Josef Koudelka: Άλλοτε και τώρα. Του Άριστου Τσιάρτα

Τα ερείπια των αρχαιολογικών χώρων είκοσι πόλεων της Μεσογείου αποκτούν ξεχωριστή πολυσημία μέσα από το φωτογραφικό φακό του Josef Koudelka.

Η έκθεση του Tσέχου φωτογράφου  με τίτλο Vestiges 1991-2016 που φιλοξενείται στο Χαρουπόμυλο Λανίτη περιλαμβάνει εικόνες που έχουν αφετηρία το χρόνο και την ιστορία.  Εικόνες που δεν  προβάλλουν τα ερείπια των αρχαιολογικών χώρων ως μορφές μιας περασμένης ζωής. Επαναπροσδιορίζουν το παρελθόν και το  επανατοποθετούν μέσα στον  χρόνο.  Oι αρχαιολογικοί χώροι σε Τζεμίλα, Πέτρα, Παλμύρα, Μπάαλμπεκ, Δελφούς, Σαλαμίνα, Αόστα, Έφεσο, Εγέστα, Ντούγκα,  δεν αναπαριστούν την ιστορία,  δεν απεικονίζουν το παρελθόν αλλά το χρησιμοποιούν  ως  αφορμή μνήμης και συνείδηση παρόντος. Mάλιστα, χάρη και στην επιμελητική προσέγγιση είναι εύγλωττη η συνομιλία μεταξύ των έργων  που εκτίθενται στις τρεις αίθουσες.

Ο Κοudelka δεν είναι μόνο ένας ταξιδιώτης φωτογράφος που συνδέθηκε με της φωτογραφίες της άνοιξης της Πράγας.  Είναι ένας μυθολόγος, ένας εξερευνητής  που αφέθηκε στη γοητεία της  Μεσογείου, της εικόνας  και της ιστορίας της. Επιμένει να πιστεύει στην ιερότητα των εικόνων σε μια εποχή που οι εικόνες εμπνέουν  λιγότερη πίστη και περισσότερη  επιθυμία.

O φωτογράφος παρατηρεί με βαθιά σχολαστικότητα και προσήλωση  τους αρχαιολογικούς χώρους.  Ιχνηλατεί τη μελαγχολία τους, διαπλέκει  τις λεπτομέρειες με τη φαντασία, προβάλλει τα ετερόκλητα υλικά της πέτρας, της άμμου και του μάρμαρου, δημιουργώντας  ένα διαρκές μυστήριο και ένα αινιγματικό σύμπαν που αναδεικνύει και  αποκρύπτει, ταυτόχρονα, όλα τα μυστικά τους.

Στις μαυρόασπρες φωτογραφίες είναι καθοριστική η επίδραση του φωτός. Η γαλήνια διάχυση του, οι σκιές που δημιουργεί, τα γκρίζα χρώματα και οι ενδιάμεσοι τόνοι είναι τα στοιχεία που σφραγίζουν το σύνολο του έργου. Η αφαίρεση του χρώματος επιβάλλει τη συγκέντρωση στην ουσία του φωτογραφικού γεγονότος. Οι ελάχιστες προσθετικές ή αφαιρετικές επεμβάσεις στην αρχική εικόνα μεταπλάθουν την τέχνη του  Κοudelka  σε υποβολέα της μνήμης και όχημα της φαντασίας.

Στις φωτογραφίες του Κοudelka αυτό που βλέπουμε δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται  με την πρώτη ματιά, αλλά κάτι πολύ πέραν της επίφασης. Εκείνο που κάνει όλες τις φωτογραφίες απόκοσμες και με βαθιά νοηματική υπόσταση είναι η ανθρώπινη απουσία. Ούτε ένα πρόσωπο, ούτε μια φιγούρα, ούτε μια σκιά. Ο κόσμος που μας δείχνουν φτιάχτηκε εξ ολοκλήρου από χιλιάδες ανθρώπους  αλλά φαίνεται άδειος από κατασκευαστές και χρήστες. Γιατί; Άραγε ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές, ποιοι δίνουν τελικά τον τόνο και την ώθηση στην ιστορία της Μεσογείου; 

Οι φωτογραφίες δεν αποτελούν απλά καταγραφή ενός οδοιπορικού στις ακτές της Μεσογείου ούτε και νύξεις για την  ιστορία, τη φθορά και τη μελαγχολία για τη ματαιότητα του χρόνου. Τούτη η μελαγχολία των άδειων αρχαιολογικών χώρων είναι προωθητική ύλη προβληματισμού παρά αιτία κατάθλιψης. Είναι κυρίως  αφορμή για μια συνομιλία παρελθόντος και παρόντος και για μια  ανάδειξη του  κοινού πολιτισμού των λαών της Μεσογείου που στο διάβα του χρόνου και της ιστορίας προέκυπτε από τις επαφές, τις μείξεις, την απρόσκοπτη και διαρκή επικοινωνία. Χωρίς τείχη, φράχτες και περιχαράκωση. Με αυτή την έννοια ο άπατρις, για πολλά χρόνια, Κοudelka προκαλεί αισθήσεις και αμείλικτα ερωτήματα, μ’ ένα τρόπο  άμεσο   και  σε μια εποχή που οι ακτές της Μεσογείου  εκβράζουν πτώματα θαλασσοπνιγμένων ναυαγών  που αναζητούν απεγνωσμένα καταφύγιο και μια καλύτερη ζωή.

Γράφει: Άριστος Τσιάρτας