Η ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων σε όλη την ΕΕ αποτελεί ένα από τους ακρογωνιαίους λίθους της Ένωσης και θεμελιώδη αρχή που κατοχυρώνεται από τις Συνθήκες.
Η ιδέα προέκυψε με την υπογραφή της Συμφωνίας Σένγκεν το 1985 για να λάβει χώρα ως γνωστόν στη συνέχεια η κατάργηση των συνοριακών ελέγχων μεταξύ των κρατών μελών. Το δικαίωμα αυτό είχε κάποιες πολύ σημαντικές πρακτικές συνέπειες: αφενός επεκτάθηκε και στα μέλη της οικογένειας ώστε να είναι ένα δικαίωμα που θα ασκείται από τα άτομα. Αφετέρου, με τη σταδιακή κατάργηση των εσωτερικών ελέγχων έγινε η απαρχή της μεταναστευτική πολιτικής αφού κάτι έπρεπε να γίνει με τα εξωτερικά σύνορα πλέον.
Αυτή η θεμελιώδης ελευθερία όμως αποδεικνύεται πιο ευάλωτη απ’ότι πιστεύαμε και φανερώνει πως τα “αντιμεταναστευτικά συναισθήματα” μπορούν να επεκταθούν και σε πολίτες της Ευρώπης.
Συγκεκριμένα το Βέλγιο από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούλιο του 2012 απέλασε 1224 πολίτες της ΕΕ, οι οποίοι ελάμβαναν κάποιο βοήθημα από το κράτος και είναι άγνωστο σε πόσους θα φτάσει ο αριθμός μέχρι το τέλους του έτους. Τα βοηθήματα αυτά συνήθως συνίστανται στο επίδομα ανεργίας και στις υπόλοιπες παροχές επιδότησης στο πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης εν γένει. Αιτία και στόχος που η χώρα εντείνει τα μέτρα αυτά είναι η δημοφιλέστερη αιτία τον τελευταίο καιρό: η κρίση και η εξοικονόμηση πόρων εν καιρώ κρίσης. Και φυσικά η αντιμετώπιση ενδεχομένων καταχρήσεων. Η αρμόδια υπηρεσία κάλεσε λοιπόν 1224 άτομα, κυρίως Γάλλους, Ρουμάνους και Ιταλούς, που ελάμβαναν επιδόματα για τρεις ή παραπάνω μήνες ώστε να εξετάσει την περίπτωσή τους και εν συνεχεία να τους κατασχέσει την άδεια διαμονής τους και να τους αναγκάσει να φύγουν. Το 2011 ο αριθμός αυτός κυμάνθηκε στους 940 πολίτες μεταξύ των οποίων και αρκετοί Γάλλοι, όπως η περίπτωση μίας γυναίκας μητέρας δύο παιδιών που αναγκάστηκε να φύγει παρ’ότι διέμενε στο Βέλγιο νόμιμα μία δεκαετία ήδη.
Η αλήθεια είναι πως το μέτρο αυτό δεν αφορά αριθμητικά τεράστιο αριθμό ανθρώπων, είναι ωστόσο συμβολικά πολύ σημαντικό και φυσικά εγείρει πολλά ερωτήματα και ανησυχίες. Γιατί εξάλλου το μέτρο αυτό είναι καθ’όλα νόμιμο και το γεγονός ότι είναι νόμιμο αλλά και ότι εφαρμόζεται λέει πολλά.
Πράγματι, η ελεύθερη κυκλοφορία δεν είναι απόλυτο δικαίωμα και υπόκειται σε περιορισμούς. Επί της αρχής, για να διαμείνει κάποιος σε κράτος μέλος της ΕΕ για πάνω από τρεις μήνες, πρέπει να διαθέτει επαρκείς πόρους για τον εαυτό του και τα μέλη της οικογενειάς του, ούτως ώστε να μην επιβαρύνουν κατά τη διάρκεια της περιόδου παραμονής τους το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας του κράτους μέλους υποδοχής, και να έχει επίσης πλήρη ασφαλιστική κάλυψη ασθενείας στο κράτος μέλος υποδοχής. Συνέπεια αυτού είναι πως το κράτος μέλος μπορεί να αρνηθεί ή να ακυρώσει την άδεια διαμονής όταν θεωρείται ότι το άτομο αποτελεί “υπέρμετρο βάρος για το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας”.
Το τί είναι υπέρμετρο βάρος δεν διευκρινίζεται και εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να το συγκεκριμενοποιήσει, εν προκειμένω το Βέλγιο θεώρησε ότι πληρούται το κριτήριο όταν ένα άτομο έχει δεχτεί για τρεις συνεχόμενους μήνες βοήθημα, με κάποιες εξαιρέσεις φυσικά και με ατομική εξέταση κάθε περίπτωσης.
Σημειωτέον πως την ίδια μέθοδο είχε ακολουθήσει και η Γαλλία για την απέλαση Ρουμάνων και Βουλγάρων τσιγγάνων αν και είχε συνδυαστεί με μια επιπλέον ρήτρα που επιτρέπει σ’ένα κράτος μέλος να απομακρύνει πολίτη της Ένωσης ή μέλος της οικογένειάς του για λόγους δημόσιας ασφάλειας και δημόσιας υγείας.
Εν καιρώ κρίσης δοκιμάζονται τα όρια πολλών δικαιώματων, ελευθεριών και δηλώσεων και αποκαλύπτονται πολλές προθέσεις. Το τί μέλλει γενέσθαι θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον αν και φαίνεται ότι θα υπάρχει αντίσταση στις περαιτέρω εκπτώσεις από “κεκτημένα” και δίκαια.
Γράφει: Κυριάκος Τριανταφυλλίδης
