Διαβάζονται σε σειρά (ή άταχτα).
Μέρος Α’ – Η κουλτούρα
Η κουλτούρα ως όρος γνωρίζει πολλούς ορισμούς: από τις κουβέντες του καφενέ, μέχρι τα ακαδημαικά σαλόνια, πολλές οι γνώμες. Για χάρη της συζήτησης, ας πάρουμε μια εξαιρετικά απλούστευμένη εκδοχή: κουλτούρα αποτελεί μια συλλογή από τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά μιας ομάδας ανθρώπων. Παρόλο που συχνά τα συσχετίζουμε, η γεωγραφική τοποθεσία αυτής της ομάδας δεν έχει πάντα σχέση με την κουλτούρα της. Σκεφτείτε τους Κέλτες, που βρίσκονται σε τρία τουλάχιστον κράτη, ή τους Κύπριους του Λονδίνου.
Αυτή η κουλτούρα λοιπόν, δεν φημίζεται για τις πολλές απόλυτες δηλώσεις που μπορείς να κάνεις για αυτήν. Αλλά συνήθως αυτό συμβαίνει, αφού για να χαρακτηρίσουμε, βάζουμε μπρος τα στερεότυπα. Εύκολο παράδειγμα στην εποχή μας είναι οι απόλυτες δηλώσεις για τους Άραβες ή/και Μουσουλμάνους. Σε μια σαλάτα από τις πολιτικο-κοινωνινές εξελίξεις στην περιοχή, τα νέα του ΡΙΚ (ή οποιουδήποτε αναμεταδοτή ειδήσεων) και το στάτους του παρέα μου του Κώστα στο Φεισμπουκ «που ξέρει», τα συμπεράσματα βγαίνουν αβασάνιστα και απόλυτα.
Στην πραγματικότητα, η κουλτούρα έχει μόνο ένα χαρακτηριστικό που δε σηκώνει αμφισβήτηση: τη ρευστότητα.
Τα πάντα… γιού νόου.
Στην πραγματικότητα, η κουλτούρα μιας ομάδας είναι αεί μεταβαλλόμενη, εξελισσόμενη, ελισσόμενη, αναδιαμορφούμενη. Η μόνη σταθερά είναι ότι τίποτε δεν είναι σταθερό και αμετάβλητο, ποτέ δεν ήταν. Ακόμα και σε ομάδες ανθρώπων αποκλεισμένες από τους ‘υπόλοιπους’, κάτι πάντα αλλάζει. Πόσο μάλλον για τη Ευρω-Μεσόγειο και τις ομάδες ανθρώπων που ζουν γύρω από αυτήν, σε συνεχή μετα-κίνηση.
Μέρος Β’ – Εμείς και οι άλλοι
Οι άνθρωποι που γεννήθηκαν (ή δεν γεννήθηκαν) και μεγάλωσαν σε ένα τόπο, κουβαλούν δικά τους χαρακτηριστικά και συμπεριφορές, λέξεις, συνταγές, συνήθειες, ήχους, ρυθμούς. Τα πολιτιστικά αυτά χαρακτηριστικά, τους εντάσσουν σε μια κουλτούρα, τους επιτρέπουν να είναι μέρος μιας ομάδας.
Μερικά από αυτά τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά τα μοιραζόμαστε με άλλες ομάδες που ζουν στον ίδιο τόπο. Άλλα όχι.
Κουίζ: Η κατανάλωση καρπουζιού και χαλουμιού στις 9μ.μ. στη βεράντα του σπιτιού σου το καλοκαίρι, σε ποιά ομάδα σε κατατάσσει;
Απάντηση: είπες «Κυπραίος / Κυπραία»; κέρδισες!
…
Αλλά τρων τζιε οι Τουρκοκύπριοι καρπούζι τζιε χαλούμι… εν τζιε τζίνοι Κυπραίοι δηλαδή;
Για πολλούς λόγους, ανάμεσα στους οποίους κατέχουν εξέχουσα θέση ο πόλεμος, η βία και ο διαχωρισμός, προκαλείτε αποξένωση ανάμεσα σε μέλη των ομάδων αυτών. Όταν έχει περάσει κάποιος χρόνος χωρίς την επαφή μεταξύ μελών των ομάδων, όταν υπάρχει (παραδείγματος χάρην) μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ τους, όταν δεν αναγνωρίζεις πια τον άλλο ως «ουάν οφ ας», τα αποτελέσματα είναι προβλεπτά. Ενισχύεται η ερώτηση «μα εν όπως εμάς;», αυξάνεται η ανασφάλεια, και πια εκλαμβάνεις τον άλλο ως άγνωστο, ως ξένο.
Μέρος Γ’ – Το Βερκίν
Το βήμα μπροστά για τους Κύπριους, θα είναι να αποδεκτούμε αυτά που μοιραζόμαστε και αυτά που δεν μοιραζόμαστε πολιτιστικά, με άλλους Κύπριους.*
Μαζεύτηκαν πολλά μέσα από τα χρόνια: εκτός από καμπαναριά και μιναρέδες, είναι από το «το βερκίν ουκ ελάττω παραδώσω» μέχρι το πετσεττακι πάνω από την τηλεόραση, και όλα κατάφεραν να συν-υπάρχουν στον μικρό μας τόπο. Η κουλτούρα μας εξελίχθηκε τόσο μέσα από την απομόνωση του νησιού, όσο και μέσω της ανάμειξης με άλλους λαούς, σε μια αείφορη ρευστή κατάσταση.
Είναι απόλυτα φυσιολογικό άτομο 40 ετών που μεγάλωσε στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα να μην ξέρει πολλά πράγματα για τους Αρμένιους του Κορμακίτη ή για τους Τουρκοκύπριους Παφίτες πρόσφυγες. Μια υγιής περιέργεια, μια ειλικρινής διάθεση να γνωρίσεις ποιός είναι και τι κάνει ο άλλος, χωρίς επίκριση και επιφύλαξη, θα είναι το μικρό προσωπικό μας βήμα. Και όποιος δεν θέλει να περάσει στην Βόρεια Κύπρο να δει ιδίοις όμμασι τι γίνεται, δεν είναι υποχρεωτικό ή απαραίτητο, παρόλο που είναι χρήσιμο. Φτάνει να κάνει λίγο σέρφιγκ στο ίντερνετ (εκτός Φέισμπουκ, ΜπορντΠπάντα και Φίλαθλος), γιατί υπάρχουν ιστορικές, ανθρωπολογικές, δημοσιογραφικές πληροφορίες για την Κύπρο που θα ήταν καλό να μάθει.
Όσο βάλλουμε νερό στον καφέ, για να δούμε ‘εμπα τζιε εψατζιέψαν μας’, απλά δεν θα πάμε πολύ μακρυά.
* Μοιραζόμαστε χαρακτηριστικά και με ομάδες που δεν είναι Κύπριοι, όπως οι μετανάστες. Αλλά αυτά είναι για άλλη συζήτηση.
Μέρος Δ’ – Η Κύπρο-ποικιλότητα
Αστικός μύθος αναφέρει ότι ο Ραούφ Ντεκτάς έλεγε το εξής ανέκδοτο: αν βάλεις ένα Ελληνοκύπριο και ένα Τουρκοκύπριο μέσα σε ένα βαρέλι και τους κυλίσεις σε μια κατηφόρα, στο τέρμα θα βγουν από το βαρέλι δύο Ελληνοκύπριοι.
Τι μπορούμε να μάθουμε από τον μακαρίτη; Ότι η Κύπρος και οι λαοί της δεν είναι άσπρο- μαύρο, δηλαδή υπάρχουν πολλές και διάφορες ποικιλιες Κυπρίων. Και όπως κάνει καλό για τον τόπο να μάθουμε και να μοιραζόμαστε τα κοινά, έτσι είναι θεμιτό να καταλάβουμε και να σεβόμαστε τις διαφορές.* Ο φόβος (εκατέροθεν) δεν είναι βέβαια αδικαιολόγιτος, οι παππούδες και γονείς μας άλλωστε έζησαν ένα αιώνα γεμάτο βία. Και από το μόνιμο διαχωρισμό του 1974 κατάπιαμε πολύ δηλητήριο μέσω της παιδείας και των μήντια.
Τώρα όμως πια μεγαλώσαμε, δικτυωθηκάμε. Η τάση της υπεραπλούστευσης των κοινών ή των διαφορών μεταξύ μας προ(σ)καλεί προσδοκίες, κάνει τον άλλο καρικτούρα παρά πραγματικό άνθρωπο. Γνωρίζεις τουρκοκύπριο και αναμένεις ότι θα ξέσπασει σε ένα αυθόρμυτο αντρικό κατζηλαμά ή θα κρατά γαταγιάνι για να σε σφάξει. Όταν αυτά ανατραπούν, το μόνο που μένει είναι σύγχιση στον αποδέχτη.
Προς αποφυγή της σύγχισης, της νευρικότητας και του ¨εγώ ήντα μπου ξέρω¨ υπάρχει ένα μοναδικό μυστικό: κάνε το μυαλό σου αερόστατο και μετά σιγουρέψου ότι δουλεύει.
* Αυτό το δεύτερο μάλλον δεν τον πολυενδιέφερε!
Γράφει: Ελλάδα Ευαγγέλου
