Τον Ιούλιο του 2010 η Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο ανακήρυσσε την πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και τις ικανοποιητικές συνθήκες υγιεινής σαν θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
Συγκεκριμένα αναγνωρίστηκε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να έχει πρόσβαση σε επαρκή ποσότητα νερού για προσωπική και οικιακή χρήση (μεταξύ 50 και 100 λίτρων νερού ανά άτομο ανά ημέρα) το οποίο πρέπει να είναι ασφαλές, αποδεκτό και προσιτό (το κόστος του νερού δεν πρέπει να υπερβαίνει το 3 τοις εκατό του εισοδήματος των νοικοκυριών) και προσβάσιμο (η πηγή του νερού πρέπει να είναι σε μέγιστη απόσταση 1.000 μέτρων από το σπίτι και η συλλογή του δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 30 λεπτά).
Η ανάγκη επισήμανσης των αυτονόητων προκύπτει από το ότι μόνο αυτονόητο δεν φαίνεται να είναι το γεγονός πως το νερό είναι βασικό αγαθό για την επιβίωση του ανθρώπου και όχι καταναλωτικό προιόν. Στην πράξη 11% του παγκόσμιου πληθυσμού, ήτοι 783 εκατομμύρια άνθρωποι, δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και στην υποσαχάρια Αφρική το ποσοστό φτάνει το 40%. Κι ενώ μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η κυρίαρχη νοοτροπία θεωρούσε πως η παροχή του νερού θα πρέπει να παραμένει υπό τον έλεγχο του κράτους ως παρόχου αγαθών κοινής ωφέλειας, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές την εποχή της Θάτσερ και του Ρίγκαν αντέστρεψαν αυτήν την λογική.
Και κατόπιν από τη δεκαετία του ’80 μέχρι και προσφάτως, μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί πίεζαν για ιδιωτικοποίηση των κρατικών εταιρειών ύδρευσης με το κύριο επιχείρημα πως οι ιδιωτικές εταιρείες είναι πιο αποτελεσματικές από το δημόσιο τομέα, πράγμα που δεν υποστηρίζεται ωστόσο από τις διάφορες μελέτες και την εμπειρία. Και ενώ σε κάποιες χώρες η διαφορά δεν έγινε τόσο αισθητή με εξαίρεση τους λογιαριασμούς, σε κάποιες άλλες τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά.
Πολυεθνικές όπως η Nestlé και η Coca Cola εκμεταλλευόμενες φυσικές πηγές νερού σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως στο Πακιστάν, στην Αιθιοπία, στη Νιγηρία και στην Ινδία, δημιουργούν μονοπώλια που τους αποφέρουν τεράστια κέρδη, εκμεταλλευόμενες τις πηγές αυτές για εμφαλιωμένο νερό στερώντας το από τους κατοίκους. Στη Νότια Αφρική η ιδιωτικοποίηση του δικτύου ύδρευσης, αν και εδώ όχι από την Coca Cola, είχε αποτέλεσμα να ξεσπάσει επιδημία χολέρας το 2000 με 2002 καθώς πολλοί κάτοικοι αποσυνδέθηκαν από το ιδιωτικό δίκτυο ύδρευσης αδυνατώντας να πληρώσουν τους λογαριασμούς. Και στην Τανζανία το 2003 που η χώρα υποχρεώθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ να ιδιωτικοποιήσει το σύστημα ύδρευσης, ομοίως οι φτωχότεροι αναγκάστηκαν να αποσυνδεθούν με αποτέλεσμα το δίκτυο να εξυπρετεί τους πλούσιους που ήταν μια μικρή μειοψηφία. Η βρετανική εταιρεία Biwater που δεν έκανε καμία επένδυση όπως προβλεπόταν, υποχρεώθηκε να καταβάλει μεγάλη αποζημίωση στη χώρα και το δίκτυο επανακρατικοποιήθηκε. Η Αργεντινή επίσης επανακρατικοποίησε το δίκτυο της μετά το 2005 το οποίο όμως είχε υποστεί τεράστιες ζημιές από τις πολυεθνικές εταιρείες αφού δεν είχαν καν προβεί σε αντικατάσταση των παλιών σωλήνων για να μειώσουν τα έξοδα συντήρησης.
Το θετικό είναι πως το ποσοστό των μεγάλων πολυεθνικών έχει υποχωρήσει και κατέχουν μόνο το 34% της αγοράς σήμερα, ενώ το 90% των 400 μεγαλύτερων πόλεων στον πλανήτη εξακολουθεί να έχει δημόσιο δίκτυο ύδρευσης. Στην Ευρώπη οι μόνες χώρες όπου η πλειοψηφία του δικτύου ύδρευσης έχει ιδιωτικοποιηθεί, είναι το Ημνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία και η Τσεχία αλλά ακόμη και στη Γαλλία το 2008 ο δήμος αποφάσισε να αναλάβει το σύστημα ύδρευσης, με αποτέλεσμα να μειωθούν τα τιμολόγια κατά 8% και να εξοικονομηθούν 35 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Στη Γερμανία η ύδρευση ανήκει στο δημόσιο τομέα παντού εκτός από το Βερολίνο, στην Ολλανδία έχει κηρυχθεί δια νόμου παράνομη η συμμετοχή ιδιωτικού οργανισμού στην ύδρευση και στην Ιταλία με δημοψήφισμα του 2011 απορρίφθηκε ένας νόμος για διευκόλυνση ιδιωτικοποίησης του νερού. Και στις ΗΠΑ, όμως, ο δημόσιος τομέας χειρίζεται περίπου 85% του δικτύου ενώ στην Ιαπωνία το 100%.
Γιατί παρά ταύτα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει ανάμεσα στις προυποθέσεις των οικονομικών πακέτων διάσωσης σε Ελλάδα και Πορτογαλία την πώληση των δικτύων ύδρευσης σε ιδιωτικές εταιρείες; Κι αυτό ενώ μόλις πριν λίγους μήνες κίνησε επίσημη έρευνα σε βάρος της Veolia, την μεγαλύτερη εταιρεία ύδρευσης στον κόσμο, της Suez και της Saur, για πιθανή παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας στη γαλλική αγορά εμφιαλωμένου νερού και για συμφωνία επί των τιμών.
Η διεθνής εμπειρία για την ιδιωτικοποίση του νερού είναι αρνητική με μεγάλες αυξήσεις στα τιμολόγια και υποβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών ή και της ποιότητας του νερού. Αλλά είναι και λογικό αν αναλογιστεί κανείς ότι στόχος μιας ιδωτικής εταιρείας είναι εξ ορισμού το κέρδος και πως όταν όταν αυτό αφορά ένα τόσο βασικό αγαθό όσο το νερό αλλά και την υγεία, ο συσχετισμός είναι βαθιά προβληματικός. Είναι γεγονός πως η εταιρεία λογοδοτεί στους μετόχους και όχι στον καταναλωτή, πως τα περιθώρια για διαφθορά είναι μεγάλα, πως μειώνεται ο δημοκρατικός αλλά και ο τοπικός έλεγχος, η επιτήρηση, πως η παροχή νερού γίνεται καθαρά θέμα οικονομικό και όχι δικαιώματος και αναγκών, πως έχει επίπτωση στην απώλεια θέσεων εργασίας αλλά και στα εργασιακά δικαιώματα.
Και τέλος υπερέχει φυσικά η κοινωνική αντίληψη και το είδος κοινωνιών που θέλουμε. Μια κοινωνία που αντιλαμβάνται το νερό ως φυσικό δικαιώμα που δεν ανήκει σε κανέναν ή ως ένα εμπόρευμα του οποίου την αξία ελέγχουν εταιρείες με κερδοσκοπικό σκοπούς;
Γράφει: Κυριάκος Τριανταφυλλίδης
