάρρυνσης για απελευθέρωση εμπορίου, για οικονομική συνεργασία, επενδύσεις, αναπτυξιακή βοήθεια, συμφωνίες επαναπροώθησης κλπ.
Στην πράξη, δεν συντελέστηκε ποτέ πραγματικός διάλογος και εκτινάχθηκε η πολιτική της “εξωτερίκευσης συνόρων”. Της απαίτησης δηλαδή τρίτες χώρες να ελέγχουν τα σύνορά τους όσο το δυνατόν πιο κατασταλτικά με τρόπο που να μη φτάνουν μετανάστες στην ΕΕ και αυτό με επιφανειακά ανταλλάγματα σε σχέση με διευκολύνσεις για θεωρήσεις και μικρό ποσοστό εργατών που μόνο τον πληθυσμό και την ανάπτυξη δεν ευνοούν.
Αλλά πέρα από τα παραπάνω, είναι πράγματι γραμμική η σχέση ανάμεσα στη μετανάστευση και στην ανάπτυξη; Για τους περισσότερους από εμάς οι μετανάστες που καταφτάνουν στην Ευρώπη είναι οι πιο απελπισμένοι για μια καλύτερη ζωή άνθρωποι. Και μπορεί αυτό να ισχύει εν μέρει ωστόσο δεν είναι ο κανόνας, καθώς οι περισσότερες έρευνες τονίζουν πως οι φτωχότεροι και οι πιο αδύναμοι άνθρωποι, μεταναστεύουν στο εσωτερικό της ίδιας τους της χώρας, συνήθως από αγροτικές προς αστικές περιοχές και δεν έχουν ούτε την δυνατότητα, οικονομική, σωματική ή και άλλη, να φτάσουν στην Ευρώπη. Οπότε από αυτήν την άποψη, η ανάπτυξη δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη μετανάστευση αλλά πρέπει να αποτελεί στόχο αυτοτελή για τη μείωση της φτώχειας. Συν του ότι αν η ΕΕ απευθύνεται μόνο σε περιοχές από τις οποίες έρχονται μετανάστες για να μειώσει τη μετανάστευση, αναπόφευκτα αποστερεί βοήθεια από τις πραγματικά φτωχότερες χώρες, από τις οποίες οι άνθρωποι δεν μπορούν καν να φύγουν.
Δυστυχώς δε θα μάθουμε τις ακριβείς απαντήσεις όσο κύριος στόχος μας παραμένει ο περιορισμός της μετανάστευσης παρά η συμβολή σε ανάπτυξη. Και χειρότερα τώρα που η ρητορική της ανάπτυξης καλύπτει σαν καμουφλάζ τις κοντόφθαλμες πολιτικές. Παρά την υιοθέτηση δεκάδων οδηγιών και κανονισμών για το άσυλο, για την εισδοχή φοιτητών, ερευνητών, για την είσοδο και διαμονή των εργαζομένων με ιδιαίτερα επαγγελματικά προσόντα, για την οικογενειακή επανένωση, για τους επί μακρόν διαμένοντες υπηκόους χωρών εκτός ΕΕ, η είσοδος στην ΕΕ κυριαρχείται σαφώς από τεράστια έμφαση στην ασφάλεια. Κι αυτό μέσω της εντατικοποίησης των συνοριακών ελέγχων, της επιβολής κυρώσεων στους μεταφορείς, της πολιτικής θεωρήσεων, της υιοθέτησης κατασταλτικών μέτρων κατά της παράτυπης εισόδου, της αναγκαστικής επιστροφής παράτυπων μεταναστών και της ποινικοποίησης της παράτυπης μετανάστευσης γενικότερα.
Η κατάσταση δε θα αλλάξει λοιπόν όσο δεν κάνουμε ριζική στροφή στην αναπτυξιακή συνεργασία με πραγματικές και δίκαιες συμβολές σε πραγματική κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη στο μέτρο που ωφελούν τους πολίτες. Και επίσης να μην συγχέουμε τις ευθύνες, καθώς υπάρχει μια τάση να μετατοπίζεται η ευθύνη των μεταναστευτικών ελέγχων από τη χώρα υποδοχής στη χώρα προέλευσης και το βάρος της ανάπτυξης από τις χώρες υποδοχής στους ίδιους τους μετανάστες.
Γράφει: Κυριάκος Τριανταφυλλίδης
