Δημοκρατία ορίζεται ως το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από το λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού.
Το κεντρικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία. Στην περίπτωση της άμεσης δημοκρατίας ψηφίζουν οι πολίτες. Αλλά στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, την οποία ουσιαστικά έχουμε σήμερα, ψηφίζουν οι αντιπροσώποι τους. Τί γίνεται όμως αν οι αντιπροσώποι τους οποίους εκλέγει ο λαός δεν υποστηρίζουν τελικά αυτά για τα οποία τους επέλεξε;
Προτού εξετάσουμε πιο ενδελεχώς το πιο πάνω πρόβλημα, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ορισμένες αδυναμίες του σημερινού δημοκρατικού πολιτεύματος. Εκτός από το θεσμό της ψηφοφορίας, ως το κύριο εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων, το άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι ο διαχωρισμός των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Ενώ η νομοθετική εξουσία είναι υπεύθυνη για τη ψήφηση νόμων, η εκτελεστική είναι υπεύθυνη για την επίβλεψη της εφαρμογής τους. Σε μια πραγματική δημοκρατία, προτάσεις νόμων μπορούν να γίνονται όχι μόνο από τεχνοκράτες, κυβερνούντες και κομματικούς σχηματισμούς αλλά και από την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών. Με άλλα λόγια το κοινοβούλιο έχει την ευθύνη της νομοθεσίας και του ελέγχου της κυβέρνησης, χωρίς όμως τα μέλη του να δικαιούνται να συμμετέχουν σ΄ αυτήν. Στις περισσότερες όμως χώρες, το εκάστοτε κυβερνών κόμμα δεν έχει μόνο τον πλήρη έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά κυριαρχεί επίσης και στο κοινοβούλιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η κυβέρνηση να είναι σε θέση και να κυβερνά, και να νομοθετεί, εφόσον ελέγχει την πλειοψηφούσα κοινοβουλευτική ομάδα της βουλής.
Είναι εδώ που η διαφορετική άποψη μεταξύ των μελών της ίδιας κομματικής παράταξης αποκτά τεράστια σημασία. Είναι εντελώς φυσιολογικό άτομα που ανήκουν στην ίδια παράταξη να έχουν διαφορετικές απόψεις πάνω σε δευτερεύοντα (σε μερικές περιπτώσεις και πρωτεύοντα) ζητήματα. Επίσης, είναι δυνατό να ιεραρχούν τις προτεραιότητες με διαφορετικό τρόπο. Αυτός είναι και εξάλλου ο λόγος που διεξάγονται ενδοκομματικές εκλογές για την κατ’ αρχήν επιλογή των υποψηφίων. Επίσης, στις τελικές αναμετρήσεις, ο πολίτης έχει συνήθως τη δυνατότητα να προκρίνει ένα υποψήφιο στη βάση τέτοιων διαφορετικών θέσεων σε κάποια θέματα, κάτι το οποίο θα ενδυναμονώταν σημαντικά με την υιοθέτηση της οριζόντιας ψηφοφορίας. Είναι λοιπόν φυσικό επακόλουθο ο πολίτης να αναμένει ότι όταν τα ζητήματα αυτά συζητούνται και ψηφίζονται, ο αντιπρόσωπος τους θα υποστηρίξει την άποψη για την οποία τον επέλεξε. Τι γίνεται όμως όταν αυτός δεν παραμένει πιστός στις αρχικές τοποθετήσεις του και υποκύπτει στην τυρρανία της κομματικής πλειοψηφίας;
Δυστυχώς η κατάσταση που περιγράψαμε αποτελεί πιο συχνά τον κανόνα παρά την εξαίρεση. Το τραγικό είναι ότι οι πολίτες δεν διαμαρτύρονται, είτε επειδή και αυτοί βρίσκονται εγκλωβισμένοι μέσα στις κομματικές τους παρατάξεις, είτε απλά γιατί δεν έχουν την ευκαιρία να ενημερώνονται για τις θέσεις και επιλογές των αντιπροσώπων τους. Η καθημερινή διγλωσσία των πολιτικών επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Πολύ συχνά άλλα λένε στην τηλεόραση και άλλα ψηφίζουν την επόμενη μέρα στη βουλή. Είναι γι’ αυτόν το λόγο που η μόνη ουσιαστική επιλογή είναι η άμεση δημοσιοποίηση τόσο των συγκεκριμένων θέσεων, όσο και των επιλογών, δηλαδή των ψήφων των αντιπροσώπων πάνω στα διάφορα θέματα με τα οποία ασχολούνται. Επίσης, ο πολίτης θα πρέπει να έχει εύκολη και πλήρη πρόσβαση στο σύνολο των νομοθετημάτων τα οποία προτείνει, επεξεργάζεται και υποστηρίζει ο κάθε αντιπρόσωπος.
Οι πιο πάνω διευθετήσεις θα δώσουν στον πολίτη ισχυρά εργαλεία τα οποία θα του επιτρέψουν να παρακολουθεί και να αξιολογεί τη συμπεριφορά και συνεισφορά του κάθε εκπροσώπου του. Από μόνα τους όμως δεν είναι αρκετά αφού τις περισσότερες φορές ο πολίτης παραμένει και αυτός σχετικά εγκλωβισμένος στις κομματικές επιλογές του. Σε όλες σχεδόν τις σημερινές μορφές κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ο πολίτης στερείται το δικαίωμα να προκρίνει εκπρόσωπο κάποιας αντίπαλης παράταξης, έστω και με τη μορφή σταθμισμένης ψήφου. Αυτό θα λυθεί μόνο όταν υιοθετηθεί η οριζόντια ψηφοφορία, η οποία αναμφισβήτητα αποτελεί απαίτηση της πλειοψηφίας των απλών ενεργών πολιτών, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει τύχει υποστήριξης γιατί εξυπηρετεί την επιθυμία των κομμάτων να διατηρήσουν έλεγχο πάνω στην εκλογική διαδικασία. Το βασικό επιχείρημα πίσω από το οποίο οχυρώνονται τα κόμματα είναι ότι ο πολίτης καλείται να επιλέξει κοινωνικο-οικονομική φιλοσοφία και όχι συγκεκριμένα άτομα. Το επιχείρημα αυτό καταρρίπτεται εύκολα, γιατί σε μια τέτοια περίπτωση θα μπορούσαν να εκλέγονται απλά αυτοί οι οποίοι κερδίζουν μέσα από τις ενδοκομματικές διαδικασίες.
Στην εποχή του κυβερνοχώρου και της τεχνολογίας, απαιτείται όχι απλά η πρόσβαση στην αυθεντική πληροφορία, αλλά και σε επεξεργασμένες πληροφορίες. Δηλαδή, ο πολίτης δεν θα πρέπει απλά να μπορεί να βρει στο διαδίκτυο κατά τρόπο εξαιρετικά εύκολο και φιλικό τι ψήφισε ο αντιπρόσωπος του, αλλά επίσης, και όλες τις προηγούμενες επιλογές του συγκεκριμένου πολιτικού, τους ψήφους των άλλων, συγκριτικά αποτελέσματα και γενικά κάθε λογής αναλυτικά και συνοπτικά στοιχεία.
Τα πιο πάνω εργαλεία θα ενδυναμώσουν σημαντικά τη δυνατότητα του πολίτη να παρακολουθεί και να κρίνει τον κάθε αντιπρόσωπο, όχι γ’ αυτά τα οποία προβάλλει μέσα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αλλά μέσα από τις συγκεκριμένες δραστηριότητες και επιλογές του.
Πέρα όμως από τα πιο πάνω είναι ανάγκη να προστεθεί ακόμα μια ασφαλιστική δικλείδα, για να εξασφαλίσουμε τον πραγματικό ρόλο του νομοθέτη:
Νομοθέτης ο οποίος δεν νομοθετεί δεν θα πρέπει να δικαιούται επανεκλογή.
Συνεπώς, είναι ανάγκη να καθοριστούν έστω και υποτυπώδη κριτήρια αξιολόγησης της συνεισφοράς και παραγωγικότητας του κάθε αντιπροσώπου όσον αφορά το κύριο έργο, δηλαδή το ρόλο του ως νομοθέτη.
Γράφει:Γιάννης Λαούρης
