Τις τελευταίες μέρες εξελίσσεται στην Βρετανία μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που καταπιάνεται με το θέμα της λογοκρισίας και τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης.
Αφορμή ήταν η ακύρωση μιας έκθεσης προβοκατόρικων καρτούν με θέμα τον Μωάμεθ, πολύ παρόμοια με αυτά της Charlie Hebdo. Επίτιμος καλεσμένος για τα εγκαίνια ήταν ο Ολλανδός ακροδεξιός πολιτικός Geert Wilders, ο οποίος παλαιότερα χαρακτήρισε τον Μοχάμεντ ως ‘τον διάβολο’ και το κοράνι ως ‘φασιστικό βιβλίο που πρέπει να απαγορευτεί’. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο παρελθόν οι αγγλικές αρχές απαγόρευσαν στον Wilders την είσοδο του στην χώρα κατατάσσοντας τον στην λίστα των ανεπιθύμητων.
Η διοργανώτρια της έκθεσης Anne Marie Waters, και μέλος του UKIP (του ακροδεξιού κόμματος της Αγγλίας), ανέφερε ότι αποφάσισε να ακυρώσει την έκθεση μετά από συναντήσεις που είχε με αξιωματούχους της Scotland Yard, οι οποίοι της υπέδειξαν ότι ο κίνδυνος είναι τεράστιος. Συγκεκριμένα ανέφερε : ‘Υπάρχει μια πολύ ρεαλιστική πιθανότητα άνθρωποι να τραυματιστούν ή να χάσουν τις ζωές τους.’
Έκτοτε, ο δημόσιος διάλογος πήρε φωτιά με πληθώρα τοποθετήσεων. Η Ισλαμική κοινότητα δήλωσε ότι πρέπει να υπάρχει σεβασμός στην πίστη και την θρησκεία και οτιδήποτε προσβλητικό προς το θείο πρέπει να απαγορεύεται. Η ανταπάντηση ήταν ο προβληματισμός για το πού σταματά ο σεβασμός προς το θείο και πού ξεκινά η ελευθερία του λόγου. Αρκετοί μίλησαν για καταδυνάστευση της καλλιτεχνικής έκφρασης από τον θρησκευτικό φανατισμό και πολλοί διερωτούνται πώς είναι δυνατόν να κατηγορούνται αυτοί που ‘προκαλούν’ την βία και όχι αυτοί που την διαπράττουν. Προσωπικά, ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε η τοποθέτηση κάποιου ερευνητή και ιστορικού τέχνης που μιλούσε στο BBC, ο οποίος ανέφερε ότι η ακύρωση τέτοιων εκθέσεων δεν είναι κάτι το πρωτόγνωρο, αφού παρόμοια περιστατικά υπήρξαν και την δεκαετία του 30 στο Παρίσι όταν ακυρώθηκε έκθεση με έντονο αντισημιτικό αίσθημα. Εκείνο που επέλεξε να μην αναφέρει στην τοποθέτηση του, ήταν ότι το γεγονός αυτό επισυνέβη παραμονές της κατάληψης της εξουσίας από τους Ναζί.
Για τις ανάγκες αυτού του κειμένου θα κρατήσω και θα επικεντρωθώ πάνω σε δυο σημεία. Πρώτον ότι η έκθεση δεν ακυρώθηκε από το κράτος, δεν τίθεται δηλαδή θέμα επιβολής λογοκρισίας από τις κρατικές αρχές και δεύτερον οι διοργανωτές δεν ακύρωσαν την έκθεση επειδή πείστηκαν για την μη ορθότητά της, αλλά επειδή φοβήθηκαν. Με άλλα λόγια επεκράτησε (προς το παρόν) ο φόβος, αλλά η ‘θέληση’ συνεχίζει να υπάρχει και μάλιστα να ενισχύεται.
Έχοντας πει αυτά, θα προσπαθήσω να προσαρμόσω την ουσία των πιο πάνω σημείων στην παρούσα Κυπριακή πραγματικότητα, της πιο ιστορικά ευνοϊκής συγκυρίας για λύση του κυπριακού προβλήματος και επανένωση του νησιού μετά από 41 χρόνια.
‘Η ελπίδα για επανένωση του νησιού μετά από Χ χρόνια’. Μια τόσο γνώριμη πρόταση. Είναι η πρόταση που έγινε η κλασσική κατακλείδα σε όλες τις υπουργικές ομιλίες σε σχολεία, στρατόπεδα, μνημόσυνα. Η πρόταση με την οποία μεγάλωσαν σχεδόν δυο γενιές. Δεν είναι τυχαίο όταν ερωτηθεί στον δρόμο ένας Ελληνοκύπριος, οποιοσδήποτε ελληνοκύπριος, να πει δημόσια τρεις ευχές την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, η μια σίγουρα θα έχει να κάνει με την ημικατεχόμενη μας πατρίδα και την ελπίδα για επιστροφή. Επίσης καθόλου τυχαία δεν είναι η ενστικτώδης απάντηση του μέσου Κύπριου, όταν ερωτηθεί για σκοπούς δημοσκόπησης, εάν θέλει να δει την Κύπρο επανενωμένη. ‘Βεβαίως’, θα αποκριθεί, και πολλές φορές με δάκρυα στα μάτια.
Όλα αυτά είναι πολύ λογικά και πολύ ωραία. Ίσως και θαυμάσια. Αλλά είναι μόνο αυτά. Μέχρι εκεί. Δυστυχώς μετά από σαρανταένα ολόκληρα χρόνια κατοχής και διαίρεσης του νησιού, αυτό είναι το πλαίσιο στο οποίο διαιωνίζεται η κοινωνική συνείδηση του ελληνοκύπριου πολίτη. Ευχή, δάκρυα, ένστικτα.
Σε αυτά τα σαρανταένα χρόνια, που είναι πάρα πολλά, έχουν γίνει πάρα πολύ λίγα. Ο κόσμος της Κύπρου είναι εθισμένος στην ιδέα της λύσης αλλά όχι στην διαχείρισή της. Όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις που διαπραγματεύτηκαν το Κυπριακό μίλησαν για μια δίκαιη, λειτουργική, βιώσιμη λύση. Σαν ποίημα μονόστιχο. Επεξεργάστηκαν και επεξεργάζονται το περιεχόμενο, και προσπαθούν να οικοδομήσουν το πιο υποφερτό μοντέλο επανένωσης, εθελοτυφλώντας, και πολλές φορές ενθαρρύνοντας το γεγονός, ότι η ίδια κοινωνία παρά την μεγάλη της θέληση που εκφράζει δημοσία, στην πραγματικότητα μέρα με την μέρα γίνεται περισσότερο εσωστρεφής και δύσκαμπτη.
Πώς είναι δυνατόν, ρεαλιστικά, κάποιος να αναμένει μια βιώσιμη λύση του Κυπριακού όταν το ζιζάνιο του ρατσισμού και της ξενοφοβίας έχει ριζώσει για καλά;, Πώς είναι δυνατόν κάποιος να προσδοκεί σε λειτουργική λύση, (με τις όσες ασφαλιστικές δικλείδες και εγγυήσεις), όταν ο πολιτικός λόγος βρίσκεται στο ναδίρ και ο πολιτικός κανιβαλισμός βρίσκεται στο ζενίθ; Πώς είναι δυνατόν να αγκαλιάσουμε το διαφορετικό, να γίνουμε δεκτικοί σε αυτό, όταν δεν είμαστε πρόθυμοι να μετακινηθούμε ούτε μια ίντσα από την καθαρότητα των πολιτιστικών και θρησκευτικών μας θέσεων; Πώς είναι δυνατόν ακόμα να μην έχουμε συμφωνήσει στο ποιος και τί έφταιξε για να φτάσουμε στην κατάσταση αυτή, εξ’αρχής; Πώς είναι δυνατόν να πορευτούμε ενωμένοι στο μέλλον, αφού δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε τί έγινε στο παρελθόν;
Η τραγική πραγματικότητα είναι ότι αυτό που συνέβηκε τις προάλλες στην Αγγλία είναι πολύ απομακρυσμένο από το να συμβεί στην επανενωμένη Κύπρο. Στην πολυπολιτισμική Κύπρο του μέλλοντος, είναι πιθανότερο να προκύψει παρόμοιος αναβρασμός με ανεξέλεγκτες όμως προεκτάσεις, από πολύ πιο απλά καθημερινής φύσεως θέματα. Έχουμε κρύψει τόσα πολλά πράγματα κάτω από το χαλί και για άλλα τόσα στρουθοκαμηλίζουμε. Εμείς, οι ίδιοι, στα 41 χρόνια της διαιρεμένης Κύπρου, καταφέραμε να δημιουργήσουμε πληγές στην κοινωνία του ελεύθερου κομματιού που μας απέμεινε, τόσο μεγάλες, που δύσκολα θα καταφέρουμε να θεραπεύσουμε έστω και αν ακόμα το θελήσουμε. Ειλικρινείς συζητήσεις που έπρεπε να είχαν γίνει χτες για το αύριο, δεν έγιναν ποτέ.
Το σταυροδρόμι που βρίσκεται η Κύπρος αυτή την στιγμή είναι απόλυτα εγκλωβιστικό, με τρεις από τους τέσσερις δρόμους να είναι αδιέξοδοι και τον τέταρτο να παρουσιάζεται ανέτοιμη να τον περπατήσει. Καλείται μια άρρωστη κοινωνία να προσποιηθεί ότι είναι υγιής γιατί αυτό προϋποθέτουν οι καταστάσεις και οι καιροί . Είναι ουτοπία κάποιος να περιμένει από το ομόσπονδο κράτος, (αυτό που ονομάζουμε περιεχόμενο λύσης) να αποτελεί την απάντηση για όλα τα προβλήματα. Υπάρχουν λύσεις που πρέπει να δοθούν πάραυτα προτού την οποιαδήποτε μετάβαση.
Ο χρόνος έχει σχεδόν εξαντληθεί αλλά έστω και την υστάτη ας κάνουμε κάποιες ουσιαστικές κινήσεις. Έτσι για αλλαγή ας φανούμε ειλικρινείς, ας δείξουμε δυναμισμό και μηδενική ανοχή στα καρκινώματα. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε όσο χρόνο έχουμε για να ταμπουρώσουμε τις συνειδήσεις και να πετάξουμε τις παρωπίδες μας. Μόνο με αυτό τον τρόπο η λύση μπορεί να γίνει λειτουργική και βιώσιμη. Όσο υπάρχει αναβρασμός στην κοινωνία, πάντα θα υπάρχουν οι καλοθελητές, έτοιμοι να ρίξουν το σπίρτο. Αυτούς είναι που φοβάμαι περισσότερο. Τους εμπρηστές. Αυτούς που καραδοκούν να εκμεταλλευτούν τα καρκινώματα και τις φοβίες. Αυτούς είναι που φοβάμαι περισσότερο και από τον ίδιο τον φόβο. Αυτούς είναι που πρέπει να αφοπλίσουμε όσο υπάρχει ακόμα η ευκαιρία.
Αν μη τι άλλο η ιστορία είναι εκεί. Για μια φορά ας την χρησιμοποιήσουμε.
Γράφει: Αντρέας Καυκαλιάς
