Παρόλο που στη σημερινή εποχή πολλοί βάλθηκαν να μας πείσουν ότι οι έννοιες της ηθικής και της δεοντολογίας είναι σχετικές και αμφισβητήσιμες, ο καθένας από μας γνωρίζει τι είναι σωστό και τι λάθος.
Από τα πανάρχαια χρόνια οι φιλόσοφοι διατύπωσαν οικουμενικές αρχές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πυξίδες αρετής ακόμα και σήμερα. Για παράδειγμα, ο Ηράκλειτος ισχυρίστηκε ότι “το ήθος δημιουργεί τη μοίρα του ανθρώπου”, και ο Σόλων απαίτησε να “μη λες ψέματα, αλλά την αλήθεια”. Ο Πυθαγόρας διατύπωσε αποφθέγματα όπως: “Μην ορκίζεστε στους Θεούς αλλά να φροντίζετε να είστε από μόνοι σας αξιόπιστοι”, και “να διαλέγετε τον άριστο βίο”. Ο Πλάτων μας υπενθυμίζει ότι “οι νόμοι είναι γραπτοί και άγραφοι”. Ο Πιττακός συνέστησε “να τηρής την ευσέβεια”, και διαλαλούσε ότι “δεν πρέπει να κακολογούμε τους φίλους ούτε όμως και τους εχθρούς”. Ο Δημόκριτος είναι αυτός που είπε ότι “εκείνος που τιμά την αρετή τιμά πρώτη την αλήθεια θεωρώντας την μάλιστα ηγέτιδα κάθε αγαθού” και επίσης διατύπωσε την άποψη ότι “η ζωή χωρίς αρετή, φρόνηση, σωφροσύνη και ευλάβεια δεν είναι κακή ζωή αλλά θάνατος που διαρκεί πολύ”. Ο Αριστοτέλης επέμενε ότι “η μόρφωση και η άσκηση της αρετής οδηγούν προπαντός σε έντιμη ζωή”. Ο Ηράκλειτος επιχειρηματολόγησε επίσης ότι “αντί για όλα τα θνητά πράγματα, οι άριστοι επιλέγουν ένα μόνο: την Αιώνια Δόξα. Αντίθετα οι πολλοί αρκούνται στο να χορταίνουν σαν τα ζώα”.
Οι αξίες που προβάλλονται μέσα από τις ρήσεις των αρχαίων φιλοσόφων συνεισφέρουν στην προσπάθεια του καθενός από μας να συμπεριφέρεται και να λειτουργεί ηθικά και ακριβοδίκαια. Όταν κάποιος δεν σέβεται τέτοιες και ανάλογες αρχές, αποτυγχάνει πρώτα απ’ όλα στη δική του αυτοπραγμάτωση. Αυτό ίσως να είναι δικαίωμα του. Όμως, είναι πιθανόν οι πράξεις και επιλογές του να βλάπτουν τον κόσμο γύρω του και να συνεισφέρουν στη διαβολή και στη σήψη. Αυτό σίγουρα δεν είναι δικαίωμα του.
Τι γίνεται τώρα αν αυτός που δεν ασπάζεται τις πιο πάνω οικουμενικές ηθικές αρχές και δεν τις υιοθετεί ως γνώμονα των πράξεων του δεν είναι ένας απλός πολίτης αλλά κάποιος ο οποίος προσφέρθηκε να υπηρετεί την πολιτεία; Γνωρίζουμε ότι βασικό χαρακτηριστικό ενός δημοκρατικού πολιτεύματος είναι ότι οφείλει να εξυπηρετεί τα συμφέροντα όλων των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε αξιωματούχος της πολιτείας (δηλαδή κυβέρνηση, βουλή, δικαστήριο κλπ.) οφείλει να υπηρετεί και να προασπίζεται τα συμφέροντα του συνόλου της κοινωνίας, και όχι μόνο κάποιων τμημάτων της, όπως για παράδειγμα τους συγγενείς και φίλους του, τους ομοϊδεάτες του και οπαδούς της ίδιας κομματικής παράταξης, ή αυτούς από τους οποίους ενδεχομένως προσβλέπει να αποκομίσει κάποια ωφέλη.
Τώρα που τοποθετήσαμε το πρόβλημα στη σωστή βάση, ο επίμονος μελετητής θα πρέπει να ξαναγυρίσει στην αρχή του κεφαλαίου και να ξαναδιαβάσει τα διάφορα αποφθέγματα· αυτή τη φορά με κριτική διάθεση. Αποτελούν οι πιο πάνω ηθικές αρχές πυξίδα των σημερινών πολιτικών μας; Δυστυχώς, έρχονται στο μυαλό δεκάδες παραδείγματα από εμπειρίες του καθενός μας όπου κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται.
Για να τα καταφέρουμε να εγγυηθούμε πρόοδο και σταδιακή μετεξέλιξη προς ένα καλύτερο κόσμο θα πρέπει να σκεφτούμε τρόπους με τους οποίους θα αποτρέπουμε τέτοιες συμπεριφορές εκ μέρους αξιωματούχων της πολιτείας. Ίσως να χρειαστεί να νομοθετήσουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι απολύτως αποτρεπτικό για τους υπηρέτες της πολιτείας να επιδίδονται σε πράξεις ανήθικες όπως αυτές που περιγράψαμε πιο πάνω.
Ποια είναι σήμερα η τιμωρία ενός υπαλλήλου ο οποίος δεν παρουσιάζεται στην εργασία του χωρίς να έχει κάποια δικαιολογία; Ποιές είναι οι επιπτώσεις για ένα γιατρό ο οποίος από αμέλεια προκαλεί το θάνατο ενός νεογνού; Τι συμβαίνει σε ένα δημοσιογράφο ο οποίος αποκαλύπτει την πηγή της πληροφορίας του στην αστυνομία;
Ποια είναι σήμερα η τιμωρία ενός αξιωματούχου της πολιτείας ο οποίος αποκαλύπτει στη δημοσιότητα απόρρητα εθνικά θέματα ενώ υπάρχει δέσμευση εμπιστευτικότητας; Νοιάζεται κανείς αν ένας πολιτικός δεν πηγαίνει στη δουλειά του για 5 μέρες; Υπάρχει ποινή για κάποιον ο οποίος στο όνομα της δήθεν απονομής δικαιοσύνης παρεμβαίνει σε διαδικασίες όπως για παράδειγμα διορισμών ή επιλογής προσφορών; Ποια είναι η τιμωρία κάποιου ο οποίος χρησιμοποιεί τη θέση του για να επιτύχει κάποιο προσωπικό όφελος ή για να ευνοήσει κάποιο συγγενή, οπαδό ή ομοϊδεάτη του; Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει καμιά επίπτωση ή τιμωρία. Πολύ πιο ανησυχητικό είναι μάλιστα το γεγονός ότι διαπλεκόμενα συμφέροντα ή ο φόβος αποτρέπουν ακόμα και την καταγγελία μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Συνεπώς, σε περίπτωση που αποφασιστεί νομοθετικά κάποια ποινή, η προβλεπόμενη τιμωρία για τους παραβάτες θα πρέπει να είναι αυστηρή και παραδειγματική.
Σε μερικές περιπτώσεις τα δεδομένα είναι πιο προκλητικά. Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι ηγέτες εκλέγονται είτε λόγω της δύναμης των γονιών τους, είτε γιατί είναι πλούσιοι, είτε γιατί έχουν κάποιο επάγγελμα που τους ευνοεί. Φανταστείτε λοιπόν ένα πολιτικό ηγέτη ο οποίος ακόμα και μετά την εκλογή του στο ανώτερο αξίωμα της χώρας του παραμένει διευθυντής κολοσσιαίων μέσων μαζικής επικοινωνίας από τα οποία προβάλλει τη δική του ατζέντα και πραγματοποιεί τη δική του προπαγάνδα. Ποια δυνατότητα θα είχαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι να εκφράσουν και υποστηρίξουν τις θέσεις τους; Ή φανταστείτε την περίπτωση στην οποία ένας διακεκριμμένος δικηγόρος εκλέγεται ηγέτης του λαού του και στη συνέχεια ένας απλός πολίτης βρίσκεται στο δικαστήριο να υπερασπίζεται τον εαυτό του (νομικά) αντιμέτωπος με τον πρόεδρο της χώρας του. Ας υποθέσουμε τέλος ότι ένας ανώτατος αξιωματούχος ενός κράτους διαπράτει ένα έγκλημα. Ακόμα και στην ακραία περίπτωση που τέτοια αδικήματα εντοπίζονται από την αστυνομία, οι εμπλεκόμενοι οχυρώνονται πίσω από πολιτική ασυλία.
Το ανησυχητικό από τις πιο πάνω διαπιστώσεις δεν είναι ότι τέτοια και χειρότερα ίσως να συμβαίνουν καθημερινά και σε πολλές χώρες. Το ενοχλητικό είναι ότι η πολιτική διαφθορά έχει καταφέρει να πείσει το μέσο πολίτη ότι είναι φυσικό να συμβαίνουν και ότι δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να τα σταματήσει. Η θέση αυτή είναι λανθασμένη. Κατ’ αρχήν, τουλάχιστον οι νέοι μιας χώρας διαπιστώνουν και απεχθάνονται τέτοιες συμπεριφορές. Επίσης, είναι γεγονός ότι η δύναμη του λαού μπορεί να αλλάξει πολλά σε μια κοινωνία φτάνει να μπορέσει κατ’ αρχήν να συνειδητοποιήσει το παράλογο τέτοιων καταστάσεων και στη συνέχεια να διατυπώσει απαιτήσεις ως συγκεκριμένες “εντολές” προς αυτούς που κυβερνούν.
Η Λαϊκή Εντολή που προκύπτει απαιτεί ότι παρατυπίες αξιωματούχων θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ποινικά αδικήματα όπως συμβαίνει για όλους τους άλλους ανθρώπους και θα πρέπει να τιμωρούνται παραδειγματικά από το νόμο. Η δε λεγόμενη πολιτική ασυλία του οποιουδήποτε αξιωματούχου ίσως να πρέπει να καταργηθεί εντελώς.
Γράφει:Γιάννης Λαούρης
