Ο κοινωνικός αυτοματισμός είναι η συνήθης τακτική που εφαρμόζουν οι φορείς εξουσίας για αποπροσανατολισμό των πολιτών, οι οποίοι καθοδηγούνται μεθοδευμένα προς την αυτόματη εναντίωση σε άλλες ομάδες πολιτών που χρεώνονται την ευθύνη για το σύνολο των δεινών της πολιτείας και της κοινωνίας.
Στο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης, ο κοινωνικός αυτοματισμός ενισχύεται περαιτέρω και αναπτύσσεται σε διάφορα επίπεδα, με αποτέλεσμα τη στοχοποίηση του ρόλου του κράτους, τη δαιμονοποίηση της κοινωνικής πολιτικής και τον ιεραρχικό διαχωρισμό των ευρωπαϊκών χωρών. Με αυτό τον τρόπο, οι πολίτες δεν εστιάζουν την προσοχή τους στα λάθη και στις ανεπάρκειες των εθνικών πολιτικών ηγεσιών, στις αδυναμίες του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος και στην ανάγκη συνολικής πολιτικής διαχείρισης της οικονομικής κρίσης, αλλά υπόκεινται στην ψευδαίσθηση των οικονομικών μέτρων λιτότητας που δήθεν θα συνετίσουν τους ασύνετους.
Η κλασσική μορφή του κοινωνικού αυτοματισμού στοχοποιεί τον ευρύτερο δημόσιο τομέα και το κοινωνικό κράτος πρόνοιας. Η θέση για περιορισμό του ρόλου του κράτους παρουσιάζεται αξιωματικά σαν αυταπόδεικτη και οι εργαζόμενοι που παρέχουν υπηρεσίες στο κράτος προβάλλονται συλλήβδην σαν αργόμισθοι και ένοχοι για τις άδικες απολαβές και εργασιακές σχέσεις των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Οι στρεβλώσεις του δημόσιου τομέα δεν διορθώνονται αλλά γενικεύονται, αφού στόχος δεν είναι η εξυγίανση της κρατικής μηχανής αλλά η άκριτη σύντμησή της προς όφελος των μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων που θα εξασφαλίσουν περισσότερο ζωτικό χώρο και λούμπεν εργασιακό δυναμικό. Ταυτόχρονα, οι κοινωνικές δαπάνες παρουσιάζονται σαν σπάταλη πολυτέλεια με τους δικαιούχους κοινωνικών παροχών να εικονογραφούνται ισοπεδωτικά σαν χαραμοφάηδες που απομυζούν τους πόρους των υπολοίπων. Η απουσία προγραμματισμένης αντιστάθμισης των κοινωνικών δαπανών από ένα καλύτερο δίκτυο κοινωνικής προστασίας που δεν θα βασίζεται στη χρηματοδότηση αλλά στην ουσιαστική υποστήριξη καταδεικνύει ότι στόχος δεν είναι η καλύτερη λειτουργία του κράτους πρόνοιας αλλά η κατάργησή του. Και αυτό επιτυγχάνεται με την απαξίωση των ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων – πολύτεκνων, μονογονιών, συνταξιούχων, φοιτητών, αναπήρων, ασθενών – που χρειάζονται την υποστήριξη του κράτους.
Όμως, ο κοινωνικός αυτοματισμός ανάγεται και σε εθνικό επίπεδο, όπου οι λαοί της ευρωπαϊκής περιφέρειας παρουσιάζονται ως αποκλειστικά υπεύθυνοι για την προβληματική κατάσταση των κρατών τους λόγω της τεμπελιάς και της ασυνέπειάς τους, σε αντιδιαστολή με τα συνετά και φιλόπονα κράτη του ευρωπαϊκού πυρήνα. Αυτή η προσέγγιση αντανακλάται με σαφήνεια στη δήλωση της Αυστριακής Υπουργού Οικονομικών Μαρία Φέκτερ, που σε συνέντευξή της στην αυστριακή ραδιοφωνία ανέφερε ότι «οι Έλληνες έπεσαν από την αιώρα που ήταν ξαπλωμένοι και τώρα πρέπει, επιτέλους, να ξανασηκωθούν». Χαρακτηριστικό είναι επίσης το πρόσφατο διαφημιστικό σποτ της νορβηγικής κτηματομεσιτικής εταιρίας OBOS που παροτρύνει τους Νορβηγούς να αγοράσουν κατοικία ώστε να μην καταλήξουν όπως τους «τεμπέληδες» Ιταλούς που εξακολουθούν σε μεγάλη ηλικία να κατοικούν με τους γονείς τους. Ακόμη πιο έντονες είναι οι αναφορές εντύπων τα οποία δεν τηρούν καν τα προσχήματα, όπως η γερμανική εφημερίδα BILD που προτάσσει σταθερά τη θέση για αποβολή της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ και το περιοδικό FOCUS που αποτύπωσε την Αφροδίτη της Μήλου να απευθύνει άσεμνη χειρονομία προς τον ελληνικό λαό ως απάντηση στο αίτημα για ευρωπαϊκή οικονομική βοήθεια.
Οι στίχοι του Ιάκωβου Καμπανέλλη από τη θεατρικό έργο «Ο Εχθρός Λαός» του 1975, αποτυπώνουν με σαφήνεια τον τρόπο με τον οποίο οι εκάστοτε ισχυροί προσεγγίζουν τα δικαιώματά των πολιτών, αντιμετωπίζοντας το λαό ως το βασικό εχθρό που εμποδίζει με τις «παράλογες» απαιτήσεις του την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους: «Ήταν πατριώτη ένας λαός, ένας μεγάλος τοπικός εχθρός/ Θέλανε να ‘χουν όλοι το σπιτάκι τους/ καθημερινά το μεροκαματάκι τους/ να ‘χουν ακόμα κι άμα θα κακογεράσουν/ μια συνταξούλα για να μην πεινάσουν/ Θέλανε να μην περπατούν στα τέσσερα/ να σκέφτονται και να μιλούν ελεύθερα/ να κυβερνάει αυτός που θα ‘χουνε διαλέξει/ κανένας πια να μην τους κοροϊδέψει/ Νιώθεις πατριώτη τι εχθρός ήτανε τούτος ο παλιολαός…». Οι πολίτες της Ευρώπης πρέπει να αντισταθούν στις πρακτικές του κοινωνικού αυτοματισμού και να εστιάσουν την κριτική τους στην ουσία της κρίσης, που είναι πρωτίστως πολιτική. Εχθροί των πολιτών δεν είναι οι πολίτες, αλλά οι πολιτικές που οδήγησαν στην κρίση και που αναπαράγουν την κρίση.
Γράφει:Γιάννης Παναγιώτου
