Η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, όπως έχουμε επισημάνει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται σε στάδιο αναδιάταξης συνόρων και σφαιρών επιρροής.
Συνεχόμενες ξένες επεμβάσεις διευκολύνονται από υπαρκτά εθνικά ζητήματα, εμφύλιες συρράξεις (όπως στη Συρία και τη Λιβύη) και τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις των τελευταίων χρόνων. Οι οικονομικές κρίσεις ενισχύουν την ιμπεριαλιστική ανάγκη σε επεκτατικά κράτη για έλεγχο αγορών, πηγών ενέργειας και των διαδρόμων διακίνησης προϊόντων και ενεργειακών πόρων.
Η Κύπρος βρίσκεται ακριβώς στο μέσο των εξελίξεων. Περιβάλλεται από «πυρκαγιές», τις οποίες αποτελούν οι διαμάχες της περιοχής. Η ίδια η πατρίδα μας αποτελεί «εύφλεκτη ύλη». Η Κύπρος βρίσκεται υπό ημικατοχή, έχει να αντιμετωπίσει την επεκτατική πολιτική της Τουρκίας και είναι στο επίκεντρο διεθνών ανταγωνισμών. Για να συμπληρωθεί η εικόνα πρέπει να προσθέσει κανείς την επιθετική προσέγγιση της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα που μοιραία εμπλέκει και την Κύπρο.
Η κατάσταση στο Κυπριακό
Εάν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί στην ανάλυσή μας, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η Κύπρος και ο κυπριακός λαός βρισκόμαστε σήμερα σε μια τραγική θέση. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, το τουρκικό Barbaros κάνει έρευνες στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Λάρνακας – Παραλιμνίου, το Γιαβούζ συνεχίζει τη γεώτρηση στο «οικόπεδο έξι» στα ανοικτά της Πάφου, η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι εθνικιστές ετοιμάζουν τον εποικισμό της Αμμοχώστου και η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας είναι από χλιαρή μέχρι ανύπαρκτη. Ο ΟΗΕ σφυρίζει αδιάφορα χωρίς καμιά ουσιαστική παρέμβαση. Από την Ευρωπαϊκή Ένωση περιμένουμε ακόμα τις «κυρώσεις που θα πονέσουν την Τουρκία». Με τα όσα συμβαίνουν, μόνο ως αστείο μπορεί να εκληφθεί το σύνθημα περί «θωρακισμένης ΑΟΖ». Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος μετά την ψηφοφορία στα κατεχόμενα στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας να αναδειχθεί κάποιος απόλυτος εκφραστής της πολιτικής Ερντογάν στο Κυπριακό.
Η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Η ελληνική εξωτερική πολιτική απέναντι στην Τουρκία διέπραξε λάθη τα οποία βοήθησαν την τουρκική επιθετικότητα. Θα έπρεπε να είχε γίνει αντιληπτό ότι οι σωστές αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του διεθνούς παράγοντα στην περίπτωση προκλητικότατων παραβιάσεων της κυπριακής ΑΟΖ από την Τουρκία (μετρούμε ήδη 7 γεωτρήσεις εντός της ΑΟΖ μας ακόμα και στα ανοικτά της Λεμεσού) θα λειτουργούσαν ως «κυματοθραύστης» στον τουρκικό επεκτατισμό και θα περιόριζαν ή έστω θα καθυστερούσαν τις τουρκικές διεκδικήσεις στην ελληνική ΑΟΖ. Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, η διαχείριση της Λευκωσίας σε σοβαρά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, η οποία υπήρξε κυρίως επικοινωνιακή, έπληξε τον συντονισμό Αθηνών-Λευκωσίας και ανέδειξε διαφορετικές προσεγγίσεις.
Η Ελλάδα έσπευσε να συνομολογήσει συμφωνίες τόσο με την Ιταλία όσο και με την Αίγυπτο οι οποίες στηρίζονται σε δύο παραδοχές:
1. «Κάλλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρι»,
2. Ο πραγματικός κίνδυνος ονομάζεται Τουρκία και για την αντιμετώπισή της πρέπει να κλείσουν όσα περισσότερα άλλα μέτωπα είναι ανοικτά.
Μέσα από τις συμφωνίες αυτές γίνονται μια σειρά από παραδοχές οι οποίες αντικειμενικά σχετίζονται και με την Κύπρο. Δεν είναι στόχος μας ούτε υπάρχει δυνατότητα στα πλαίσια του παρόντος κειμένου να αναλύσουμε τις συμφωνίες. Μπορούμε όμως να επισημάνουμε, πολύ συνοπτικά, ότι η τμηματική συμφωνία με την Αίγυπτο αναγνωρίζει ουσιαστικά ότι η Τουρκία έχει παρουσία στην περιοχή. Το ότι τα νησιά δεν έχουν πλήρη επήρεια και η ακτογραμμή μιας χώρας διαδραματίζει ρόλο είναι παραδοχές που σίγουρα θα επηρεάσουν σε μια ενδεχόμενη διευθέτηση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Πρέπει να αναμένεται το επόμενο χρονικό διάστημα συνέχιση των τουρκικών προκλήσεων με στόχο είτε να υπάρξει ένας ευρύτερος διάλογος στη νοτιοανατολική Μεσόγειο (διάσκεψη των χωρών της περιοχής που ζήτησε ο Ερντογάν) είτε να υπάρξει ένας ελληνοτουρκικός διάλογος όπου όλες οι τουρκικές διεκδικήσεις θα μπορέσουν να τεθούν στο τραπέζι. Σε κάθε περίπτωση η ένταση και τα πολλά θέματα που τίθενται πλέον δημιουργούν μεγάλους κινδύνους για την Κύπρο: Πιθανής πλήρους υποβάθμισης του Κυπριακού. Πιθανότητα να πληρώσει η Κύπρος ένα ευρύτερο πάρε – δώσε στην περιοχή. Να παραμείνει το Κυπριακό «αόρατο» στα μάτια της διεθνούς κοινότητας.
Τι θέλει η Τουρκία σήμερα;
Για τους σκοπούς του παρόντος κειμένου μπορούμε συνοπτικά να επισημάνουμε κάποιες αλλαγές στην τουρκική πολιτική των τελευταίων χρόνων οι οποίες επιδεινώνουν σοβαρά τα δεδομένα.
Η Τουρκία βρίσκεται σε ιμπεριαλιστική διάταξη, σε αναζήτηση νέων αγορών και επιρροής. Μεταξύ άλλων, λόγω των σοβαρών οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Η παρουσία της στη Λιβύη και ευρύτερα στην αφρικανική ήπειρο δεν είναι τυχαία. Κτίστηκε τα τελευταία χρόνια. Έχει εισβάλει στη Συρία, έχει παρουσία στο Ιράκ, κατέχει τη μισή Κύπρο και αλωνίζει στην ΑΟΖ μας, ενώ συγκεκριμενοποιεί τις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδας.
Αξιοποιείται από την Τουρκία ο λεγόμενος κίνδυνος περικύκλωσης στη Μεσόγειο από τα «εχθρικά» κράτη της Ελλάδας, της Κύπρου, της Αιγύπτου και του Ισραήλ.
Στη βάση αυτής της προσέγγισης φαίνεται να υπάρχει μια σοβαρή αλλαγή στη προσέγγιση για το Κυπριακό: ενώ μέχρι σήμερα μέσα από το ψευδοκράτος των κατεχομένων η Τουρκία προσπαθούσε να «προστατεύσει» δήθεν τους Τουρκοκύπριους και την παρουσία της στο νησί, τώρα μετατρέπει το ψευδοκράτος σε χώρο κρίσιμο για την ασφάλεια της Τουρκίας. Με άλλα λόγια, στην τουρκική ανάλυση το ψευδοκράτος αποτρέπει το ενδεχόμενο «περικύκλωσης» της Τουρκίας. Εξού και τα σχέδια για ναυτική και αεροπορική βάση στα κατεχόμενα. Μπορούμε να πούμε δηλαδή ότι καθίσταται βασικός στόχος της τουρκικής πολιτικής η διατήρηση της οντότητας του ψευδοκράτους.
Η θεωρία της «γαλάζιας πατρίδας» μετατρέπει σε «εθνικό χώρο» της Τουρκίας μεγάλο μέρος της θάλασσας της Μεσογείου, μεταξύ του οποίου το μεγαλύτερο μέρος της ΑΟΖ της Κύπρου και σημαντικό μέρος της ΑΟΖ της Ελλάδας. Η μετατροπή των τουρκικών διεκδικήσεων σε «εθνικό διακύβευμα» καθιστά τις προσπάθειες για έναν έντιμο συμβιβασμό πολύ δύσκολες.
Το ναυάγιο της εξωτερικής μας πολιτικής
Οφείλουμε να επισημάνουμε, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς και αντικειμενικοί, ότι μια σειρά από προσεγγίσεις στην εξωτερική μας πολιτική οδήγησαν σε ένα ναυάγιο, τα αποτελέσματα του οποίου πληρώνει σήμερα η Κύπρος.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι απειλές της Τουρκίας για γεωτρήσεις στην ΑΟΖ μας αντιμετωπίστηκαν επικοινωνιακά με το επιχείρημα ότι «η Τουρκία δεν έχει τρυπάνια και τεχνογνωσία».
Πέρσι τέτοια εποχή ο ΥΠΕΞ της Κύπρου υποστήριζε ότι τα περί εποικισμού της Αμμοχώστου είναι «επικοινωνιακά παιχνίδια του Οζερσάι». Ένα χρόνο μετά τρέχουμε να προλάβουμε τις εξελίξεις.
Το σύνθημα περί «θωρακισμένης ΑΟΖ» μετατράπηκε σε πραγματικότητα στο «η ΑΟΖ μας είναι διάτρητη».
«Οι κυρώσεις που θα πονέσουν την Τουρκία» δεν ήρθαν ποτέ. Η Τουρκία αλωνίζει ουσιαστικά ανενόχλητη.
Ο ΟΗΕ δεν αποδίδει καμιά ευθύνη στην Τουρκία και θεωρεί συνυπεύθυνη τη δική μας πλευρά για τις αρνητικές εξελίξεις στο Κυπριακό.
Ο καθορισμός κοινής ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου απομακρύνεται, παρά τις κυβερνητικές διαρροές.
Η εξωτερική πολιτική κρίνεται πάντα εκ του αποτελέσματος. Καλές οι σχέσεις με τα ΜΜΕ, καλά τα επικοινωνιακά παιχνίδια για εσωτερική κατανάλωση, αλλά η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Η πραγματικότητα είναι ότι η Κύπρος είναι σοβαρά εκτεθειμένη σε νέους μεγάλους κινδύνους.
*Επαρχιακός γραμματέας ΑΚΕΛ Λευκωσίας – Κερύνειας, μέλος Πολιτικού Γραφείου ΑΚΕΛ.
