Η σοφία της απλής λογικής στα θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Του Γιάννη Λαούρη

Η φιλελεύθερη οικονομία στην οποία ζούμε εγγυάται σε κάθε νομικό πρόσωπο, είτε αυτό είναι ιδιώτης είτε εταιρεία, ελευθερίες στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται την περιουσία και σχεδιάζει και πραγματοποιεί τις δραστηριότητες του.

Ο κύριος λόγος για τον οποίο αυτό το σύστημα φαίνεται να λειτουργεί είναι γιατί συνοδεύεται από μηχανισμούς θετικής αλλά και αρνητικής ανατροφοδότησης.  Αυτοί οι μηχανισμοί μεριμνούν τόσο για την ανάπτυξη όσο και για τη σταθερότητα του συστήματος. Από τη μια πλευρά, η θετική ανατροφοδότηση δρα ως κίνητρο για ανάπτυξη (όταν οι επιλογές που κάνει είναι πετυχημένες και αποφέρουν περισσότερο κέρδος), μεγέθυνση και επέκταση του συστήματος. Οι λανθασμένες επιλογές, από την άλλη πλευρά, προκαλούν εξασθένιση και συρρίκνωση. Στην περίπτωση που μια επιλογή είναι τελείως λανθασμένη, το σύστημα “πεθαίνει” γιατί απλά δεν είναι λειτουργικό και η αποσύνθεση του απελευθερώνει χώρο και στοιχεία για την ανάπτυξη άλλων συστημάτων. Αυτοί οι νόμοι έχουν ισχύ με ακριβώς τον ίδιο τρόπο στη φύση, στην οικονομία ακόμα και στην κοινωνία.

‘Οταν μιλάμε για κοινωνικά συστήματα έχουμε την επιλογή να επαναπροσδιορίσουμε το στόχο και συνεπώς να αλλάξουμε τις αξίες και παραμέτρους με τις οποίες αξιολογούμε την επιτυχία. Η ιδανική κοινωνία θα μπορούσε για παράδειγμα να μην βασίζεται στο κέρδος, αλλά σε κάποιες ανθρώπινες αξίες. Επειδή στη σημερινή εποχή, ειδικά τα τελευταία μερικά χρόνια, η οικονομική βιωσιμότητα και η μεγιστοποίηση του κέρδους είναι οι παράμετροι που κυβερνούν τον κόσμο, οι σκέψεις αυτές δεν επεκτείνονται στον προβληματισμό για εξεύρεση εναλλακτικών προσεγγίσεων.

Ο πρόλογος ήταν απαραίτητος για να στηρίξω το επιχείρημα που ακολουθεί. Στην εποχή μας, η οικονομία βασίζεται στο πιο πάνω μοντέλο. Αν μια εταιρεία κάνει λανθασμένες επιλογές ή κακές επενδύσεις, οδηγείται στη χρεωκοπία και στην πτώχευση. Οι μέτοχοι και οι πιστωτές χάνουν τα λεφτά τους και οι υπάλληλοι χάνουν τη δουλειά τους. Όλοι έχουμε γίνει μάρτυρες και αρκετοί έχουμε βιώσει την απλή αυτή πραγματικότητα και κανείς δεν αμφισβήτησε την ορθότητα της. Την τελευταία δεκαετία έχουν πτωχεύσει στην Κύπρο χιλιάδες άνθρωποι και χιλιάδες εταιρείες αλλά δεν αφιερώθηκε ούτε ένα λεπτό τηλεοπτικού χρόνου ή πολιτικού προβληματισμού και συζήτησεις ούτε για τον εντοπισμό των αιτιών, αλλά ούτε και για τη διερεύνηση δυνατοτήτων διάσωσης περιουσιών ή θέσεων εργασίας. Αντιθέτως, ακόμα και αν οι ευθύνες πολλές φορές βαραίνουν το κράτος, η κοινωνία θεωρεί ότι η εφαρμογή του Δαρβινικού νόμου της φύσης που απαιτεί την επιβίωση των δυνατών και ισχυρών πρέπει να αφεθεί να λειτουργήσει χωρίς παρέμβαση.

Αν λοιπόν ο πιο πάνω ο νόμος ισχύει για όλα και όλους, πως μπορεί να εξαιρούνται για παράδειγμα οι τράπεζες ή η κυβέρνηση της Κύπρου; Συγκεκριμένα, θα ήθελα να μας δώσει κάποιος ένα επιχείρημα (που να βασίζεται στην πιο πάνω λογική), γιατί θα πρέπει ο απλός πολίτης, που εργάζεται σκληρά για να ζήσει, που είναι υποταγμένος στους πιο πάνω νόμους, να κάνει την παραμικρή θυσία για να σώσει μια ιδιωτική τράπεζα που έκανε επικίνδυνες επενδύσεις ή την κυβέρνηση (ως ένα μεγάλο εργοδότη) που λειτουργεί με υπεράριθμους και ακριβοπληρωμένους υπαλλήλους (περίπου 4 φορές περισσότερους από όσους χρειάζεται και με μισθούς 4 φορές μεγαλύτερους σε σχέση με τον απλό εργαζόμενο). Μήπως επειδή όλοι αυτοί αξίζουν ή προσφέρουν περισσότερα; Μήπως γιατί έτσι θα βοηθήσουμε τους νέους να βρουν δουλειά; Μήπως γιατί αυτοί έχουν διοριστεί σε αυτές τις δια βίου μόνιμες θέσεις αξιοκρατικά; Μήπως γιατί όταν δεν είναι παραγωγικοί τιμωρούνται με τον ίδιο τρόπο που τιμωρούνται όλοι οι υπόλοιποι; Μήπως γιατί όταν τους είπαν να συμμετάσχουν στη διάσωση της οικονομίας βγήκαν στους δρόμους και διαδήλωναν υπέρ του να θυσιάσουν 4-5 μισθούς;

Επειδή τίποτε από τα πιο πάνω δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα απλό ναι και επειδή και εμείς οι υπόλοιποι δεν πιστεύουμε ότι θα πρέπει να καταστραφούμε τελείως για να αφυπνιστούμε, αλλά και επειδή με όλο το σεβασμό προς την αντίθετη άποψη  δεν θέλουμε πλέον να μας περνούν οι λεγόμενοι κρατούντες ή οι λεγόμενοι πολιτικοί ούτε για δεδομένους ούτε για ηλίθιους, απαιτούμε την εφαρμογή των ίδιων νόμων και λύσεων για αυτούς όπως για κάθε άλλο.

Τόσο η κυβέρνηση ως εργοδότης, όσο και η τράπεζα ως ιδιωτική επιχείρηση πρέπει να αφεθούν στα γρανάζια των νόμων της φύσης  ώστε να βρουν την ισορροπία τους.  Απλά θα πρέπει να εφαρμόσουν τους ίδιους νόμους στους οποίους υπόκεινται όλοι οι άλλοι. Να πουλήσουν τις περιουσίες τους, να δανειστούν, να προσκαλέσουν συνέταιρους να επενδύσουν, να απολύσουν προσωπικό, να μειώσουν μισθούς. Καμιά, μα απολύτως καμιά δικαιολογία για οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση δεν στέκει στην σοφία της απλής λογικής.

Τώρα όσον αφορά τα προβλήματα της δικής μας κοινωνίας γενικότερα, αυτό είναι ένα ξεχωριστό θέμα το οποίο θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε ξεχωριστά και παράλληλα. Εδώ επίσης θα πρέπει να επικρατήσει η απλή λογική η οποία μας λέει ότι αυτούς τους οποίους επί χρόνια επιλέγαμε και εμπιστευτήκαμε να διαχειρίζονται τα κοινά ενώ εμείς εργαζόμαστε για την επιβίωση και ευημερία, ενώ εμείς και τα παιδιά μας υπηρετούμε το στρατό, ενώ πληρώνουμε άμυνα, φόρους, ΦΠΑ, κοινωνικές ασφαλίσεις και τόσα άλλα χωρίς να διαμαρτυρόμαστε αν παίρνουμε αυτό που μας αναλογεί, αυτοί δανείζονται ανεπιστρεπτί τα λεφτά μας για να ακριβοπληρώνουν τους εαυτούς τους. Συνεπώς, κατ’ αρχή απαιτούμε όπως δημιουργηθούν μηχανισμοί για διάλογο με όλο τον κόσμο με στόχο να ανακαλύψουμε ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης. Όσον αφορά την αντιμετώπιση της γενικότερης οικονομικής κρίσης, και με σαφήνεια εξαιρούμε την κυβέρνηση και τον τραπεζικό τομέα, τότε όλοι μας θα πρέπει να αποδεχτούμε θυσίες ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός για να σώσουμε την πατρίδα μας.

Στην περίπτωση που κάποιος δεν αντιλήφθηκε ακριβώς την πρόταση, την επαναλαμβάνω με μεγαλύτερη σαφήνεια.

• Πρώτον, οι μισθοί και θέσεις εργασίας των τραπεζών και της κυβέρνησης δεν είναι θέμα που αφορά όλους αλλά κατά προτεραιότητα τους άμεσα εμπλεκόμενους.
• Δεύτερον, το οικονομικό πρόβλημα της Κύπρου αφορά όλους και όλοι θα πρέπει να καλεστούμε να συνεισφέρουμε σλυφωνα με τις δυνατότητες μας.
• Τρίτον, η εμπιστοσύνη προς το σύστημα και τους πολιτικούς δεν έχει πληγωθεί όπως λέγεται συχνά τα τελευταία χρόνια, αλλά έχει τελείως εξανεμιστεί. Συνεπώς απαιτούμε  δημόσια, ευρεία και ανοικτή συζήτηση με στόχο να εφεύρουμε ένα νέο σύστημα δίκαιης και αποτελεσματικής διακυβέρνησης.

Η πιο πάνω ανάλυση δεν στοχεύει με κανένα τρόπο να επισημάνει τις εξωτερικές ή ιστορικές αιτίες της κρίσης, ούτε να επεξηγήσει τη συστημικότητα του προβλήματος ή την εξάρτηση και διασύνδεση του με δεκάδες άλλους παράγοντες, ούτε επίσης να επεξηγήσει τα αδιέξοδα στα οποία μας οδήγησε η προσήλωση σε λανθασμένες αξίες. Το άρθρο εστιάζει μόνο στην αδυναμία της Κυπριακής κοινωνίας να εφαρμόζει την απλή λογική, όχι μόνο σ’ αυτή την περίπτωση αλλά ως αντίδραση και σε όλες τις προηγούμενες κρίσεις, με την ελπίδα ότι η κοινωνική συναίνεση την οποία αναζητούμε θα αγγίζει όλους και θα εφαρμόζεται δίκαια για όλους.

Γράφει:Γιάννης Λαούρης