Home Γιάννης Παναγιώτου Κορωνοϊός και «ηθικός πανικός». Του Γιάννη Παναγιώτου

Κορωνοϊός και «ηθικός πανικός». Του Γιάννη Παναγιώτου

Ο ηθικός πανικός (moral panic) ορίζεται ως η δυσανάλογη και εχθρική κοινωνική αντίδραση απέναντι σε μια κατάσταση, ομάδα ή πρόσωπο που θεωρείται απειλή.

 


Γράφει: Γιάννης Παναγιώτου

Σε περιόδους κρίσης, η κλιμάκωση του ηθικού πανικού είναι αναμενόμενη, όμως ταυτόχρονα η αναχαίτιση του είναι απαραίτητη, αφού εάν κυριαρχήσει μπορεί να οδηγήσει σε αμφιλεγόμενες αποφάσεις, σε επιθετική στοχοποίηση και σε ξέφρενο κανιβαλισμό. Αυτές οι εξελίξεις είναι εξ ορισμού προβληματικές, όμως σε περιόδους κρίσης είναι προφανώς προβληματικότερες, επειδή αποπροσανατολίζουν από την διαχείριση των ουσιαστικών προκλήσεων και δημιουργούν αχρείαστες κοινωνικές αντιπαραθέσεις. Ιδιαίτερα στον σύγχρονο κόσμο όπου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαμορφώνεται ένα πολύ τοξικό περιβάλλον δημόσιας συζήτησης.

Θεωρείται ότι η ανάπτυξη του ηθικού πανικού ακολουθεί πέντε βασικά στάδια:

  • Αρχικά μια κατάσταση, μια ομάδα, ή κάποιο πρόσωπο προσδιορίζεται από ορισμένους κύκλους σαν απειλή για την κοινωνία.
  • Στη συνέχεια η απειλή συνοψίζεται σε υπεραπλουστευμένες συμβολικές μορφές, οι οποίες αναπαράγονται από τα μέσα επικοινωνίας.
  • Ακολούθως, η επαναληπτική απεικόνιση αυτών των συμβολικών μορφών ανατροφοδοτεί, αναπαράγει και εντείνει την ανησυχία της κοινωνίας.
  • Ως αποτέλεσμα, προκύπτει η ανταπόκριση των αρχών και η λήψη πολιτικών αποφάσεων που αποσκοπούν στην καθησυχασμό του κλίματος που δημιουργήθηκε.
  • Καταληκτικά, ο ηθικός πανικός που κυριάρχησε οδηγεί στην επιβολή συγκεκριμένων κοινωνικών αλλαγών.

Στα πλαίσια της παγκόσμιας κρίσης που επηρεάζει την χώρα μας, ο ηθικός πανικός έχει ήδη αναδυθεί σε διάφορες περιπτώσεις, οι οποίες είναι σημαντικό να προσδιοριστούν ώστε να επιδιωχθεί η αποφυγή της επανάληψης και της διαιώνισής τους. Ορισμένα πρόσωπα, ομάδες και καταστάσεις, έχουν ήδη συγκεντρώσει δυσανάλογη και εχθρική κοινωνική αντίδραση με χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις το πρόσωπο του πρώτου πολίτη που διαγνώστηκε με τον COVID-19 στην Κύπρο(«είναι ανεύθυνος, είναι δολοφόνος»), την ομάδα των Κύπριων φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό («να μην έρθουν, θα μας φέρουν τον Κορωνοϊό») και την κατάσταση της έκτασης εφαρμογής της κοινωνικής αποστασιοποίησης («να κλείσουν όλα, να κλείσουν όλα»).

Η ανάπτυξη ηθικού πανικού για αυτές τις περιπτώσεις επηρέασε σημαντικά την πολιτεία στην επί τούτου λήψη αποφάσεων. Στην περίπτωση του «Ασθενή Μηδέν» η πολιτεία επικεντρώθηκε στην απόδοση της προσωπικής ευθύνης, αντί στην ανάληψη των συλλογικών ευθυνών και στη λήψη αποτελεσματικότερων μέτρων για την κατάλληλη προστασία των επαγγελματιών υγείας. Στην περίπτωση των Κυπρίων φοιτητών απαγορεύθηκε άκριτα η έλευσή τους στην Κύπρο, δημιουργώντας σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την συνταγματική και την ηθική πτυχή της απόφασης και απασχολώντας σημαντικούς ανθρώπινους πόρους για την διαχείριση των χιλιάδων αιτημάτων επαναπατρισμού. Στην περίπτωση της αναστολής λειτουργείας διαφόρων επιχειρήσεων, προέκυψαν διάφορες παλινδρομήσεις που επηρέασαν αρνητικά την αξιοπιστία των αποφάσεων που λαμβάνονται, η διαφύλαξη της οποίας είναι μεγάλης σημασίας υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις.

Είναι προφανές ότι ο πανικός δεν είναι καλός σύμβουλος για τίποτα. Πόσω δε μάλλον όταν πρόκειται για ηθικό πανικό ο οποίος υπό συνθήκες κρίσης εκβιάζει τις αποφάσεις των αρχών της πολιτείας. Ως εκ τούτου είναι απαραίτητο, λαός και ηγεσία να παραμείνουν ψύχραιμοι, αποφεύγοντας την αλληλοεπανατροφοδότηση του πανικού, η ανταπόκριση στον οποίο ενδεχομένως να ικανοποιεί βραχυπρόθεσμα, αλλά επί της ουσίας δεν προσφέρει καλές υπηρεσίες.

Γράφει: Γιάννης Παναγιώτου