(για μια εκτενέστερη ανάλυση δες εδώ)
Από την Αποκέντρωση στη Λειτουργικότητα και τον EastMed
Μιλώντας στο ΡΙΚ1 στις 7 Νοεμβρίου 2018, το επόμενο δηλαδή πρωί μετά το Διάγγελμα του Αναστασιάδη, ο Μιχάλης Παπαπέτρου τόνισε κάποια προφανή πράγματα: “Παρόλο ότι [το διάγγελμα] όπως ανακοίνωσε ο Πρόεδρος … είχε σαν στόχο να αναλύσει ή να εξηγήσει την πρόταση του για αποκέντρωση, στην πραγματικότητα επικεντρώθηκε κατά κύριο λόγο στην ανάλυση του κεφαλαίου λειτουργικότητα της λύσης“.
Ο Παπαπέτρου είπε ακόμα: “Εμένα με φόβισε κάτι πάρα πολύ. Όταν επροκλήθηκε ο πρόεδρος να εξηγήσει γιατί δεν δέχεται την μία τουρκοκυπριακή ψήφο, έφερε το παράδειγμα του EastMed.” Πράγματι αυτό τόνισε περισσότερο από όλα τα άλλα τον επικίνδυνο τυχοδιωκτισμό ολόκληρης της δεξιάς. Αυτά πρέπει να κυριαρχήσουν στη πολιτική συζήτηση.
Υπάρχουν ωστόσο σοβαροί λόγοι που οι προτάσεις για χαλαρή ή αποκεντρωμένη ομοσπονδία δεν πρέπει να αντιμετωπισθούν σαν απλή πρόφαση. Όπως μας θύμισε επίσης ο Παπαπέτρου, τέτοια πρόταση ο Αναστασιάδης είχε ήδη κάνει πριν 8 χρόνια στο Υπουργικό Συμβούλιο. Επίσης το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), του οποίου περήφανο μέλος είναι ο ΔΗΣΥ, χαρακτηρίζει κοινωνικά ωφέλιμη “αποκέντρωση” την κατεδάφιση του Κράτους Πρόνοιας. Επιπλέον έχει ήδη φανεί από σημαντικές προτάσεις για την λύση του Κυπριακού τις οποίες ο ΔΗΣΥ είχε πιέσει το 2016 και 2017 την τ/κ πλευρά να δεχτεί, τι εννοεί ο Αναστασιάδης με τον όρο “αποκέντρωση”. Και τέλος, σε περίπτωση που εφαρμοστεί στην μελλοντική Ομόσπονδη Κυπριακή Δημοκρατία “αποκέντρωση” σαν αυτή που ζητάει ο ΔΗΣΥ, θα επηρεάσει αρνητικά την βιωσιμότητα της και τις λίγες έστω ελπίδες που υπάρχουν, στο σύγχρονο ταραγμένο διεθνές περιβάλλον, για ειρήνη στο νησί.
Η “Αποκέντρωση” της “Επικουρικότητας“: “Θεμελιώδης Αρχή” Ταξικού Πολέμου
Είναι λοιπόν η “αποκεντρωμένη ομοσπονδία” απλά ένα πρόσχημα; Αντιτίθενται πράγματι σε αυτήν ακόμα και στελέχη του ΔΗΣΥ που διαφώνησαν ανοιχτά, όπως η Ξένια Κωνσταντίνου που στις 22 Οκτώβρη έγραψε άρθρο με τον προκλητικό τίτλο “Γιατί διαφωνώ με την αποκεντρωμένη ομοσπονδία“;
Παρά τον τίτλο όμως, μετά από κάποιες αεράτες και παρατραβηγμένες γενικότητες για τα κακά της αποκέντρωσης και τα καλά της ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης, η Ξένια Κωνσταντίνου τελειώνει το άρθρο της γράφοντας:
“η μόνη λειτουργική αποκέντρωση που πιστεύω ότι θα μπορούσε … να λειτουργεί με τρόπο επωφελή είναι να ενισχυθεί η αρχή της επικουρικότητας και να δοθούν μεγαλύτερες εξουσίες και προϋπολογισμοί σε τοπικό επίπεδο για διευκόλυνση της ζωής των πολιτών.”
Μα… ακριβώς αυτή την αποκέντρωση εννοεί και ο Αναστασιάδης. Όταν μιλάει η Ξ. Κωνσταντίνου για “αποκέντρωση” για τη “διευκόλυνση της ζωής των πολιτών” αναφέρεται στο ίδιο είδος εξουσιών και αρμοδιοτήτων με αυτές που θέλει να “αποκεντρώσει” ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος, φιγουρατζής καθαρευουσιάνος, τις χαρακτηρίζει αυτές που “αφορούν την καθ’ ημέραν ζωήν των πολιτών” (βλέπε Διάγγελμα). Εκείνο όμως που βγάζει στη φόρα τα άπλυτα του ΔΗΣΥ είναι η αναφορά της Ξένιας Κωνσταντίνου στην “αρχή της επικουρικότητας“.
Αυτό που ενδιαφέρει τους απλούς ανθρώπους στο νησί δεν είναι οι πολλές ή λίγες ομοσπονδιακές επιτροπές, για τις οποίες προβληματίζεται για παράδειγμα ο Αλέκος Μαρκίδης (Συνέντευξη στην Καθημερινή 16/12/2018), αλλά ΠΟΙΕΣ λειτουργίες και αρμοδιότητες της Ομοσπονδιακής κυβέρνησης θα αποκεντρωθούν. Και αυτές για το ΔΗΣΥ τις καθορίζει η “αρχή της επικουρικότητας“, μια από τις “θεμελιώδεις αξίες” του ΕΛΚ-ΔΗΣΥ, οι οποίες σύμφωνα με το Πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος είναι “η αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής σε κάθε στάδιο του βίου, η ελευθερία και η υπευθυνότητα, η ισότητα και η δικαιοσύνη, η αλήθεια, η αλληλεγγύη και η επικουρικότητα“
Οι περισσότερες από αυτές τις “θεμελιώδεις αξίες” είναι γενικόλογες κοινοτοπίες – αν εξαιρέσει κανείς ότι η “ελευθερία και η υπευθυνότητα” προορίζονται η πρώτη υπέρ των επιχειρηματιών και η δεύτερη κατά των εργαζομένων. Όχι όμως η “επικουρικότητα“. Είναι αυτός ο σχετικά άγνωστος όρος, γνωστός στα αγγλικά ως “subsidiarity”, που έχει το ζουμί. H “αρχή της επικουρικότητας“:
“υποδεικνύει πως οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται και οι υπηρεσίες να προσφέρονται στο πλησιέστερο προς τους πολίτες σημείο. Εφόσον μπορούν, η οικογένεια, η γειτονιά ή η πολυκατοικία, η εκκλησία, η τοπική κοινότητα και οι σύλλογοι, να ανταποκριθούν με επάρκεια σε μια ανάγκη ή σε ένα πρόβλημα, τότε πρέπει να το κάνουν εκείνοι. Όπου αδυνατούν, εκεί επιλαμβάνεται πλέον, ο Δήμος κι η Περιφέρεια κι όπου αυτοί αποδεικνύονται αναποτελεσματικοί τότε είναι δουλειά της κεντρικής κυβέρνησης” (Αρχή της Επικουρικότητας Αρχή Ελευθερίας, Συμμετοχής και Ευθύνης Δρ Νίκος Γιαννής Copyright Νίκος Γιαννής-ΚΕΦΙΜ-Μάρκος Δραγούμης)
Με άλλα λόγια η “αρχή της επικουρικότητας” προτείνει την αποκέντρωση της εξυπηρέτησης των αναγκών των απλών εργαζομένων, ώστε να γίνεται με τρόπο που να απαλλάσσει όσο το δυνατόν περισσότερο το κράτος από την υποχρέωση να ανταποκριθεί σε αυτές. “[Υ]πέβαλα στο εθνικό συμβούλιο… θέλω να το τονίσω, την αποκέντρωση όσων εξουσιών αφορούν την καθ’ ημέραν ζωή των πολιτών” διευκρίνισε ο Αναστασιάδης στο Διάγγελμα, εννοώντας την πρόνοια και μέριμνα για τους απλούς ανθρώπους – η ελίτ δεν έχει προβλήματα με την “καθ’ ημέραν ζωή” της.
Το 1991 η διαδικασία κατεδάφισης του Κράτους Πρόνοιας στις δυτικές αστικές δημοκρατίες είχε ήδη προχωρήσει και ήταν έτοιμη να απογειωθεί μετά την πτώση του “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Τότε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος II σε εγκύκλιο του, επικαλούμενος την αρχή της επικουρικότητας έδωσε σε αυτή την καταστροφική διαδικασία χριστιανική “πνευματική” κάλυψη:
“Τα τελευταία χρόνια το εύρος της [κρατικής] παρέμβασης έχει γνωρίσει μια τεράστια διεύρυνση, που έφτασε στο σημείο να δημιουργηθεί ένα νέο είδος κράτους, το λεγόμενο ‘Κράτος Πρόνοιας’… υπερβολές και καταχρήσεις… έχουν προκαλέσει πολύ έντονες κριτικές του Κράτους Πρόνοιας, ώστε να αποκαλείται και ‘Κράτος Κοινωνικής Βοήθειας’. Οι δυσλειτουργίες και τα ελαττώματα του Κράτους Κοινωνικής Βοήθειας οφείλονται στην έλλειψη κατανόησης των λειτουργιών τις οποίες είναι πρέπον να εκπληρώνει το Κράτος. Για αυτές πρέπει να γίνεται σεβαστή η αρχή της επικουρικότητας: μια κοινότητα ανώτερης τάξης δεν πρέπει να επεμβαίνει στην εσωτερική ζωή μιας κοινότητας κατώτερης τάξης, στερώντας αυτή τη τελευταία από τις λειτουργίες της.”
Και πρότεινε την ανάληψη του κύριου βάρους της ευθύνης για την κοινωνική πρόνοια από την μεγάλη αγάπη της εκκλησίας και της δεξιάς, την οικογένεια:
“Για να ξεπεραστεί ο πλατιά διαδεδομένος στις μέρες μας ατομικισμός, χρειάζεται μια συγκεκριμένη δέσμευση στην αλληλεγγύη και την ελεημοσύνη, ξεκινώντας από την οικογένεια, με την αλληλοϋποστήριξη του συζύγου και της συζύγου και την φροντίδα της κάθε γενεάς για τις άλλες. Από αυτή την άποψη μπορεί και η οικογένεια να θεωρηθεί μια κοινότητα εργασίας και αλληλεγγύης.”
.
Αυτές οι φτηνές παπαδίστικες ηθικολογίες βοήθησαν το ευρωπαϊκό μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο αντιπροσωπεύουν το ΕΛΚ και τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα-μέλη του, να αυξήσει τα κέρδη του συνεισφέροντας λιγότερο στα κοινωνικά προγράμματα του κράτους.
Η “επικουρικότητα” στην Κυπριακή Δημοκρατία
Αλλά η σοφία του Ιωάννη Παύλου II βολεύει μια χαρά και το ελληνορθόδοξο ΔΗΣΥ. Παραδείγματα είναι η “στόχευση” από το ΔΗΣΥ της λεγόμενης σύνταξης της νοικοκυράς [1], καθώς και η πιο παράλογη ίσως πρόνοια του γραφειοκρατικού αυτού τέρατος που ονομάζεται Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα: Στην λεγόμενη “οικογενειακή μονάδα” συμπεριλαμβάνονται και “τα ενήλικα παιδιά του [αιτητή] που είναι άγαμα και ηλικίας κάτω από 28 ετών, ανεξάρτητα του χώρου διαμονής τους, εφόσον η διαμονή τους βρίσκεται στη Δημοκρατία” . Έτσι το ΕΕΕ, που οι υπολογισμοί του βασίζονται στα εισοδήματα της “οικογενειακής μονάδας“, επιβάλλει την πιο καθυστερημένη παπαδίστικη ηθική στους χτυπημένους από την κρίση εργαζόμενους και άνεργους. Παρά τις αντιρρήσεις ΑΚΕΛ, ΕΔΕΚ και Οικολόγων για αυτή την πρόνοια, αυτή παρέμεινε με τις ψήφους του ΔΗΣΥ και του ΔΗΚΟ.
Η “επικουρικότητα” εξηγεί επίσης την συναγερμική εμμονή στην φιλανθρωπία και τον εθελοντισμό, τις ιδιωτικοποιήσεις, γενικά το “λιγότερο κράτος” για τους απλούς ανθρώπους και αυτά τα μίζερα “καθ’ ημέραν” προβλήματα τους.
και στην μελλοντική “Αποκεντρωμένη” Ομοσπονδία
Έχοντας λοιπόν επιβάλλει αυτή την “θεμελιώδη αξία” του στην ελληνοκυπριακή κοινωνία, ο ΔΗΣΥ νοιώθει ότι αν τέλος πάντων υπάρξει κάποτε λύση του Κυπριακού, θα πρέπει και αυτή να στηρίζεται στην αποκέντρωση σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Και πάνω από όλα, οι “καθ’ ημέραν” ανάγκες των απλών τουρκοκύπριων να μην βαρύνουν την κοινής ιδιοκτησίας ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Ο Συναγερμός είχε φροντίσει να το εξασφαλίσει αυτό το 2016, την περίοδο που φαίνεται ότι σκέφτονταν σοβαρά τη πιθανότητα λύσης όπως προσπάθησα να δείξω σε ομιλία μου στο Συνέδριο Αριστερά και Κυπριακό 2017 και με περισσότερη λεπτομέρεια σε ένα μεγαλύτερο κείμενο, “Το Κυπριακό στον αστερισμό της Συνταγματικής Λιτότητας“. Χρήσιμη είναι επίσης μια συνέντευξη του ΓΓ της ΠΕΟ Πάμπη Κυρίτση. Ο αναγνώστης που θέλει περισσότερα για το τι κρύβεται πίσω από τις τωρινές ασαφείς αναφορές στην “αποκεντρωμένη ομοσπονδία”, μπορεί να τα διαβάσει. Εδώ θα αναφερθώ αναγκαστικά επιγραμματικά στο περιεχόμενο τους:
Πρώτα, ο Συναγερμός πίεζε το 2016 την τουρκοκυπριακή διαπραγματευτική ομάδα να δεχτεί την απαγόρευση των ελλειμματικών προϋπολογισμών και στα τρία Συντάγματα, το Ομοσπονδιακό και των δύο κρατιδίων. Και δεύτερο, η κυβέρνηση Αναστασιάδη είχε καταφέρει να συμφωνηθεί το 2017, παρά την προηγούμενη συμφωνία Χριστόφια – Ταλάτ, και παρά την καθαρή αντίθεση των ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών συνδικαλιστικών οργανώσεων, να λειτουργούν μόνιμα χωριστά, οικονομικά ανεξάρτητα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας, συντάξεων και υγείας στα Ομόσπονδα κρατίδια.
Η συνταγματική απαγόρευση των ελλειμματικών προϋπολογισμών είναι μια ακραία νεοφιλελεύθερη απαίτηση. Εκτός από αυτό, και οι δύο ρυθμίσεις θα δυσκολεύουν αν δεν θα κάνουν αδύνατες στην πράξη τις ροές χρημάτων από το Ομοσπονδιακό κράτος προς την κοινότητα που τυχόν θα τα χρειαστεί. Είναι δηλαδή ρυθμίσεις σύμφωνες με την αρχή της επικουρικότητας, που “αποκεντρώνουν” τις ευθύνες της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης για τους απλούς ανθρώπους. Ρυθμίσεις που αν εφαρμοστούν θα στενέψουν ασφυκτικά τον δρόμο για τους πιο σημαντικούς κοινούς αγώνες που θα μπορούν να διεξάγουν οι εργαζόμενοι των δυο κοινοτήτων. Και για αυτό, ρυθμίσεις που μπορεί να υπονομεύσουν την βιωσιμότητα της Ομοσπονδιακής λύσης.
Φύκια για μεταξωτές κορδέλες
Στο διάγγελμα του Προέδρου της Δημοκρατίας αυτές οι απαιτήσεις σε βάρος των απλών τουρκοκύπριων παρουσιάστηκαν ως παραχώρηση προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ως αντάλλαγμα για αυτή την προσφορά της κακιάς ώρας, ο Αναστασιάδης απαίτησε “εξισορροπητικό αντιστάθμισμα“, η μια τ/κ θετική ψήφος να ισχύει “μόνο εκεί και όπου η όποια απόφαση εκτελεστικού οργάνου μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα ζωτικά συμφέροντα της τουρκοκυπριακής κοινότητας“. Αυτό το “αντιστάθμισμα” είναι μια απαίτηση να μην εφαρμοστεί ο “αποτελεσματικός”, όπως προβλέπουν οι συμφωνίες, πολιτικός έλεγχος από την τ/κ κοινότητα όχι μόνο για τον EastMed, αλλά και για άλλα ζητήματα που προφανώς την αφορούν, όπως της κεφαλαιαγοράς και ανταγωνισμού. [2]
Η λύση λοιπόν του γρίφου – τι θέλει επιτέλους ο Αναστασιάδης και η ε/κ δεξιά, χαλαρή ή σφιχτή ομοσπονδία; – δεν είναι και τόσο δύσκολη. Ο Αναστασιάδης και το μεγάλο κεφάλαιο που εκπροσωπεί προτιμούν μια ομοσπονδία πολύ χαλαρή σε ότι αφορά τις υποχρεώσεις τους προς τους τουρκοκύπριους εργαζόμενους (εδώ που τα λέμε, και προς τους ε/κ εργαζόμενους). Και πολύ σφιχτή σε ότι αφορά τον έλεγχο των πιο σημαντικών τομέων της οικονομίας από αυτούς.
Θα είναι μια τέτοια ομοσπονδία βιώσιμη; Πιθανότατα όχι. Αλλά στη σημερινή ασταθή και ομιχλώδη διεθνή οικονομική και πολιτική πραγματικότητα το κεφάλαιο γενικά, πόσο μάλλον το μικρό και πιο ανεύθυνο ε/κ κεφάλαιο, δεν μπορεί να δει πέρα από τη μύτη του. Το έμβλημα του θα μπορούσε να είναι “Ζήσε (το Επιχειρείν) για τη Στιγμή”, και domani never comes.
Γράφει: Αλμπέρτο Φλωρεντίν
[1] Αβέρωφ Νεοφύτου, Ιανουάριος 2014: “Εάν τα 336 ευρώ τα παίρνει και μια οικοκυρά η οποία δεν έχει οποιοδήποτε άλλο εισόδημα, αλλά την ίδια ώρα παίρνει 336 ευρώ και η πολυεκατομμυριούχα οικοκυρά [ή στην πράξη με όχι πάμφτωχο σύζυγο, όπως πρόβλεπε ο προτεινόμενος από το ΔΗΣΥ νόμος] … αυτό δημιουργεί μια μεγάλη κοινωνική αδικία” http://www.sigmalive.com/news/local/93217
[2] Φιλελεύθερος 15/10/2016, άρθρο με τίτλο “Συνοµιλίες για το Κυπριακό: Κρυφά βέτο από Ακιντζί“: “για τη λειτουργία επιτροπών, όπως αυτές της Κεφαλαιαγοράς και Ανταγωνισμού… η τουρκοκυπριακή πλευρά εγείρει τώρα ένα άλλο ζήτημα: Για να λαμβάνονται αποφάσεις θα πρέπει να υπάρχει και µία θετική ψήφος από την τ/κ πλευρά.”
