Κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια
γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά
Γ.Σεφέρης, 1942
Η παρούσα χρονική συγκυρία όπως κάθε στιγμή δραματικής μέχρι τραυματικής αλλαγής στη ζωή μας είναι ευκαιρία για αναστοχασμό, κριτική αλλά κυρίως αυτοκριτική όπως θα υποστηρίξω . Οι πρώτες συνήθως αντιδράσεις του κόσμου είναι να αποδώσουν το «κακό» σε εξωγενείς παράγοντες, και να αντιδράσουν με απόρριψη, να εκτονώσουν την οργή τους στους «άλλους». Όταν αυτό όμως μετατραπεί σε μόνιμο τρόπο αιτιακής απόδοσης των πρόβλημάτων μας, όπως και η ιστορία του Κυπριακού προβλήματος μας δίδαξε, τα προβλήματα όχι μόνο δεν θα επιλύνονται αλλά και θα μεγεθύνονται. Αυτό θα συμβεί γιατί δεν θα έχει γίνει σωστή διάγνωση του προβλήματος και το πρόβλημα θα διαιωνίζεται.
Πολλά έχουν γραφεί για παράδειγμα για την απουσία αλληλεγγύης από τους ευρωπαίους εταίρους μας και την «ανηθικότητα» τους. Την στιγμή που βρέθηκαν σε θέση ισχύος και «εμείς» σε θέση αδυναμίας αντί να μας βοηθήσουν μας την «έδωσαν από πάνω». Αυτό που δεν έχουμε δει μέχρι τώρα να συζητείται είναι η δική μας ηθική. Η ηθική στην οποία αναφέρομαι εδώ δεν έχει να κάνει τίποτα με την μεταφυσική ή την θρησκεία. Έχει να κάνει όμως με τη νοο-τροπία, σαν τρόπος σκέψης, συμπεριφοράς και πρακτικής στάσης ζωής που χαρακτηρίζουν την Ελληνοκυπριακή κοινωνία στην συμπεριφορά της απέναντι στον «άλλο» είτε στο διαπροσωπικό είτε στο δι-ομαδικό επίπεδο.
Κάποιος καλή τη πίστη, παρατηρητής, δηλαδή απαλλαγμένος από εγω-κεντρικές και κοινωνιο-κεντρικές αγκυλώσεις θα μπορούσε να εντοπίσει εδώ και χρόνια τα συμπτώματα της ηθικής και πολιτικής χρεοκοπίας μεγάλου μέρους της Ελληνοκυπριακής κοινότητας σε διάφορα επίπεδα και σφαίρες της κοινωνικής μας ζωής. Όπως πάμπολλες έρευνες έχουν καταδείξει μέχρι σήμερα οι σχέσεις των περισσότερων Ελληνοκύπριων με τη διαφορετικότητα και τις αδύναμες ομάδες ειδικότερα πάσχουν σοβαρά. Χαρακτηριζόμαστε από ξενοφοβία, προκαταλήψεις, στερεοτυπική σκέψη, παλινδρομήσεις μεταξύ τάσεων ανωτερότητας και κατωτερότητας, φοβικά σύνδρομα «αφού όλοι θέλουν το κακό μας», οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν καταντήσει κοινοτοπίες και κάνουμε το παν για να δημιουργήσουμε αυτό-εκπληρούμενες προφητείες που θα επιβεβαιώνουν αυτές μας τις απόψεις. Κάποιοι εδώ θα πουν υπερβολές. Πιστεύω όμως ότι ένα μικρό τεστ ηθικής συμπεριφοράς μπορεί να μας προβληματίσει. Τα σενάρια που ακολουθούν έχουν ένα κοινό. Αφορούν τον τρόπο που διαχειριζόμαστε την εξουσία όταν βρεθούμε σε θέση ισχύος. Σε τέτοιες συνθήκες κρίνεται η ηθικότητα κάποιου.
Αν έχουμε λοιπόν οικιακή/ο βοηθό ας αναλογιστούμε την συμπεριφορά μας απέναντι τους. Είμαστε ευγενικοί ή τους διατάζουμε; Τους πληρώνουμε όσο τους αξίζει ή τους εκμεταλλευόμαστε; Τους καλούμε να φάνε μαζί μας ή τρώνε ξεχωριστά; Ρωτήσαμε κάποια φορά για την οικογένεια τους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν πίσω στις χώρες τους; Αν μας πούνε «μάνταμ» και «σερ» το απορρίπτουμε, το δεχόμαστε, καμαρώνουμε για αυτό ή ίσως και κάποιοι να το απαιτούμε;
Αν είμαστε εκπαιδευτικοί, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο, πόσες φορές αναλογιστήκαμε για την συμπεριφορά μας απέναντι στους μαθητές/φοιτητές; Συμπεριφερόμαστε με σεβασμό απέναντι τους; Πόσες φορές τους προσβάλαμε; Ακούμε την άποψη τους και τη λαμβάνουμε υπ όψη μας; Παραδεχόμαστε ότι κάνουμε λάθη και δεν τα ξέρουμε όλα ή παίζουμε τους ξερόλες και τις αυθεντίες;
Αν είμαστε φοιτητές ας αναλογιστούμε πότε ήταν η τελευταία φορά που μιλήσαμε σε ένα φοιτητή εράσμους, που έρχεται σε ένα ξένο τόπο που δεν γνωρίζει την γλώσσα και κανένα, σε πρόγραμμα ανταλλαγής στο πανεπιστήμιο μας. Γιατί αλήθεια μας λένε στις έρευνές μας ότι νιώθουν απομονωμένοι όταν έρχονται επίσκεψη στα πανεπιστήμια μας;
Αν είμαστε στην ηγεσία εκπαιδευτικής οργάνωσης ας αναλογιστούμε γιατί στείλαμε εγκύκλιο στα σχολεία που απαγορεύει σε Τουρκοκύπριους μαθητές και εκπαιδευτικούς να επισκέπτονται τα σχολεία μας; Γιατί μετά και από καταδίκη από την επίτροπο διοικήσεως ότι αυτή ή απόφαση αποτελεί συμπεροφορά δυσμένούς διάκρισης, δεν έχει ανακληθεί η εγκύκλιος;
Αν είμαστε στην ιεραρχία της εκκλησίας ας αναλογιστούμε πότε ήταν η τελευταία φορά που εκφραστήκαμε θετικά για τους «άλλους» και τι ποσοστό του λόγου μας αφορά πνευματικό λόγο στηριγμένο στην αρχή της αλληλοβοήθειας και του αμοιβαίου σεβασμού σε σχέση με το διαφορετικό. Γιατί δεν μπορούμε να φανταστούμε τον αρχιεπίσκοπο μας να φιλά τα πόδια κρατουμένων;
Αν είμαστε κομματάρχες ας αναλογιστούμε για την κουλτούρα αξιοκρατίας του κόμματος μας. Πόση διαφορετικότητα αντέχει το κόμμα μας; Γιατί τα πιο αξιόλογα και νούσιμα στελέχη σε διάφορα κόμματα έχουν παραμεριστεί στο περιθώριο; Γιατί δεν αντιπροσωπεύεται το 50% του πληθυσμού (οι γυναίκες) στα κόμματα;. Είναι αυτό καλό για το κόμμα και για την πατρίδα;
Αν είμαστε η διατελέσαμε αρχηγοί κράτους θα μπορούσαμε να διερωτηθούμε πόσο ηθικό ήταν να γελάσουμε τους «κουτόφραγκους» πως τάχα θέλουμε να λύσουμε το κυπριακό για να μπούμε στην ευρώπαική ένωση. Ή πόσο ηθικό είναι να πουλούμε εκδούλευση σε μεγάλες δυνάμεις για να εξυπηρετήσουμε τα συμφέροντα μας ακόμη και σε θέματα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή να θυμόμαστε τα ανθρωπινά δικαιώματα μόνο όταν εμείς είμαστε τα θύματα.
Με λίγα λόγια πόσοι από εμάς μπορούμε πραγματικά να διαχειριστούμε με σωφροσύνη την δύναμη στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα; Η χιλιοειπωμένη επωδός ότι «στις διεθνείς σχέσεις μόνο συμφέροντα υπάρχουν» παραβλέπει την άλλη μεγάλη αλήθεια της πολιτικής που αφορά την ποιότητας της πολιτικής ηθικής η οποία αφορά τον τρόπο που συντονίζονται ή συμβιβάζονται τα διάφορα αυτά συμφέροντα. Και εδώ υπάρχουν βασικά τρείς τρόποι για να γίνει αυτό. Είτε προσπαθείς να επιβάλεις τα δικά σου συμφέροντα στον άλλο, είτε υποκύπτεις στα συμφέροντα που ο άλλος προσπαθεί να σου επιβάλει είτε προσπαθείς να βρεις τον συμβιβασμό μεταξύ των συμφερόντων. Οι δύο πρώτοι τρόποι στηρίζονται στην ηθική της επιβολής και την απουσία διαλόγου και συνεργασίας και μόνο η τρίτη στηρίζεται στην ηθική του συμβιβασμού και του αμοιβαίου κέρδους Πώς νομιμοποιείται κάποιος που έχει κάνει την ηθική της επιβολής τρόπο ζωής να ζητά αλληλεγγύη;
Και επιτέλους πότε θα καταλάβουμε ότι «φιλάνθρωπος» δεν είναι αυτός που βοηθά μόνο τα άτομα που θεωρεί «δικά του» ή της ομάδας του αλλά όσους έχουν ανάγκη ανεξαρτήτως χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας, προτιμήσεων και απόψεων; Ας παραδειγματιστούμε μια φορά από την στάση του μετανάστη που έκοψε την 1η Απριλίου από το υστέρημα του για να προσφέρει στην συναυλία τρόφιμα. Οι πρώτοι που θα πρέπει να πάρουν αυτά τα μηνύματα είναι οι πολιτικοί μας. Αυτοί που δεν θα τα πάρουν προβλέπω ότι σύντομα θα βρεθούν και αυτοί άνεργοι.
Γράφει: Χάρης Ψάλτης
