Home Ανδρέας Δημητρίου Ελλείμματα Δημοκρατίας στην Κυπριακή Δημοκρατία. Του Ανδρέα Δημητρίου

Ελλείμματα Δημοκρατίας στην Κυπριακή Δημοκρατία. Του Ανδρέα Δημητρίου

 


Πρόσφατα έχουν δημοσιευτεί διάφορες έρευνες εντός και εκτός Κύπρου για το επίπεδο της δημοκρατίας στην Κύπρο.  

Γενικά, οι έρευνες αυτές συμφωνούν ότι το δημοκρατικό πολίτευμα λειτουργεί στην Κύπρο αλλά πάσχει από πολλές απόψεις. Εδώ θα αναδείξω τις καλές πλευρές της λειτουργίας της δημοκρατίας μας και θα επισημάνω τα ελλείμματά της, με την ελπίδα ότι η συζήτηση για αυτά θα συμβάλει στον περιορισμό τους.  

Από μια τυπική άποψη, η δημοκρατία μας λειτουργεί καλά για τους τρεις πιο κάτω λόγους:

  1. Οι πολιτικές απόψεις και ιδεολογίες εκπροσωπούνται από οργανωμένα πολιτικά κόμματα, ο λαός ψηφίζει σε αδιάβλητες εκλογές και η πολιτική εξουσία κατανέμεται με βάση τη δύναμη των κομμάτων στο λαό. 
  2. Επίσης, η δικαιοσύνη, ως θεσμός ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας και διασφάλισης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, λειτουργεί,  γενικώς, καλά. 
  3. Τέλος, η λεγόμενη «τέταρτη εξουσία», τα ΜΜΕ, ως μηχανισμός και φορέας ελευθεροφωνίας και δημόσιου διαλόγου και πληροφορίας λειτουργούν, από μια άποψη, ως φορείς της πληροφορίας. Έχουν βέβαια τους περιορισμούς που θα αναφέρω στη συνέχεια.

Από μια άλλη άποψη όμως η δημοκρατία μας έχει σοβαρά ελλείμματα που την καθιστούν προσχηματική μάλλον παρά ουσιαστική. 

  1. Η απαξίωση της άλλης άποψης από ανώτατους πολιτειακούς παράγοντες δε συνάδει με την ουσιαστική δημοκρατία.  Η άποψη του ισχυρότερου, του πολιτειακού παράγοντα, στιγματίζει την άποψη του ασθενέστερου, περιορίζοντας την ελευθερία της έκφρασης του κάθε πολίτη, που δεν πρέπει να διαφέρει από την ελευθερία του Προέδρου, του Υπουργού, κλπ.  Στον τόπο μας υπάρχει παράδοση στιγματισμού και απαξίωσης της άλλης άποψης, ειδικά αν αφορά στο Κυπριακό πρόβλημα και σε ό,τι σχετίζεται με τη δημιουργία του. Θυμίζω την πολιτική της περιρρέουσας περί το δημοψήφισμα του 2004.
  2. Η προσέγγιση αυτή περιορίζει τον ελεύθερο διάλογο, με αποτέλεσμα το συλλογικό βάθος της ανάλυσης και η συλλογική σοφία να εξασθενούν. Τα τραγικά σφάλματα που οδήγησαν σε εθνικές καταστροφές σχετίζονται κατεξοχήν με το αυτό έλλειμμα της δημοκρατίας.
  3. Κατάχρηση του κύρους θεσμών, όπως είναι η δικαιοσύνη ή η επιστήμη, για να επιτευχθούν πολιτικοί στόχοι. Παράδειγμα είναι η δημιουργία επιτροπών με ειδικούς που εκροσωπούν θεσμούς για να δώσουν προειλημμένες αποφάσεις. Η επιτροπή Πική για την οικονομία είναι ένα καλό παράδειγμα. Το αποτέλεσμα αυτών των προσεγγίσεων είναι η απαξίωση των θεσμών που εμπλέκονται και βαθμιαία η εξασθένιση της ίδιας της δημοκρατίας γιατί οι πολίτες δεν εμπιστεύονται βασικούς πυλώνες της σύγχρονης κοινωνίας.
  4. Παροπλισμός θεσμών ή εκπροσώπων τους, ανάλογα με τη θέση που έχουν στην πολιτειακή ιεραρχία (π.χ., οι συγκρούσεις των Διοικητών της Κεντρικής Τράπεζας με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας οδηγούσαν στην ήττα του πιο αδύναμου) και την εξασθένιση των μηχανισμών λήψης αποφάσεων. 
  5. Υπέρβαση ρόλων που οδηγούν στην κατάργηση της διάκρισης των εξουσιών οδηγεί σε αποφάσεις που δεν έχουν την πολιτική νομιμοποίηση που πρέπει. Για παράδειγμα, η λεγόμενη “κυβερνώσα βουλή” καταργεί σε μεγάλο βαθμό την εκτελεστική εξουσία που απορρέει από το πολιτειακό μας σύστημα της προεδρικής δημοκρατίας. Σ’ αυτό το σύστημα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι φορέας λαϊκής εντολής για αυτόνομη άσκηση εξουσίας. Όταν η Βουλή γίνεται κυβερνώσα η κρίση διαχέεται σε όλο το σύστημα, όπως έχει συμβεί στην Κύπρο τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια.
  6. Θεσμοί εκτός του κράτους συχνά ενεργούν με τους τρόπους που οι ίδιοι επικρίνουν, όταν τους βλέπουν να εκδηλώνονται από τους πολιτειακούς φορείς. Για παράδειγμα τα ΜΜΕ συχνά χρωματίζουν ή φιλτράρουν την πληροφορία στη βάση δικών τους σκοπιμοτήτων που δεν συνάδουν με την ελεύθερη και αντικειμενική πληροφόρηση.             
  7. Η πελατειακή αλληλεξάρτηση πολιτικών προσώπων και πολιτών καταργεί τις βασικές αρχές της ισότητας στις οποίες στηρίζεται η δημοκρατία. Είναι κοινός τόπος ότι οι πολίτες στον τόπο μας κατακεραυνώνουν την πελατειακή πολιτική κομμάτων και πολιτικών προσώπων αλλά προσφεύγουν σε αυτήν για να λύσουν τις προσωπικές τους υποθέσεις.

Το συμπέρασμα: Έχουμε μεγάλο δρόμο να διανύσουμε και οι ευθύνες βαραίνουν τον καθένα, με προεξάρχοντες τους ηγέτες μας. Τι οφείλουμε; Όλοι να αντισταθούμε στον πειρασμό της ψευδαίσθησης της δύναμης που απορρέει από ένα αξίωμα ή ένα δικαίωμα. Για παράδειγμα, ο κάθε Πρόεδρος πρέπει να αντιστέκεται στην αίσθηση της δύναμης που παρέχει το αξίωμα γιατί η πραγματική δύναμη γι αυτόν θα έλθει από την ενδυνάμωση των θεσμών της δημοκρατίας και της συλλογικότητας που θα αναγνωριστεί μετά την αποχώρησή του. Αυτό ισχύει, πολύ περισσότερο για την Βουλή και τα μέλη της. Αλλά και ο πολίτης οφείλει να αντισταθεί στον πειρασμό της απειλής προς τα πολιτικά ότι αν δεν ικανοποιήσουν τα προσωπικά τους αιτήματα δεν θα τους ξαναψηφίσει. Η απειλή αυτή, όταν διατυπώνεται, διαφθείρει και αποδομεί και τα πολιτικά πρόσωπα και την πολιτική διαδικασία και τυφλώνει τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Έχουμε πολύ πικρή εμπειρία του που καταλήγουν οι τυφλοί μηχανισμοί!

Γράφει: Ανδρέας Δημητρίου