O όρος ακτιβισμός, είναι ένας σύγχρονος σχετικά όρος της κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας και δάνειο από την γαλλική γλώσσα.
Με τον όρο αυτό δηλώνεται χαρακτηριστικά όχι τόσο η κοσμοθεωρητική αντίληψη του ατόμου (σε αυτό αναφέρεται η ιδεολογία) όσο η θέλησή του να διαμορφώσει τον κόσμο ανάλογα με τις επιθυμίες του και, κυρίως, με την ανάλογη δράση του. Ο ακτιβισμός έχει συνδεθεί με τη χρυσή εποχή της πολιτικής (το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα) και ιδιαίτερα με τα πολιτικά κόμματα (κυρίως της αριστεράς) και με διάφορα κινήματα που επεδίωκαν θεμελιώδεις κοινωνικές αλλαγές (π.χ. το οικολογικό, το φεμινιστικό, το εργατικό, αντιπολεμικό, κτλ.). Πράξεις, όπως η συμμετοχή σε πορείες, οι διαδηλώσεις, το μποϊκοτάρισμα προϊόντων, οι απεργίες, κ.ά., έχουν συνδεθεί αναπόσπαστα με τον όρο ακτιβισμός.
Ο κόσμος, όμως, αλλάζει. Τα παραπάνω αποτελούν μέρος αυτού που έχει αποκαλεστεί στην πολιτική επιστήμη ως «συμβατική πολιτική» και η οποία για πολλούς φαντάζει, πλέον, περιττή. Αυτή η «συμβατική» πολιτική δράση είχε, και έχει, ως χαρακτηριστικότερους εκφραστές της τα πολιτικά κόμματα και τις συντεχνίες. Σε μια εποχή, όμως, κατά την οποία μεγάλο μέρος των πολιτών αποσυνδέεται από τις παραδοσιακές μορφές πολιτικής συμμετοχής (π.χ. ψηφοφορία, εγγραφή σε πολιτικό κόμμα) και ακτιβισμού (απεργίες, διαδηλώσεις), νέες μορφές κάνουν την εμφάνιση τους. Οι νέες αυτές μορφές έχουν διευκολυνθεί από την ανάπτυξη και την χωρίς προηγούμενο διάχυση της τεχνολογίας, καθώς και από την επικράτηση μιας αντίληψης που θεωρεί τον άνθρωπο πρωτίστως ως καταναλωτή: για να δώσω κάτι πρέπει να πάρω κιόλας πίσω κάτι για μένα. Αυτή η καταναλωτική αντίληψη διατρέχει όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.
Κυρίαρχο στοιχείο αυτής της νέας κοινωνικής κατάστασης είναι η απάθεια του πολίτη έναντι της πολιτικής διαδικασίας, η οποία απάθεια εκφράζεται ποικιλοτρόπως: μη συμμετοχή σε καμία κοινωνική ή πολιτική δραστηριότητα εκτός από αυτές που αφορούν σε διασκέδαση, ή έχουν προσωπικό όφελος, εκ του μακρόθεν συμμετοχή συνήθως από τον καναπέ του σπιτιού του, ή την καρέκλα του γραφείου του, κτλ. Όλα αυτά μπορούν να συνοψιστούν σε μια φράση: ακτιβισμός του Facebook. Ο πολίτης φαίνεται ότι βρήκε ένα καινούριο και ανέξοδο τρόπο έκφρασης μέσω των διαφόρων σελίδων κοινωνικής δικτύωσης και των blogs. Σε σημείο μάλιστα που θα μπορούσε κάποιος να παραφράσει τη γνωστή ρήση του Μαρξ και να αναφερθεί στο Facebook (ή στο twitter) ως το όπιο των πολιτών. Μπροστά σε αυτές τις νέες μορφές, φυσιολογικά, οι πολιτικοί δρώντες (κόμματα, συντεχνίες, κτλ.) παρέμειναν για αρκετό διάστημα δύσπιστοι, επιφυλακτικοί και ενίοτε εχθρικοί. Σταδιακά, όμως, άρχισαν να ανταποκρίνονται και να υιοθετούν αυτές τις νέες μορφές. Κόμματα και υποψήφιοι αποκτούν δικές τους σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργούν δικά τους ιστολόγια (blogs), τα οποία τις πλείστες φορές διαχειρίζονται άλλοι γι’ αυτούς.
Το ερώτημα που τίθεται, όμως, είναι αν αυτό το καινούριο φαινόμενο αποτελεί όντως μορφή ακτιβισμού. Έχω την άποψη ότι δεν συνιστά. Αποτελεί ένα εύκολο, γρήγορο και οπωσδήποτε ανώδυνο τρόπο για να έχει ο καθένας από εμάς τη συνείδησή του ήσυχη, θεωρώντας πως «ξόφλησε» το χρέος του έναντι της κοινωνίας. Οι υπογραφές και τα κλικ αρεσκείας (like) στις σελίδες διαμαρτυρίας του Facebook, οι μυριάδες προσωπικές δηλώσεις για το άλφα ή το βήτα θέμα που πλειοδοτούν στις σελίδες αυτές δεν αποτελούν μορφή ακτιβισμού – είναι μια κίνηση πολιτικής αυτοϊκανοποίησης που στοχεύει στο να καθησυχάσει τον κάθε ένα που τις γράφει ότι έχει κάνει το καθήκον του. Επί της ουσίας, όμως, δεν αλλάζει ποτέ τίποτα. Είναι ευχολόγια που στο τέλος της μέρας απλώς συνεισφέρουν στη διαιώνιση ενός συστήματος που θέλει τους πολλούς απαθείς και αδρανείς. Η απεμπλοκή κάποιου από την πολιτική, είτε στο όνομα του όλοι είναι το ίδιο, είτε με οποιαδήποτε άλλη επίκληση οδηγεί στο να αποφασίζουν άλλοι για εμάς. Ιδιαίτερα σε εποχές δύσκολες και μνημονιακές.
Θα κλείσω με μια φράση δανεισμένη: «Δεν παραγνωρίζω τη σημασία της δικτύωσης σε μια εποχή που οι πολίτες αντιμετωπίζουν κοινά ή παρόμοια προβλήματα σε κάθε γωνιά του κόσμου, αλλά η όλη φιλοσοφία του πράγματος μου θυμίζει αυτό που είχε πει ο JoelSilver, ο παραγωγός του Matrix: Κάνω ταινίες για κώλους που κάθονται σε καναπέδες»…
Γράφει: Γιάννος Κατσουρίδης
