Παραδοσιακά, η διχοτομία Βορρά-Νότου σε παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρεται στη διαίρεση και διάκριση μεταξύ των θεωρούμενων “ανεπτυγμένων πλούσιων χωρών” και των “φτωχότερων αναπτυσσόμενων”.
Η ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Απασχόληση και την κοινωνική ανάπτυξη το 2012 έρχεται να επιβεβαιώσει ένα ολοένα και πιο έντονο στερεότυπο σχετικά με την διάκριση Βορρά-Νότου μέσα στην ΕΕ. Πέρα από την γενικότερη κατάσταση στην ΕΕ η έκθεση σε όλο το εύρος της και για όλα σχεδόν τα θέματα που αγγίζει, αποτυπώνει τις ολοένα αυξανόμενες αποκλίσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη μέλη.
Αποτυπώνεται καταρχάς εμβάθυνση της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, με κύρια χαρακτηριστικά το πάγωμα της αύξησης της εργασιακής απασχόλησης και την άνοδο της ανεργίας σε επίπεδα που δεν έχουν παρατηρηθεί την τελευταία δεκαετία. Το ποσοστό ανεργίας έχει ανέλθει σε περίπου 19 εκατομμύρια στην Ευρωζώνη (11% ) και τον Σεπτέμβριο του 2012 έφτασε τα 25.8 εκατομμύρια στην ΕΕ . Η μακροχρόνια ανεργία αντιπροσωπεύει πλέον το 42,5 τοις εκατό των ανέργων και όσοι βρίσκουν δουλειά είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για μερική απασχόληση. Με αποτέλεσμα σχεδόν το ήμισυ όλων των κρατών μελών να έχουν βιώσει αυξανόμενη φτώχεια από το 2008 και στα δύο τρίτα εξ’αυτών να σημειώνεται πτώση στο διαθέσιμο οικογενειακό εισόδημα των νοικοκυριών.
Οι αποκλίσεις μεταξύ του Βορρά και του Νότου είναι φανερές εφόσον το χάσμα όσον αφορά την ανεργία ανερχόταν στις 3,5 μονάδες το 2000 για να μειωθεί το 2007 αλλά να φτάσει τις 7,5 μονάδες το 2011. Η κοινωνική κατάσταση επιδεινώνεται επίσης ειδικά στα κράτη μέλη της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης: αναδύεται κατά την έκθεση ένα νέο χάσμα ανάμεσα στις χώρες που φαίνεται να είναι παγιδευμένες στην κρίση με μαζική αύξηση της ανεργίας και διάβρωση των εισοδημάτων, και τις χώρες που μέχρι τώρα τουλάχιστον επιδεικνύουν “ανθεκτικότητα”.
Οι διαφορές των συνεπειών της κρίσης, αποτυπώνονται όμως πέρα από τις χώρες και σε διάφορες κατηγορίες ανθρώπων, αφού η κρίση δεν έχει επηρεάσει φυσικά ομοιόμορφα ολόκληρο τον πληθυσμό και έχει χειροτερεύσει τη θέση ομάδων που βρισκόντουσαν ήδη σε αυξημένο κίνδυνο – κυρίως νεαρούς ενήλικες, άνεργες γυναίκες, μόνες μητέρες, παιδιά και σε κάποιο βαθμό τους μετανάστες, συμβάλλοντας λοιπόν και σε αυξημένη κοινωνική πόλωση.
Οι διαφορές εξακολουθούν να υφίστανται και μεταξύ των δύο φύλων και μπορεί η προς το παρόν σταδιακή επέκταση των ποσοστών ανεργίας ανάμεσα στις γυναίκες και στους άντρες να έχει παύσει, ωστόσο το γεφύρωμα του χάσματος αμοιβών κρατάει καλά και οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ή αποκλεισμού απ’ ότι οι άντρες. Αυτό το παράδοξο εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από τις εργασιακές τάσεις της εποχής, κυρίως τη μερική απασχόληση που είναι το μοναδικό τμήμα της αγοράς που διευρύνεται συνεχώς εν καιρώ κρίσης και που αποτελεί παραδοσιακό τομέας απασχόλησης των γυναικών. Γεγονός που τυπικά βελτιώνει την εργασιακή κατάσταση των γυναικών αλλά με περιορισμένο αντίκτυπο στα εισοδήματά τους.
Περαιτέρω, η κρίση έχει αυξήσει σημαντικά τους κινδύνους του μακροχρόνιου κοινωνικού αποκλεισμού καθώς η μακροχρόνια ανεργία αυξήθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη, με ειδική αναφορά στην Ισπανία αλλά όχι μόνο, πλήττοντας κατά κύριο λόγο τους άντρες, νεαρούς ή ανειδίκευτους εργάτες που απασχολούνταν σε φθίνοντες κλάδους και επαγγέλματα. Σε γενικές γραμμές 1 στους 5 μακροχρόνιους ανέργους στην ΕΕ δεν έχει εργαστεί ποτέ και τα τρία τέταρτα εξ αυτών είναι κάτω των 35 ετών. Το 2011 οι χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας (κάτω του 2%) ήταν η Αυστρία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, οι Σκανδιναβικές χώρες και η Κύπρος ενώ στην άλλη πλευρά του φάσματος οι Βαλτικές χώρες, η Ιρλανδία, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Σλοβακία (7% και άνω).
Αποκλίσεις ανάμεσα στα κράτη μέλη εμφανίζονται επίσης και στον κίνδυνο να βρεθεί κάποιος σε φτώχεια αφενός και στις δυνατότητες να βγει από αυτήν αφετέρου. Ειδικά στις χώρες Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα και Ισπανία, υπάρχουν και τα δύο στοιχεία, δηλαδή και μεγάλος κίνδυνος να εισέλθει κανείς σε κατάσταση φτώχειας, και χαμηλές πιθανότητες να εξέλθει από αυτήν, δημιουργώντας μια τεράστια παγίδα. Αντίστροφα οι σκανδιναβικές χώρες και οι χώρες του Μπενελούξ (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) εμφανίζουν χαμηλά ποσοστά εισόδου και εξόδου από τη φτώχεια.
Η οικονομική κρίση έχει αφαιρέσει από εκατομμύρια ανθρώπους δικαιώματα κοινωνικής πρόνοιας και έχει συμβάλλει στο άνοιγμα της ψαλίδας όσον αφορά την φτώχεια ανάμεσα σε διάφορα κράτη μέλη. Όλα τα στοιχεία αναδεικνύουν την αναποτελεσματικότητα των πακέτων διάσωσης και των επιβαλλόμενων μέτρων λιτότητας αλλά και της γενικότερης οικονομικής πολιτικής της ΕΕ εις βάρος εκείνων που δεν έχουν περιθώρια μεγαλώνοντας το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων. Ο Αινστάιν είχε πει ότι ο ορισμός της τρέλας είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα. Η άλλη εξήγηση είναι ότι κάποιοι δεν θέλουν πραγματικά διαφορετικό αποτέλεσμα.
Γράφει: Κυριάκος Τριανταφυλλίδης
